Ku rupapuro rw'ibirimwo
  2. 29 ingobotozo

AĈ

AĈ = « kitameze neza, kibuze, kidakwiye».

  • domo → domaĉo = inzu yasambutse, itakimeze uko yahora
  • ĉevalo → ĉevalaĉo =indogobwe mbi
  • babili → babilaĉi = kuyogora nk'uwutumva, nk'igipfamatwi
  • aĉa = kidafise akamaro, kidakwiyw gukoreshwa, kidafise agaciro

AD = « igikorwa giteba guhera ».

  • uzo → uzado = ikoreshwa ribandanya, rya minsi yose
  • viziti → vizitadi = gutembera kenshi, atari iminsi yose
  • konstruo =igikorwa c'ukwubaka, ukuntu bubaka, icubatswe→ konstruado =igikorwa c'ukwubaka mu mwanya, inyubakwa.
  • martelo (outil) → marteli = kudodesha inyundo→ martelado = igikorwa co kunyunda
  • reĝo (personne) → reĝi = gutwara nk'umwami, gutwara (umwami)→ reĝado = gutwara imyaka myinshi, ubwami

mu ghie bashaka kwerekana ko ari igikorwa kitagira iciyumviro c'umwanya kiri mu -AD-, dutegerezwa gukoresha itsitso z'igikorwa, canke bikavugwa ugutandukanye : martelado (igihe bimara) → martelbato = un coup de marteau ; brosado (umwanya, igihe) → brostiro = uguhanagura ukwega

AĴ

AĴ = « ikintu cemewe ».

  • bela → belaĵo =ikintu gisa neza, ukugira neza
  • utila → utilaĵo =ikintu gisa neza gikenewe
  • dolĉa → dolĉaĵo = ikintu kirangwa n'ugusosa, kimeze neza (imbombo canke ikindi)
  • nova → novaĵo = ikintu gihejeje gushika, gishasha
  • fari → faraĵo =ikintu cakozwe canke gitegerezwa gukorwa
  • desegni → desegnaĵo =ishusho icafye
  • kreski → kreskaĵo =ikintu kimera, gikura
  • kovri → kovraĵo =igifundikizo
  • amuzi → amuzaĵo = igikinisho
  • havi → havaĵo =ico ufise
  • trinki → trinkaĵo =ico kunywa
  • konstruo = ukwubaka, ukugene bubaka → konstruaĵo = ico kwubaka, inyubakwa.
  • ligno → lignaĵo =ikintu kiri mu giti
  • araneo → araneaĵo =inzu y'igitangurirwa
  • azeno → azenaĵo =aho bororera indogobwe
  • ĉirkaŭ → ĉirkaŭaĵo =ahantu, ikibanza, ahantu hakikujwe n'ikintu, inkikuro
  • post → postaĵo = inyuma, ikibuno
  • sen senco → sensencaĵo = ikintu c'ubusazi
  • kokido → kokidaĵo = isahani y'inkoko
  • ovo → ovaĵo =isahani y'amagi
  • glacio → glaciaĵo =amavuta akanye, urubura
  • aĵo = ikintu kidasiguritse neza

mu gusigura neza, murashobora kwongerako irivuga riri mu mwanya wa kahise:draŝataĵo (urutete bakubita) draŝitaĵo (urutete bakubise), draŝotaĵo (urutete bazokubita), brulantaĵo (ikiriko kirasha), brulintaĵo (icahiye). ariko mu bisanzwe, ijambo -AĴ rirakwiye.

AN

AN = « umunywanyi w'umurwi, uwuba ahantu, nyen'ibwirizwa, umuntu w'ahantu kanaka, n'ibindi. »

  • klubo → klubano = umunywanyi wa kerebe
  • Eŭropo → Eŭropano = uwuba mu Burayi, umunyaburayi
  • Indonezio → Indoneziano =uwuba muri Indoneziya, Umunya indoneziya
  • vilaĝo → vilaĝano =aba mu misozi, umunyaruguru
  • Islamo → Islamano =uwuri muri Isiramu, umu isiramu
  • respubliko → respublikano =uwushigijiye ko intara yoba igihugu, umunywanyi w'umugambwe wiyita uwigihugu, uwabose
  • ŝipo → ŝipano = umunywanyi w'abatwara ubwato
  • estraro → estrarano =umunywanyi wa komite itwara, umunywanyi atwara
  • sama lando → samlandano = umwenegihugu
  • ano = umunywanyi w'uruganda, w'umugambwe, w'umuryango, w'ishengero, n'ibindi. aniĝi = kuba umunywanyi, kwinjira (mu murwi)

AR

AR = « umugwi w'ibintu bimwe ».

  • homo → homaro =abantu bose bo kwisi, zina muntu wese, ubuntu
  • birdo → birdaro = inyoni zo kw'isi nzima
  • gazeto → gazetaro =ibinyamakuru vyo muri gace kamwe
  • verko → verkaro =ibikorwa vyose vy'umwanditsi
  • estro → estraro =umurwi utwara, komite itwara
  • arbo → arbaro =ahantu hari ibiti vyinshi, ishamba
  • haro → hararo =imishatsi
  • ŝafo → ŝafaro =intama z'umwungere umwe
  • meblo → meblaro = intebe zo mu cumba kimwe, z'inzu, z'inyubako
  • altaj montoj → altmontaro = urukurikirane rw'imisozi miremire
  • vorto → vortaro = kazinduzi
  • horo → horaro = bijanye n'isaha
  • ŝtupeto → ŝtupetaro = ingazi (= eskalo)
  • vagono → vagonaro = itereni (= trajno)
  • aro = umurwi, akarwi, ikirundo n'ibindi

ĈJ

Bakoresheje ĈJ barubaka amatazirano yitirirwa abantu. Muri ivyo dukoresha inyubako ituzuye y'izina. Mu bisanzwe, babigumiza uko kuva kuri 1 gushika ku ndome 5.

  • Johano → Johanĉjo canke Joĉjo (Jeannot)
  • Vilhelmo → Vilhelĉjo canke Vilheĉjo canke Vilĉjo canke kandi Viĉjo
  • papago → Papĉjo (iritazirano rya gasuku y'ingabo)
  • Patro → Paĉjo (data)
  • Onklo → Oĉjo (data wacu)
  • Frato → Fraĉjo

ĈJ, nka NJ, ni indobeko ifise ibiyiranga yisangije kuko idatanguzwa n'urudome ruvuga

EBL

EBL = « gishobora gukorwa ». Dushobora gukoresha -EBL n'amavuga nshororokerwa :

  • manĝi → manĝebla = gishobora kuribwa
  • nombri → nombrebla = gishobora guharurika
  • malhavi → malhavebla = ico ushobora guheba, kidakenewe → nemalhavebla =  gikenewe, ngirakamaro
  • kompreni → kompreneble = nk'uko woshobora kubitahura, ego, nivyo, (gikoreshwa rimwe na rimwe nk'ijambo ridakwiye rya memkompreneble)
  • esperi → espereble = nkuko ushobora kugishaka
  • supozi → supozeble = nk'uko ushobora kuvyibaza, ata makenga
  • eble = ndavyibaza; eblo = gishobora kubaho; ebleco = ubushobozi

Bakoresha rimwe na rimwe kandi -EBL (hamwe na -IND na -END) inyuma y'irivuga ntashororokerwa ariko rishoborakuronka karangura:

  • iri → irebla = nkuko usshobota kugenda, kugendera hejuru
  • loĝi → loĝebla = nk'uko ushobora kuhaba, habereye kuba

Mu bisanzwe tuvuga iri sur/laŭ vojo na loĝi en domo, ariko iri vojon na loĝi domon navyo nyene nivyo, nubwo bidakunda gukoreshwa.

