27 詞序 / 語法

在世界語中, 詞序的主要規則是可理解性. 詞的擺放依據意思清楚的順序. 各種詞尾, 特別是 N, 使很大的自由度成為可能, 但是, 自由度並不是絕對的.

為了意思清楚起見, 許多副詞性短詞, 通常最好就位於它們與之相關連的事物前, 例如 ankaŭ, eĉ, tre, nur. Ne 也要位於它所否定的事物前.

介詞始終要位於它展示其功能的事物前.

連詞要位於被它連接到某事物上的那個事物前.

Ajn 緊跟在由它作語意細分的表列詞後.

片語的順序

片語的基本順序遵循以下模式:

主語 — 謂語 — 賓語 — 其他片語。

Ili — sidas — sur la sofo.
主語 — 謂語 — 地點狀語.
La hundo — ĉasas — katon.
主語 — 謂語 — 賓語.
Karlo — manĝas — rizon — per manĝbastonetoj.
主語 — 謂語 —賓語 — 工具狀語.
La virino — estas — arkitekto.
主語 — 謂語 — 主語的表語.
Ĉiuj — opinias — lin — stranga.
主語 — 謂語 — 賓語 — 賓語的表語.

如果使用其他詞序, 並不會改變基本意義, 而只會產生不同的強調. 然而, 表語卻不可能總是自由改變詞序, 因為表語常常沒有角色標記. 在 leono estas besto [獅子是動物] (真理) 和 besto estas leono [動物是獅子] (謬論, 因為還有其他動物) 兩句之間存在著差異. 在 lernanto fariĝis instruisto [學生變成了老師] 這樣的句子中, 詞序是非常重要的, 因為 instruisto fariĝis lernanto [老師變成了學生] 完全是另一回事. 然而, 在許多帶表語的現實句子當中, 上下文卻消除了誤解的可能, 即便使用了非慣用的詞序. 但是, instruisto lernanto fariĝas 這樣的句子幾乎是不可理解的, 因而應該避免.

前置

習慣上不出現在句首的片語，可以通過將其放在句首的方式來加以強調:

Terure gajaj ŝajnis al ili iliaj propraj ŝercoj. - 他們以為自己的說笑愉悅得很.

正常的詞序是: Iliaj propraj ŝercoj ŝajnis al ili terure gajaj.
La sonorilon mi volas kaj devas trovi! - 這口鐘我必須要找到!

正常的詞序是: Mi volas kaj devas trovi la sonorilon.

其主要詞為 KI 首表列詞的片語, 通常位於其所在主句或子句的開頭. 因此, 這種位置對於 KI 首表列詞來說, 並不是特別強調的. 然而，在 KI 首表列詞前可以有介詞, 表示其句功能:

Kion vi volas? - 你想要什麼?
Mi volas tion, kion vi volas. - 我想要你要的東西.
De kio tio ĉi venas, mia filino? - 我的女兒, 這東西是從什麼來的?
Mi ankaŭ ne scias, per kio oni povas klarigi tiun fakton. - 我也不知道用什麼可以解釋那個事實.
Ŝi ne sciis, en kiu flanko oni devas serĉi butiketon kun manĝeblaĵoj. - 她不知道, 要在 (街的) 哪一邊找食品店.

原則上與 KI 首表列詞搭配的其他詞也可以位於其前, 但是, 一般不傾向在 KI 首表列詞前用介詞以外的任何詞:

Tuj kiam la suno leviĝis, la cignoj kun Elizo forflugis de la insuleto. - 太陽一出來的時候, 天鵝們就帶著愛麗莎從這小島上飛走了.
Sume kiom mi ŝuldas? - 總共我欠多少?

Sume 可以放在句中的其他位置.
Kune kun kiu vi venis? - 你和誰一起來的?

通常省略 kune.

連詞 kaj, aŭ, 和 sed 可以毫無問題地出現在 KI 首表列詞前, 因為此類短詞並不真正屬於後續的句子, 而只是將它連接到前面的句子上去: Dum la trarigardado mi trovis diversajn esprimojn, kiuj siatempe ŝajnis al mi bonaj, sed kiuj nun al mi ne plaĉas kaj kiujn mi volonte ŝanĝus. [在瀏覽過程中, 我發現各種說法, 當時我認為它們很好, 但是現在我不喜歡它們了, 並且很樂意改變它們.]

有時, 可以將真正屬於子句的片語放在全句的開頭. 這會由於詞序的非習慣性而產生非常強烈的強調:

Tiun laboron mi diris, ke mi faros. = Mi diris, ke mi faros tiun laboron. - 我說過, 那工作我將去做.

片語 tiun laboron 是 faros 的賓語, 完全屬於 ke 子句. 然而, 為了強調而位於全句的開頭.
En salono Zamenhof mi pensas, ke okazas nun la solena inaŭguro. = Mi pensas, ke okazas nun en salono Zamenhof la solena inaŭguro. - 我想, 在柴門霍夫廳現正在召開莊嚴的開幕式.

地點狀語不表示 "想" 的地點, 因為它真正屬於子句.

被前置的詞究竟屬於句子的哪一部分, 常常會引起混淆. 很多情況下, 它們可能像是屬於主句動詞, 因為它們的確距離它更近. 如果想要強調的片語在其子句中充當主語, 就一定不能將其移走, 因為主語必須和其謂語在一起. 這句話因而是完全不可能的: Tiu laboro mi pensas, ke estas malfacila. 必須說: Mi pensas, ke tiu laboro estas malfacila. [我認為那項工作很困難.]

有時, 如果意思允許, 可以通過使用前置的 pri 狀語來強調子句中的片語. 想要強調的片語, 以代詞或表列詞的形式留在子句中的原處, 而以 pri 狀語的形式放在全句的開頭. 被強調的事物因而兩次出現, 一次是作為 pri 狀語出現在主句中, 一次是用代詞以其真正的句功能出現在子句中:

Pri tiu laboro mi diris, ke mi faros ĝin. = Mi diris, ke mi faros tiun laboron. - 關於那項工作, 我說過我將去做.
Pri tiu laboro mi pensas, ke ĝi estas malfacila. - 關於那項工作我認為它很困難.
Pri talento mi neniam aŭdis, ke vi ian havas. = Mi neniam aŭdis, ke vi havas ian talenton. - 關於才能, 我從未聽說過你有 (某種).

有時, 當需要將 KI 首表列詞放在句首, 而根據意思該 KI 首表列詞卻屬於子句時, 結果可能變得非常難以理解. 幸好此種問題在實踐中很少出現:

Vi konsilas, ke ni respondu ion al ĉi tiu popolo. → Kion vi konsilas, ke ni respondu al ĉi tiu popolo? - 你出主意, 讓我們好回復這些人. → 你意下以為, 我們要回復這些人什麼?

Kion 是謂語 respondu 的賓語, 儘管它更靠近 konsilas. 然而, 句子聽上去相當自然, 因為 kion 也可能與主句動詞 konsilas 相關連.
Petro diris, ke lia amiko nomiĝas Karlo. → Kiel Petro diris, ke lia amiko nomiĝas? - 彼得說他的朋友名叫卡羅. → 彼得說他的朋友怎麼稱呼?

人們有可能認為 kiel 與 diris 相關連, 這就會給出非常奇怪的意思. 更可理解的選擇是: Kiel laŭ Petro nomiĝas lia amiko? [依據彼得, 他的朋友怎麼稱呼?]
Vi volas, ke mi vendu ion al vi. → Kion vi volas, ke mi vendu al vi? - 你要我賣給你某物. → 你要我賣給你什麼?

更為簡單 (但不同義) 的是: Kion mi vendu al vi? [讓我賣給你什麼呢?]

如果子句本身就是疑問句, 就要完全避免這樣的句子, 因為這種結構變得過於複雜了: Ŝi demandis, ĉu mi ŝatas muzikon. → [她問我是否喜歡音樂.] Kion ŝi demandis, ĉu mi ŝatas? 必須只說: Kion ŝi demandis? 儘管這不盡確切, 或用下面講解的 pri 解法.

同樣的問題也存在於 KI 首關係詞 (即非疑問詞) 上. 此類 KI 首詞也放在子句的開頭. 如果 KI 首關係詞真的屬於子句的子句, 那麼, 就可能產生混淆：

Vi asertis, ke vi vidis homon. → La homo, kiun vi asertis, ke vi vidis, estas jam delonge mortinta. - 你宣稱你見過一個人. → 你宣稱你見過的那個人早已死了.

應避免的句子, 因為 kiun 看似 asertis 的賓語, 儘管它實則是 vidis 的賓語. (此處有可能變成: La homo, kiun vi asertis esti vidinta... [你宣稱的人已死...])

很多情況下, 可以通過前置的 pri 狀語來擺脫困境. 將 KI 首詞所指的事物以代詞形式留在原處, 使用 pri 狀語作為疑問短語或從屬連詞:

Ŝi demandis, ĉu mi ŝatas muzikon. → Pri kio ŝi demandis, ĉu mi ŝatas ĝin? - 她問我是否喜歡音樂. → 她問到了什麼, 我是否喜歡 (它)?
Vi asertis, ke vi vidis homon. → La homo, pri kiu vi asertis, ke vi vidis lin, estas jam delonge mortinta. - 你宣稱見過一個人. → 你宣稱見過的那個人已經死了很久了.

如果 KI 首詞所指的事物充當主語, 則不可以將其從子句中移走. 動詞的主語必須出現在其所在的句子中: Karlo diris, ke lia frato edziĝis. → [卡爾說他的兄弟結婚了.] Kiu Karlo diris, ke edziĝis? Diris 似乎有兩個主語, 而 edziĝis 似乎完全沒有主語. 要用 pri 解法: Pri kiu Karlo diris, ke li edziĝis? [卡爾說誰結婚了?]