EC

EC = « ubwiza canke ukugene ikintu kimeze» (c'umuntu canke c'ikintu). EC yerekana iminsi yose uguhishira (ubwiza canke ukugene ikinru kimeze).

  • bono = iciyumvirogihishiye c'iciza → boneco = umutima mwiza nk'ukumera neza k'umuntu canke kw'ikintu
    • Vi estos kiel Dio, vi scios bonon kaj malbonon. - Muzoba nk'Imana muzotandukanya iciza n'ikibi
    • Ili admiris la bonecon de lia ago. - Baranezerejwe n'urukundo yakoranye igikorwa ciwe.
  • ruĝo = ibara ritukura, iritukura → ruĝeco = ukuba giutukura, ugutukura
    • Ŝiaj blankaj vangoj estis kolorigitaj de freŝa ruĝo. - Amatama yiwe yera yari afise agace karimwo ibara ritukura.
    • La ruĝeco de ŝiaj vangoj malkaŝis ŝiajn sentojn. - Ugutukura kw'amatama tyiwe kwerekana uko yiyumva.
  • longo = uburebure, ingero y'uburambike, → longeco = uburebure, ubwiza bwo kuba kirekire
    • Ni mezuris la longon de ĝiaj kruroj, kaj trovis, ke ili estas tre mallongaj. - Twarapimye uburebure bw'amaguru yiwe duca dusanga ari magufi cane.

    • La longeco de ĝiaj kruroj tre surprizis nin. - Uburebure bw'amaguru yiwe bwaradutangaje.

      Amaguru yari maremare bitangaje.

  • rapido = umuvuduko uboneka, uburebure bw'ahantu bagiye mu kiringo c'umwanya kanaka.→ rapideco = ubwiza bw'ikintu kinyaruka (cane)
    • La rapido de la aŭto estis nur 20 kilometroj en horo. - Umuvuduko w'umuduga wari ibirometero 20 kw'isaha.
    • La aviadilo pasis kun fulma rapideco. - Indege yahaciye ku muvuduko w'umuravyo.
  • homo → homeco = ubwiza ndemanwa bw'umuntu, ubuntu
  • granda animo → grandanimeco = ubwiza bwo kugira «umushaha wizera»
  • korekto → korekteco = ubwiza bwo gukosorwa, ata kosha ririmwo.
  • 1}unu → unueco = ubumwe
  • unua → unuaeco = ubwiza bwo kuba uwa mbere
  • estonta → estonteco = umwanya wa kazoza. Inyubako nka estonto yerekana mu bisanzwe umuntu nka amavuga ahadikirije yose arimwo agasozo -O, ariko birashika ko bakoresha estonto nk'inyubako ya hafi estonteco.
  • pasinta → pasinteco =kahise
  • infano → infaneco = ubwana
  • eco = ubwiza

Rimwe na rimwe EC ikoreshwa bidakenewe kubera indimi zimwe zimwe z'ibihugu : Bedaŭrinde mi ne havas la eblecon tion ĉi fari. Mu bisanzwe si ubwiza , ariko ni ubushobozi eblo (canke gishobora kuba eblaĵo). Ni vyiza kuvuga nka Zamenhof : Bedaŭrinde mi ne havas la eblon tion ĉi fari. (mu gihe dukekeranya hagati ya eblo na ebleco, dutegerezwa gucagura eblo, kuko ari inyubako itomoye ya ebleco hamwe na eblaĵo, ndetse na eblo vyoba ari ugucagura kubi cane.

EC ishobora kandi gukoreshwa irimwo udusozo -A canke -E (canke tw'amavuga). Izo nyubako mu bisanzwe zifise insiguro ya «ni kimwe na, bisa na, nka» :

  • ligneca papero = urupapuro rusa nk'igiti
  • Ni havas amikecajn rilatojn kun ili. = Ni rilatas kvazaŭ ni estus amikoj. - Turafitaniye ubugenzi na bo. = Ubucubi dufitaniye buhakwa kuba nk'ubw'abagenzi.

Rimwe na rimwe kugira ngo uhere amazinda, bashobora gukoresha urunani rufise ŝajna, simila, maniera canke stila. Kenshi inyubako zirimwo ...eca bisigura «bijanye n'ubwiza ubu canke buriya, bijanye n'ubwiza ubu canke buriya» : patreca testo = gupima abavyeyi b'abagabo kugira ngo barabe se.

EG

EG = « ku rugero rwo hejuru cane, runini» (rugagamisha).

  • domo → domego = inzu nini cane
  • varma → varmega = hashushe cane
  • bone → bonege = ameze neza cane
  • krii → kriegi = gukoma indnuru cane gose
  • ŝati → ŝategi = gushima cane
  • dankon! → dankegon! = urakoze cane !
  • tre → treege = cane cane
  • pordo → pordego = umwango mukuru w'inzu, w'igisagara, ry'indaro y'inka, n'ibindi., urugi
  • granda → grandega = cisangije ubunini
  • piedo → piedego = ukuguru kunini, ukuguru kunini kubi canke kutagira akamaro k'umuntu canke kw'igikoko
  • manĝi → manĝegi = kurya cane, gutabagura, kucomagura
  • ege = vyinshi, birenze, vyinshi vyikurikiranya

EJ

EJ = « ikibanza, ikirere, ahantu, ahagenewe ikintu». ikiri imbere ya -EJ ni ikiri canke gica aho hantu.

  • lerni → lernejo = ahagenewe ivyigwa, ishure
  • dormi → dormejo = uburyamo, icumba co kuryamamwo
  • eliri → elirejo = aho baca mu gusohoka, akaryango
  • redakti → redaktejo = aho bandika (nk'akarorero ikinyamakuru.), igisomwa
  • du → duuma nombrosistemo = aho bakirira abantu, mw'iyakiriro
  • necesa → necesejo = ahagenewe ibikorwa bimwe bimwe bidashimwa kuvugwa (gukoyora, kunya), umubini
  • 1}preĝi → preĝejo = ahagenewe gusengera canke ibindi bikorwa bijanye n'amadini. Ijambo preĝejo rikunda gukoreshwa mu masengro gikirisu, bagakunda kandi gucagura amjambo agenewe ibibanza vy'ugusengeramwo vy'ayandi madini : moskeo, sinagogo, templo canke ibindi. Ariko preĝejo ishobora neza gukoreshwa mu madini yose. Ku bibanza vyo gusengeramwo vy'abakiristo harimwo ijambo ridasanzwe , ridakunda gukoreshwa, kirko. Mu bisanzwe dushobora kandi kuvuga : Kristana preĝejo, Islama preĝejo, Hinduisma preĝejo, n'ibindi.
  • 1}ĉevalo → ĉevalejo = inzu
  • mallibero → malliberejo = agasho (= prizono)
  • libro → librejo = ububiko bw'ibitabu (aho babika ibitabu ni biblioteko)
  • rizo → rizejo = aho barima umuceri
  • herbo → herbejo = ahantu hari ivyatsi vyinshi, ikibara, igazo
  • tajloro → tajlorejo = ahakorera uwushona impuzu
  • ministro → ministrejo = inzu y'umushikiranganji, umushikiranganji
  • malsanulo → malsanulejo = aho bavurira abarwayi, ivuriro ritoyi, ibitaro bikuru
  • TTT, ni imfunyafunyo ya «Tut-Tera Teksaĵo» (kuvuga «to to to»), nico kimwe na www → TTT-ejo («to-to-to-ejo») = igifasha ugukora kw'urubuga ngurukanabumenyi, urubuga ngurukanabumenyi
  • ejo = ikibanza cagenewe ikintu kitamenyerewe

Mu gihe ari ihinguriro canke ikindi, bakoresha ijambo ry'urunani ritahuritse cane : tabakfarejo = aho bahingurira itabi n'ibindi bijanye n'itabi, ŝtalejo canke ŝtalfabriko = ihinguriro ry'ubutare, gisejo canke gisfabriko = ihinguriro ry'ivyuma, n'ibindi.

EM

EM = « gishaka ku».

Ijambo ririmwo -EM ryerekana kenshi, ko ikintu, bivanye n'uko kiremwe, kiriko kirakora:

  • timi → timema = ashaka gufita ubwoba, atinya ingaruka mbi
  • manĝi → manĝema = yiteguye gufungura.
  • kompreni → komprenema = nk'uko ushaka kubitahura
  • venĝi → venĝema = yiteguye kwihora, umunyeshavu
  • pura → puri = gisa neza → purema = gishaka kusa neza

Rimwe na rimwe bakoresha EM ku gushaka kumaraumwanya muto kwisubiriza canke gutumwe n'ikintu, canke ku kintu gikenewe cane :

  • Ŝi sentis fortan manĝemon. (= ... fortan malsaton.) - Yumva ashonje.
  • Subite li fariĝis terure dormema. (= ... terure dorme laca.) - Bidatevye afita itiro ryinshi.

Bashobora gukoresha mu kibanza c'amajambo y'urunani arimwo vola : manĝivola, venĝovola. Ariko mu bisanzwe EM irakwiye.

Mu majambo amwe amwe, EM yerekana ko kibikwiye.

  • produkti → produktema = Nk'uko gishobora kwimbuka, cimbuka
  • krei → kreema = nk'uko gishobora gutanga ibindi bishasha, gitanga ibindi bishasha

Bashobora kandi gukoresha amajambo arimwo pova canke kapabla : produktipova, kreokapabla.

Mu majambo amwe amwe, EM isigura ko wabujijwe amahoro n'ikintu kimwe kimwe, ko ushobora gushikirwa n'ikintu utazi.

  • erari → erarema = gukora amakkosha vyoroshe.
  • morti → mortema = nk'uko gishobora kukwica

Rimwe na rimwe bubaka ijambo ririmwo -UM- ridakomotse mu rivuga.

  • gasto → gastema = akunda gutanga indaro, kwakirana
  • la sama sekso → samseksema = arongora uwo basangiye igitsina

Gastema ishobora rero gutahurwa nka «akunda kwakirwa». Mu gihe atari muri iyo nsiguro, ni vyiza gukoresha ijambo ry'urunani ririmwo ama : gastama = «akunda kwakirana», samseksama = «akunda igitsina ciwe». Mu rundi ruhande, mu gihe -AM isa n'iyisigura vyinshi canke idakoreshwa, ni vyiza gukoresha -EM.

Rimwe na rimwe, amajambo arimwo EM azofita agasozo karimwo A, ariko arashobora kandi kuronka ubundi busozo. Twongerako kenshi EC imbere y'agasozo karimwo O : manĝemeco, timemeco n'ibindi. Ariko EC idakenewe. Manĝemo, timemo, n'izindi zirakwiye. Imbere y'ijambo UL turashobora kureka EM mu gihe insiguro yumvikana : timemulo → timulo, drinkemulo → drinkulo.

EM ikoreshwa nk'itsitso isanzwe : emo = uguhengama, ugushaka, gihengamye, ema = gifise ugushaka, gihengamiye ku.

END

END = « gitegerezwa gukorwa». Dushobora gukoresha -END mu mavuga nshororokerwa gusa.

  • pagi → pagenda = utegerezwa kuriha
  • respondi → respondenda = ivyo utegerezwa kwishura

ER

ER = « agace gatoyi ko mu murwi ». ER ikoreshwa mu gihe ikintu kigizwe n'uduce twinshi dusa. Ibiri imbere ya -ER vyerekana kenshi uyo murwi ugizwe n'utwo duce.

  • sablo → sablero = agatete k'umusenyi
  • neĝo → neĝero = ibimamara c'urubura, ikigegene c'urubura
  • mono → monero = ifaranga (inoti yo mw'ibanki ni monbileto canke monpapero)
  • fajro → fajrero = agasase (ku gasase k'umuyagankuba bakoresha kandi sparko)
  • ero = akantu gatoyi, urutete

ER yerekana kimwe mu bintu vyinshi bitandukaniye ku kantu gatoyi bigize umurwi munini. Mu gihe ari uduhimba twinshi twigenga, ntibakoresha ER ariko PART : mondoparto (≈ kontinento), landparto, korpoparto, parto de libro. Mu gihe ari utugegene tw'icamenetse bakoresha PEC : Mi disŝiris la leteron kaj disĵetis ĝiajn pecetojn en ĉiujn angulojn de la ĉambro.

ESTR

ESTR = « umuntu atanga amategeko, atwara». Ikiri imbere ya -ESTR cama ari ikibanza batangiramwo itegeko, canke ico baha itegeko :

  • ŝipo → ŝipestro = umukuru w'imeri
  • imperio → imperiestro = umwami
  • grupo → grupestro = umukuru w'umurwi
  • urbo → urbestro = umukuru w'igisagara, umushikiranganji wa mbere
  • lernejo → lernejestro = umuyobozi w'ishure
  • cent → centestro = umusirikare arongoye abandi ijana, komanda
  • estro = umukuru ashobora gufata ingingo

ET

ET = «ku rugero rutoyi, mu bwoko bw'ibintu bitobito».

  • domo → dometo = inzu ntoyi (cane)
  • varma → varmeta = akanye bukebuke gusa, y'akazuyazi
  • babili → babileti = gutera inkuru
  • iom → iomete = biri ku rushi, bikeyi
  • ŝtrumpo → ŝtrumpeto = ibirato
  • ridi → rideti = kumwenyura
  • patro → patreto = data wanje mutoyi, papounet, ka data
  • mano → maneto = minoti(y'umwana)
  • eta = gitoyi, gihwahutse; etigi = gutuma kiba gitoyi ; etulo = umuntu mutoyi

Rimwe na rimwe bakoresha ET nk'indobeko yerekana insiguro itamenyerewe:

  • burĝo → etburĝo = umunyagihugu mutoyi(mu nsiguro y'imibano)
  • fingro → etfingro = urutoke rutoyi

ID

ID = « uruvyaro». ibiri imbere ya -ID vyerekana umuvyeyi.

Mu bisnzwe -ID ikoreshwa mu mazina y'ibikoko. -ID yerekana rero ibikoko bikiri bitoyi canke ikivutse c'ubwoko bariko bavuga:

  • bovo → bovido = inyana
  • koko → kokido = agaswi
  • rano → ranido = agakere
  • ido = akayoya k'igikoko

Bakoresha rimwe na rimwe ID ku biterwa bikiri bitoyi : arbo → arbido = ibiterwa bitoyi

Ku bantu, ID yerekana umwana, uruvyaro bataravye imyaka yarwo. Bakoresha ID kandi ku mazina n'amatazirano ya kahise :

  • reĝo → reĝido = umuhungu w'umwami
  • Timuro → Timuridoj = umuhungu w'umwami akomoka kuri Tamerlan
  • Izraelo → Izraelido = abahungu ba Isirayeri, umugabo(Israelano = umunyabihugu w'igihugu ca Isirayeri)

ID ikoreshwa rimwe na rimwe mu nsiguro ifobetse mu mazina y'ibihugu canke y'indimi :

  • umunyagihugu yatanguye kuba muri ico gihugu, uwahavukiiye
  • Latino → Latinida lingvo = ururimi ruvuye mu kiratini, ururimi rw'abaromani

IG

IG = « igikorwa c'ingarukambi canke c'igituma». Ibiri mbere ya -IG vyerekana iminsi yose icavuye mu gikorwa.

  • akra → akrigi = gukora gushika aho ikintu gikariha, gifita ubugi.
    • Mi akrigas mian tranĉilon. - Ndakarisha imbugita.
  • longa → longigi = gukorera ku kintu kugira ngo kibe kirekire, kugira kirekire
    • La kunveno devus esti mallonga, sed la multaj demandoj longigos ĝin. - Inama yotegerejwe kunyaruka guhera, ariko ibibazo vyinshi bizotuma iteba.
  • pli longa → plilongigi = kugira kirekire cane, kurehurura
    • Ni devis plilongigi nian viziton en Hindujo. - Twaratebeje urugendo rwacu rwo mu Buhindi

Murashobora kwubaka irivuga ririmwo IG nk'itsitso ry'igikorwa (mu bisanzwe ari irivuga). Irivuga nk'iryo ririmwo IG risigura ko umuntu atuma igikorwa cavuzwe gikorwa. Karangura y'iryo rivuga ririmwo IG ni ico cobaye karangura y'irivuga risanzwe.

Dushobora gutangurira ku rivuga ntashororokerwa :

  • sidi → sidigi = kwicarika
    • Li sidigis sian infanon sur seĝon. - Yicaritse umwana wiwe ku nyegamo

Dushobora kandi guhera ku rivuga nshororokerwa. Karangura y'irivuga nk'iryo ririmwo IG ni rukozi rw'irivuga risanzwe canke karangura y'irivuga risanzwe.

  • kompreni → komprenigi = gutahuza
    • Mi finfine sukcesis komprenigi lin, ke li devas iri hejmen. - Ubu narashoboye kumwumvisha ko ategerezwa gutaha i we.
    • Mi ne povis komprenigi la ŝercon al li. - Sinashoboye kumwumvisha uko gufyina

Dushobora kandi kwubaka irivuga ririmwo IG rifise itsitso ryakoreshejwe nk'izina.

Ayo mavuga arimwo IG ashobora gusigura ko bakora kugira ngo ikintu gicike ico itsitso ryerekana, ariko ashobora kandi gusigura ko batuma ikintu gicika ico itsitso ryerekana, canke kandi ko batuma haba kuri ico kintu igikorwa kijanye n'ico itsitso yerekana.

  • edzo → edzigi = kurongora
    • Li edzigis sian filon al riĉa fraŭlino. - Yatumye umuhungu wiwe arongora umwigeme atunze akiri muto.
  • pinto → pinta → pintigi = gusongora
    • Se vi volas skribi, vi devas unue pintigi vian krajonon. - Nimba ushaka kwandika, utegerezwa kubanza gusongora ikaramu yawe.
  • flamo → flami → flamigi = guturira
    • Petro flamigis la fajron per forta blovado. - Petero atera ingorane umuryango wiwe kuko yari arwaye cane.

Dushobora kandi kwubaka irivuga irirmwo IG dukoresheje imvugo irimwo indongorazina :

  • en (la) domo → endomigi = kwinjiza munzu
    • Kiam komencis pluvi, ŝi rapide endomigis la infanojn. - Mu gihe yari itanguye kugwa, yaciye yinjiza ningoga abana mu nzu.
  • sen vesto → senvestigi = kwambura impuzu
    • Janjo estis senvestigita kaj endormigita. - Jeannette baramwambuye baca baramuryamika.

Igihushane ca sen...igi ishobora kwerekanwa na kun...igi, ariko ntidukoresha amajambo nk'ayo kuko amajambo menshi asanzwe be n'ayo afise iyo nsiguro nyene&snbsp;: maski = «kunmaskigi», vesti = «kunvestigi». Muri ico gihe, turashobora gukoresha indobeko MAL itagira IG ibisikana na sen...igi : malvesti = senvestigi, malmaski = senmaskigi. Senfortigi ifise n'imiburiburi insiguro imwe na malfortigi. Igihushane ca senfortigi ni «kunfortigi» mu mvugo, ariko ni ijambo ridakenewe. Mu kibanza caryo, bavuga fortigi.

Dushobora kandi kwubaka irivuga ririmwo IG dufatiye ku kajambo canke ku kanyongera.

  • for → forigi = gushira kure, gukuraho, guhanagura
    • Per forta lesivo ŝi sukcesis forigi la nigrajn makulojn. - Amesuye cane, yarashoboye gukurako ibibara vyirabura.
  • al → aligi = kwongerako, gushira
    • Ili baldaŭ discipline aligos siajn fortojn al tiu komuna granda armeo. - Bazokongereza inguvu zabo kuri uyo murwi munini w'abasirikare.

Mu gihe itsitso ridafise insiguro y'ubwiza canke y'igikorwa,turashobora gukekeranya hagati y'iricuga risanzwe be n'iririmwo -IG. Kenshi ikoreshwa ry'ururimi ryatumye irivuga risanzwe rifita insiguro y'irivuga ririmwo -IG: konfuzo = ukuzazanirwa, urudubi → konfuzi = gutuma haba urudubi, ukuzazanirwa. Kenshi ikoreshwa ryaracaguye kudakoresha inyubako irimwo -IG: grupo → grupigi = gushira mu mirwi. Kenshi kandi ikoreshwa ryaratanze insiguro itandukanye n'irivuga risanzwe be n'irivuga ririmwo IG, ariko izo nsiguro zose uko ari zibiri ni izo mu bwoko bwa IG: koloro → kolori = gutanga ibara, kuba igitanga ibara; koloro → kolorigi = gukora kugira ngo ikintu kironke ibara. Ntidushobora kwemeza ko bose bokwirikiza ubwo budasa budafashe. Ukwihenda kumwe kumwe bategerezwa kukwihanganira, nk'akarorero kolori na kolorigi. Rimwe na rimwe inyubako isanzwe ifise insiguro itari mu murwi wa IG: 1}lumo → lumi = kubonesha, kwiboneshereza; lumo → lumigi = kubonesha, gutanga umuco ahantu. Ubundi nabwo izo nyubako zifise insiguro zimwe: ordo → ordi canke ordigi = gushiramwo itegeko. Ubu bashima gukoresha inyubako ordigi.

Rimwe na rimwe bongerako IG idakenewe ku mavuga atari abikwiye. Ivyo turashobora kuvyirengagiza mu gihe insiguro yavyo itomoye, ariko dutegerezwa gukoresha inyubako ya kera. Izo nyubako ntizama zikenewe buri munsi. Kenshi ingobotozo -IG irashobora kuba idakenewe

IG yibonekeza mu bisanzwe iri kumwe n'agasozo k'irivuga, ariko kandi irashobora kuronka ubusozo -O, -A canke -E. Izo nyubako zifise insiguro zimwe z'igikorwa nk'inyubako y'irivuga : akrigo = «igikorwa co gukarisha», akriga = «uwuzi gukora igikorwa co gukarisha», sidigo = «igikorwa co kwicara», sidige = «bijqnye n'igikorwa c'ukwicara», edzigo = «igikorwa co kurongora», edziga = «uwuzi kwubaka neza»

IG ikoreshwa kandi nk'itsitso risanzwe: igi = gutuma hakorwa ikintu.

IĜ

IĜ = «uguhinduka ikindi kintu, ikibanza gishasha, ikindi gikorwa». ikiri imbere ya -IĜ cama cerekana igisubiza c'ihinduka.

  • pala → paliĝi = gushavura
    • Li paliĝis pro la ŝoko. - Aca ariraburana kubera ububabare.
  • longa → longiĝi = gucika kirekire, kurehuruka.
    • La tagoj longiĝas, printempo alvenas. - Iminsi yabaye miremire, umutasuro urageze.
  • pli longa → plilongiĝi = gucika kirekire, kurehuruka
    • Li asertas, ke post la vizito al la miraklisto lia kruro plilongiĝis. - Aremeza ko kuva agiye kuraba umugange amaguru yiwe yararehurutse.

Irivuga rirmwo IĜ rubakiwe ku rivuga ntashororokerwa ryerekana ihinduka rigana ku gikorwa kiriko kivugwa. IĜ mu rivuga nk'iryo ihakwa kungana n'indobeko EK. Rimwe na rimwe irivuga nnk'iryo ririmwo IĜ ryerekana ubudasa ko igikorwa cizana kidakorwa n'uyundi muntu.

  • sidi → sidiĝi = kwicara
    • Li sidiĝis sur la sofo. - Aca yicara ku ku kirago.
  • esti → estiĝi = gutangura kubaho, guseruka
    • Estiĝis kverelo inter ili. - Haduze induru hagati yabo
  • morti → mortiĝi = gucika icapfuye, gupfa(utabishaka)

    • Mia onklo ne mortis per natura morto, sed li tamen ne mortigis sin mem kaj ankaŭ estis mortigita de neniu; unu tagon, promenante apud la reloj de fervojo, li falis sub la radojn de veturanta vagonaro kaj mortiĝis. - Marume wanje ntiyapfuye urupfu rusanzwe, ariko siwe yiyishe kandi ntiyishwe n'uyundi muntu; umunsi umwe, ariko aragenda mw'iarabara ry'itereni, yaguye mu mapine y'itereni aca arapfa.

      Iyisanzwe morti yerekana ihinduka (kuva mu buzima uja mu rupfu). Ngaha ikoreshwa rya IĜ ryerekana ko urupfu rwashitse giturumbuka.

Dushobora kandi kwubaka irivuga ririmwo IĜ twisunze irivuga nshororokerwa. IĜ rero ntiyerekana ihinduka ryerekeza ku kintu. IĜ muri ico gihe ifasha guhindura irivuga irishira mu rivuga ntashororokerwa, kugira ngo ihindure igikorwa mu ryungane.

  • malfermi → malfermiĝi = kwiyugurura
    • La knabo malfermis la pordon. - Umusore yaruguruye umuryango.
    • La pordo brue malfermiĝis. - Umuryango warugurutse n'induru nyinshi.
  • turni → turniĝi = guhindukira, kwihindukiriza kuri we nyene
    • La knabo turnis sian kapon. - Umusore ahindukiza umutwe.
    • La tero turniĝas ĉirkaŭ sia akso. - Isi izungurukira ku murongo wayo wa hagati.
  • kwihenda, kwizungurukirako
    • Kiu rulas ŝtonon, al tiu ĝi revenos. - Uwutembagaza ibuye rizomugarukako
    • Ili rulis sian ĉaron. - Bariko batwaza burende.
    • La vinberoj elpremite ruliĝadis sur la teron. - Inkere zibuze iyo zija zirandaranda hasi.
    • La veturilo ruliĝis tre rapide. - Imodoka igenda inyaruka cane.

Irivuga ririmwo IĜ ryubakiwe ku rivuga nshororokerwa rikunda gusa n'irivuga riri mu mero mugirwa. Itandukaniro nuko irivuga ririmwo IĜ ryerekana ko igikorwa cishikira co nyene, canke ko bashimikiye k'uwakoze igikorwa: Li estis naskita en Januaro. iryungane riri mu mero mugirwa. Bashimikira kenshi ku gikorwa catanze igisubizo (inyubako irimwo -IT). Li naskiĝis en Januaro. Yacitse uruyoya. Berekana cane uwavutse, canke uwamuvyaye, umuvyeyi.

Dushobora kandi kwubaka irivuga ririmwo IĜ rifise itsitso ry'izina. Iricuga ben'iryo rirashobora kwerekana ko rukozi rihinduka ico itsitso ryerekana canke ko isa n'itsitso canke ko ryashikiwe n'ikintu cerekanwa n'itsitso.

  • edzino → edziniĝi = kurongora
    • Ŝi edziniĝis kun sia kuzo. - Yubakanye na muvyarawe.
  • pinto → pinta → pintiĝi = gucika igisongoye, sgusongora
    • Malgraŭ liaj penoj la krajono ne pintiĝis. - Nubwo bariko bakoresha inguvu nyinshi, ikaramu yiwe ntiyigeze isongoreka
  • flamo → flami → flamiĝi =gutangura kwaka
    • Ligno fendita facile flamiĝas. - Uurkwi rwumye ruranyaruka gusha.

Dushobora kandi kwubaka irivuga ririmwo IĜ dukoresheje imvugo irimwo indingorazina. Insiguro baba bashatse kuvuga ivana n'indongorazina. Nk'akarorero mu g ihe ari indongorazina y'ikibanza canke y'ukwiyunguruza, IĜ isigura «kwiyunguruza, kugenda, kunyiganga» :

  • en domo → endomiĝi = kwinjira mu nzu
    • Kiam la fulmotondro komenciĝis, ni tuj endomiĝis. - Igihe inkuba yari itanguye kwasirana, twaciye twinjira mu nzu bidatevye.
  • sen vesto → senvestiĝi = kwambura
    • Senhonte mi senvestiĝis antaŭ ili. - Narakura impuzu imbere yabo ata soni mfise.

Dushobora kandi kwubaka irivuga ririmwo IĜ dukoresheje agace canke indobeko

  • al → aliĝi = kwoma, s'kwiyandikisha, kwiyongerako
    • Al lia antaŭa embaraso aliĝis nun iom da konfuzo. Ĉu vi jam aliĝis al la kongreso? - K guhura kwaheruka, aratangara cane, mwatamaze kwiyandikisha mu nama?
  • sen → seniĝi = kwigiza kure ikintu
    • Mi ne plu eltenas ilin, ni devas seniĝi je ili. - Sinsobora kuvyihanganira, dutegerezwa kuvyigiza kure.

Mu bisanzwe IĜ ikunda kuba iri kumwe n'agasozo k'irivuga, ariko dushobora kandi kuyisanga iri kumwe n'udusozo -O, -A na -E. Izo nyubako zerekana insiguro imwe y'igikorwa nk'irivuga: ;: akriĝo = «igikorwa co kwikarisha», akriĝa = «uwuzi kwwikarisha», sidiĝo = "igikorwa co kwicara», sidiĝe = «mu kwicara, bijanye n'igikorwa co kwicara», edziĝo = «igikorwa co kurongora», edziĝa = «uwuzi igikorwa co kurongora», unuiĝo = «igikorwa co kwunga ubumwe».

Rimwe na rimwe, IĜ ifise agasozo -O ishobora kwerekana inyishu y'impinduka Unuiĝo Franca por Esperanto (izina ry'ishirahamwe). Dio nomis la sekaĵon Tero, kaj la kolektiĝojn de la akvo Li nomis Maroj.

IĜ ikoreshwa nk'itsitso risanzwe : iĝi = gucika, kuba.

IL

IL = « igikoresho, igicurarangisho, uburyo».

  • segi → segilo = igikoresho co bubaza, umusumeno
  • fosi → fosilo = igikoresho co kugazura, icimbaguzo, iforogo, igipawa
  • kudri → kudrilo = urushinge rwo gushona
  • tondi → tondilo = umukasi
  • ŝlosi → ŝlosilo = imfunugruzo zo kwugurura.
  • manĝi → manĝilo = igikoresho bakoresha mu gufungura, ifurusheti, igipawa, uduti bakoresha mu gufungura canke ibindi.
  • sonori → sonorilo =akanyamudiho (akanyamudiho «sonoras», uwuvuza akadiho «sonorigas»)
  • presi → presilo = imashine bakoresha mu gusohora ivyandiko ku mpapuro, isohorero ry'ivyanditse, muzunguruko
  • komputi → komputilo = imashine nyabwonko
  • aboni → abonilo = itike yemeza ko winjiye
  • aliĝi → aliĝilo = itike yemeza ko womye ku mugwi
  • kuraci → kuracilo = ico cose bakoresha mu kuvura, nk'akarorero imiti
  • ilo = igikoresho, igicurarangisho; ilaro = umurwi w'ibikoresho

Ingobotozo -IL ifise insiguro isanzwe cane. Mu mvugo itomoye turashobora gufatanya ayandi matsitso, nk'akarorero : presmaŝino, transportaparato, vendaŭtomato. Ariko mu bisanzwe inyubako irimwo -IL irakwiye.

Mu majambo make abaho arimwo -IL, agace gakora igikorwa ntikumvikana. Ibiri imbere ya -IL ntibiherekana igikorwa, ariko icamwa cavuye mu gikorwa : fajro → fajrilo = ico bakoresha mu kwatsa umuriro (ariko atari ico bakoresha mu kuba umuriro)

IN

IN = « igitsinagore ». Dushobora rero gukoresha -IN kuri ico gishobora gufita igitsina gusa, ni ukuvuga abantu n'ibikoko. IN ituma insiguro y'ijambo rija mu gitsinagore, mu gufuta insiguro y'igitsinagabo y'iryo jambo.

Mu bisanzwe, twongerako IN kw'ijambo rifise insiguro y'igitsinagabo. Iryo jambo rero rica rifita insiguro y'igitsinagore:

  • patro → patrino = mawe
  • viro → virino = umugore akuze
  • knabo → knabino = umukobwa muto
  • avo → avino = nyogokuru
  • reĝo → reĝino = umwamikazi

Turashobora kandi kwongerako IN kw'ijambo ritagira igitsina, ariko ivyo ntibikunda gushika. Ijambo ritagira igitsina ryama rifise insiguro y'igitsina gore

  • homo → homino = umugore
  • aŭtoro → aŭtorino = umwanditsi w'umugore
  • pasaĝero → pasaĝerino = umugore ari ku rugendo
  • besto → bestino =igikoko c'ikigore
  • mortinto → mortintino = ikigore capfuye

Mu majambo atagira igitsina, turashobora kwerekana igitsinagabo dukoresheje itsitso VIR yaserutse nk'indobeko canke nk'ingereka.

Hari amajambo yo nyene ubwayo ari mu gitsina gore: 1}damo, nimfo, matrono, putino (atari mu runani !), n'ibindi. Kuri ayo majambo ntibongerako IN.

IN ikoreshwa kandi nk'itsitso isanzwe : ino = ikigore; investaĵo = impuzu y'abagore.

IND

IND = « kibereye canke vyoba vyiza gikozwe ». Dukoresha -IND mu mavuga nshororokerwa gusa 

  • ami → aminda = nk'uko abikwiye gukundwa
  • vidi → vidinda = kibereye kubonwa
  • miri → mirinda = ciza kirengeje
  • bedaŭri → bedaŭrinde = c'ukwicuza
  • inda = giteye ikibazo

ING

ING = « igikono, icombo kibikwamo ikintu». Ikiri imbere ya ING ni mu bisanzwe ico bashira muri ico combo :

  • glavo → glavingo = urwubati rw'inkota
  • cigaro → cigaringo = igifunyiko gikozwe mu gikoba
  • ŝraŭbo → ŝraŭbingo = intoboro(binjizamwo iburo).
  • ovo → ovingo = igikono c'igi
  • ingo = urwubati (rw'inkota) gifuka igihimba c'ikikirimwo ; eningigi = gushira mu rwubati

ISM

ISM = « ingingo, ukwiyunguruza, uburyo, ukugene bikorwa, etc. ». Rimwe na rimwe ijambo ririmwo -ISM ryerekana kandi uruhande rumwe rw'ishirwa mu ngiro ry'ikintu. Insiguro ya -ISM irahinduka cane kandi ikavana n'ikiyikurikiye.

  • Stalino → Stalinismo = ivyiyumviro vya Staline, ubu staline
  • Kristano → Kristanismo = inyigisho gikristo
  • kolonio → koloniismo = ubukoroni
  • kapitalo → kapitalismo =uburyo bw'ubutunzi bushingiye ku kwigungirako umutahe, ukwigungirako umutahe.
  • alkoholo → alkoholismo = kizeye uburaro n'uburamuko ku nzoba, ukunywa inzoga
  • diletanto → diletantismo = ugushiramwo umudiho uryoheye ugutwi
  • patrioto → patriotismo = ugukunda igihugu
  • la Angla lingvo → Anglismo = ugukura amajambo y'icongereza ukayakoresha mu rundi rurimi

IST

IST = « umuntu yitwararika kanshi ikintu, kenshi cane kandi mu bwenge». Ikiri imbere ya -IST cama ari ico kintu uyo muntu yitwararika.

Hari ukudatahura gukunze gushika gushaka ko -IST «yo mu bwenge», ariko insiguro yayo nyayo iragutse cane.

  • verki → verkisto = umuntu akunda kwandika, canke kwubaka ibisomwa, umwanditsi, umwubatsi w'ibisomwa
  • kuraci → kuracisto = umuntu afise umwuga wo kuvura, umuvuzi
  • arto → artisto = umuntu akora utugenegene, umunyatugenegene
  • biciklo → biciklisto = umuntu akunda kunyonga ikinga, umunyakinga
  • ŝteli → ŝtelisto = umuntu akunda kwiba, umusuma
  • Esperanto → Esperantisto = umuntu avuga kandi agakoresha iki esperanto, umu esperanto

Birashoboka kwubaka amajambo aboneka bivanye n'ibikenewe. Mu kibanza ca fiŝisto isanzwe dushobora kuvuga fiŝkaptisto, ironka indagara, fiŝbredisto, qyorora indagara, na fiŝvendisto, adandaza indagara.

Hariho rimwe na rimwe ikoreshwa risa n'iryo ririmwo ISM mu majambo ya IST. Ubucuti buri hagati y'izo nyubako zibiri z'ayo majambo abiri zirashobora kuba nyinshi cane;: alkoholisto = vy'inzoga, alkoholismo = ukunywa inzoga ; kapitalisto = umunyamutahe, kapitalismo = ukubika umutahe.Hariho kandi ayandi majambo menshi aherezwa na ISM canke IST akerekana «ismes»zitandukanye na «istes» zitandukanye ariko atari amajambo y'urunani arimwo ingobotozo, nk'akarorero : turisto — turismo, faŝisto — faŝismo, ekzistencialisto — ekzistencialismo.

IST isigura kenshi «uwuri canke uwushigikira isme bijanye». Muri ico gihe IST = ISM-AN : oportunisto = umugisha ; komunisto = bijanye ugukorera hamwe. Ariko IST ntijanye na ISM-AN. Nk'akarorero kapitalisto ntingana na kapitalismano.

Menya neza : AN na IST ni ikoreshwa zifitaniye ubucuti. Dushobora rero gucagura twisanzuye. Turakunda gukoresha iyi ifise inyubako mpuzamakungu. Nk'akarorero tuvuga mu bisanzwe Kristo, Kristano na Kristanismo. Ntitwigera turonka inyubako Krististo kaj Kristismo. Gereranya na Budho, Budhisto na Budhismo, canke bahitamwo gukoresha igihushane kko ariryo koreshwa mpuzamakungu. I ruhande ya Budhisto dusanga yo kandi Budhano, yumvikana, ariko ntitwigera tuvuga Budhanismo. (Benshi bakoresha Budao mu kibanza ca Budaisto na Budaismo.)

Ntidutegerezwa kuvuga kirurgisto, astronomisto, ekologisto, Ariko turashobora kwubaka ijambo risa n'iryo ku bantu be n'abo, mu gihe hari irindi jambo ridasanzwe boshobora kujamwo.

  • kirurgio → kirurgiisto = umuvuzi w'ibiguma
  • diplomatio → diplomatiisto = umuhuza
  • umunyankino

NJ

Dukoresheje NJ turubaka utujambo dufatira mu rwara amatazirano y'abagore. Dukoresha -NJ imfunyafunyo y'izina. Tukareka kuva ku ndome 1 gushika kuri 15 zayo.

  • Mario → Manjo aŭ Marinjo - Mario →
  • Klaro → Klanjo - Klaro →
  • Sofio → Sonjo aŭ Sofinjo - Sofio →
  • Patrino → Panjo - Patrino → mawe
  • Onklino → Onjo - Onklino → masenge
  • Fratino → Franjo - Fratino →

Mu gihe dukoresheje NJ duca dufuta mu bisanzwe ingobotozo -IN. Ariko turashobora kandi kureka indome ivuga IN, mu gihe ivyo bishobora gifasha kwubaka inyubako ivugwa: kuzino → Kuzinjo, knabino → Knabinjo. Turashobora kandi kureka ingobotozo IN itumvikana, mu gihe ivyo bifasha mu kumvikana : Klaro → Klarino → Klarinjo.

OBL

OBL = « ikijejwe kugwiza ibintu». OBL ishobora gukoreshwa mu biharuro canke mu majambo ajanye n'ibiharuro. Ibiri imbere ya OBL vyama vyerekana ico bakoresha mu kugwiza :

  • du → duobla = kugwiza kabiri, kigeretsweko incuro zibiri
  • du → duoble = mu kwigerekako irya kabiri
  • du → duoblo =kigeretsweko kabiri
  • dek → dekobla = kugwiza na cumi, kwisubiriza incuro icumi
  • dek → dekoble = mu kwisubiriza incuro icumi
  • dek → dekoblo = incuro icumi
  • cent dek du → cent-dek-du-obla = kugwiza na 112
  • cent dek du → cent-dek-du-oble = mu kugwiza na 112
  • cent dek du → cent-dek-du-oblo = igitigiri c'incuro 112 gusumba

Ijambo ririmwo OBL rifise agasozo -A rirashobora kwerekana ko ikintu kigizwe n'ibice vyinshi

  • duobla vesto = ikoti igizwe n'ibice bibiri, mu bihimba bibiri.
  • duobla fadeno = inyuzi zibiri zifatanye zikoreshwa nk'urunyuzi rumwe

Imbere ya OBL dushobora gukoresha akarongo kugira ngo vyumvikane. Tuyishira mu bisanzwe ahantu hari ikibanza mu giharuro  : dek du → dekduoblo canke dek-duoblo; dudek → dudekoblo ; du mil dudek → dumildudekoble canke du-mil-dudekoble. Ayo mategeko nyene akoreshwa ku ngobotozo ON na OP.

ON

ON = « ukugabirira, igiharururo kiri mu buryo bushinze». Dushobora gukoresha -ON mu biharuro canke mu majambo bijanye. Ibiri imbere ya -ON vyama vyerekana igiharuro bagabura :

  • du → duono = kimwe muri bibiri vya kimwe bibiri, ½
  • du → duona = kinini nk'igice, ica kabiri
  • du → duone = igihimba kimwe
  • dek → dekono = kimwe mu duce cumi tungana twa vyose, 1/10
  • dek → dekona = ari ic'icumi ry'ikintu
  • dek → dekone = mu vy'icumi

Dukoresha mu majambo arimwo ONamategeko amwe y'inyandiko nko muri OBL.

Turitiranya kenshi ON n'itsitso PART. Nk'akarorero ntidushobora kuvuga landono muri landparto = «igice c'igihugu». ON ntiyerekana igice c'ikintu, kiri imbere yaco, ariko yerekana agace k'ikindi kintu. Triono si agace ka tri, ariko kamwe mu duce dutati tungana tw'ikindi kintu.

OP

OP = « umurwi w'igitigiri kitqzwi c'abanywanyi». OP ikoreshwa mu biharuro no mu majambo bijanye gusa. Ikiri inyuma ya OP cama cerekana igitigiri c'abanywanyi bari mu murwi  :

  • unu → unuopo = umuntu umwe canke ikintu kimwe
  • unu → unuopa = kimwe, kiri ukwaco
  • unu → unuope = umwe umwe yibako, umwe umwe
  • du → duopo = bibiri, bibiri bibiri
  • du → duopa = kigizwe n'ibintu bibiri
  • du → duope = bibiri bibiri
  • dek → dekopo = umurwi wa cumi
  • dek → dekopa =kigizwe n'ibintu icumi
  • dek → dekope = mu murwi wa cumi

Dukoresha mu majambo arimwo OP amategeko amwe y'inyandiko nko muri OBL.

Ingobotozo OP irashobora guhebwa imbere y'agasozo -O, kuko inyubako -O ifise insiguro imwe na «opo» 

  • duo = bibiri bibiri
  • trio = trio
  • deko = kigizwe n'ibintu icumi

UJ

UJ = « categuwe kujamwo ikindi kintu ». Mu ngiro UJ ifise insiguro zitatu zidasa : « icombo», « igiterwa» n'« igihugu». Ikiri imbere ya UJ cama cerekana ikiri mu kindi kintu.

UJ ishobora kwerekana icombo kidasanzwe, umubindi canke agapukuru, n'ibindi ufasha kubikamwo ikintu canke bakoresha mu kubika ikintu :

  • salo → salujo = icombo co gushiramwo umunyu
  • cigaro → cigarujo = agapukuru ko kubikamwo itabi
  • abelo → abelujo = igitiba. Igitiba ca kavukire gishobora kandi kuba abelejo, ariko iryo jambo risigura kandi ikibanza umuvumvyi ashiramwo ibitiba.
  • mono → monujo = ingodo
  • bani → banujo = ico bogeramwo
  • trinki → trinkujo = aho gushorera inka

Mu gutanga umuco neza turashobora kwubaka amajambo dukoresheje amatsitso, nk'akarorero : teskatolo, tekruĉo, tetaso, cigarskatolo, cigaredpaketo, konservoskatolo.

Tumenye neza ko ikiri imbere ya UJ ryerekana ikiri mu kintu, ikiri rero imbere ya SKATOL, VAZ, n'ibindi. gishobora kwerekana ikiri mu kintu canke ikindi kintu, nk'akarorero : ladskatolo = agasandugu kera ko mu cuma, lignositelo = indobo yo mu giti. Ariko ladujo itegerezwa kuba icombo kijamwo ubutare bwera lignujo nayo ni ikijamwo ibiti.

Mw'izina ry'icamwa, ijabukiro canke ishurwe, -UJ yerekana igiterwa, igiti canke ivyatsi mu bisanzwe, gitanga ico camwa, iryo jabukiro canke iryo shurwe :

  • pomo → pomujo = igiti c'amatunda
  • vinbero → vinberujo = uruzabibu
  • rozo → rozujo = igiti c'ishurwe

Dushobora kandi kuvuga pomarbo, vinberarbusto, n'ibindi.

Mw'izina ry'abanyagihugu, UJ isigura buri gihe igihugu c'abo benegihugu :

  • Franco → Francujo = ubufaransa
  • Ĉino → Ĉinujo = Ubushinwa
  • Somalo → Somalujo = Somariya

Turakunda kwubaka izina ry'igihugu canke ry'agace k'igihugu dukoresheje ubundi bwoko bw'amajambo

  • patro → patrujo = igihugu
  • Esperanto → Esperantujo =igihugu (biyumviriye) bavugamwo iki esperanto, ahantu bavuga iki espéranto (inama, n'ibindi.)

Mu mazina y'ibihugu bakoresha itsitso -LAND rikuranywa na -UJ, hamwe n'ingobotozo itemewe -I. Ibihugu vyinshi bifise amazina y'urunani, nk'akarorero : Usono, Birmo, Liĥtenŝtejno, Islando (atubkiwe kuri LAND !), n'ibindi. Muri ico giheizina ry'ababa muri ico gihugu ryubakwa mu kongerako -AN : Usonano, Birmano, n'ibindi.

UJ ikoreshwa kandi nk'itsitso risanzwe : ujo = umubindi, icombo, agasandugu ; enujigi = gushira mu combo. Muri ico gihe UJ ntiyigera ifita insiguro y'igiterwa canke igihugu.

UL

UL = «umuntu afise ibimuranga ». Ikiri imbere ya -UL cama cerekana ibiranga umuntu.

  • juna → junulo = umuyabaga
  • dika → dikulo = pumuntu avyibushe uko yisangije, uwuvyibushe
  • fremda → fremdulo = kavantara
  • sankta → sanktulo = umweranda
  • blanka → blankulo = umuzungu
  • timi → timulo = afise ubwoba, atinya
  • ĝibo → ĝibulo = agwaye
  • miliono → milionulo = umutunzi wa cane
  • sen kuraĝo → senkuraĝulo = umuntu atagira umwete, ikinebwe
  • antaŭ → antaŭulo = uwo ummuntu yasubiriye
  • alia → aliulo = uyundi muntu, uyundi

Bakoresha kandi -UL mu mazina y'ubwoko bw'ibikoko, nubwo ataba ari abantu :

  • mamo → mamuloj = umurwi w'ibikoko vyonsa abana bavyo, ibikoko vyonsa
  • branko → brankuloj = ibikoko bihema bikoresheje amarakaraka

Turakoresha rimwe na rimwe -UL mu bintu vyinshi bitandukanye, bashaka kubivugisha nk'abantu :

  • nubojn skrapas → nubskrapulo = igorofa
  • tri mastoj → trimastulo = ubwato

Mu majambo yerekana ubwayo umuntu, ntidukoresha UL. Ahubwo turagaba kw'ikoreshwa ry'amavuga ari muri kahise afise agasozo -O. Amavuga ben'ayo yaama yerekana umuntu kandi iyongerwako rya UL rirabujijwe. Si vyiza kuvuga parolantulo, kurintulo, konatulo, mais simplement parolanto, kurinto, konato. Si on ajoute quand même UL à un participe avec une finale -O ou un autre mot de personne, on crée alors un mot avec une signification spéciale. Virulo n'est pas équivalent à viro, mais signifie «une personne caractérisée par sa virilité» = vireculo. Konatulo est en principe une «personne caractérisée parce qu'elle est connue» = famulo, alors que konato est simplement une personne connue de quelqu'un.

UL ikoreshwa kandi nk'itsitso : ulo =  umuntu adafise ibimuranga yisangije.

UM

Ingobotozo UM ntifise insiguro yisangije. Twubaka tuyikoresheje amajambo afise insiguro ifatanye n'ikiri imbere ya UM. Dutegerezwa rero kumenya ijambo ryose ririmwo UM ukwaryo. Hariho rero imirwi y'amajambo arimwo UM afise insiguro zisa.

Amavuga menshi arimwo UM asigura «gukora ukuntu bakoresheje ikiri imbere ya UM»

  • folio → foliumi = kuzingurura
  • palpebro → palpebrumi = kuvuna urugohe
  • brako → brakumi =gufumbatira

Amavuga amwe amwe arimwo UM asigura «gutanga mu buryo ubu canke buriya ikiri imbere ya UM»

  • aero → aerumi = gutuma haba akayaga
  • sukero → sukerumi = kumemerako isukari

Amavuga amwe amwe arimwo UM yerekana uburyo gakura igikorwa gikorwa.

  • kruco → krucumi = kubamba
  • pendi → pendumi = kumanika (umuntu)

Amajambo amwe amwe arimwo UM ni amazian y'ibice vy'ivyambarwa. Ikiri imbere ya -UM cerekana igice c'umubiri cavuzwe.

  • kolo → kolumo = izosi ry'impuzu
  • nazo → nazumo = akuma bakoresha ku zuru, akuma barabiramwo izuru

-UM ikoreshwa mu biharuro mu gutazira uburyo bwo gutondeka ibiharuro. -UM ija inyuma y'igiharuro cerekana incuro.

  • du → duuma nombrosistemo = uburyo bwo kwandika ibiharuro bibiri bibiri
  • dek → dekuma nombrosistemo = uburyo bwo kwandika ibiharuro vy'ibice

Ayandi majambo arimwo -UM :

  • malvarma → malvarmumi = gukanya, kufira imbeho
  • plena → plenumi = kurangura, guheza(igikorwa, ico wari utegerejwe)
  • gusti → gustumi = kwumviriza(imfungurwa)
  • loto → lotumi = gutomboza
  • komuna → komunumo = umurwi canke ikomine
  • dekstra → dekstruma = kizungurukira mu buryo, amatumbera iyo udushinge tw'isaha tujana
  • proksima → proksimume = sivyo neza, bihakwa
  • umo = ikintu gikunda kwibagirwa izina ryaco, canke kitamenyerewe, kidashoboka kudondora, ikintu canke ikintu kitazwi

Dutegrezwa kugaba mu gihe dushaka kwubaka ijambo ririmwo -UM, kuko ishobora kutaja mu yandi. Ijambo ririmwo -UM riri muri umwe muri iyi mirwi iri aha hepfo irashobora kwemerwa bitagoranye tugereranije n'ijambo ririmwo -UM ritigera risa n'ijambo na rimwe ririmwo -UM ryamaze kubaho kandi rigoye gukoresha. Muri ico gihe birashika ko twubaka amajambo arimwo -UM yumvikana bitagoranye mu mvugo yumvikana igaca izimangana.

Subira ku ntango