Småordet po viser distribusjon av mengde. Det er tradisjonelt som en preposisjon, men mange bruker den som et adverblignende småord.
Po har kun funksjon sammen med tall eller mengde. Etter po må det da alltid stå en tallverdi eller en annen uttrykt mengde: po kvin, po dek, po dudek mil, po multe, po kiom, po miliono, po duono, po iom, po pluraj, po paro, po egalaj partoj o.l. Noen ganger kan mengden være underforstått: po pomo (per eple) = po unu pomo, po tutaj boteloj (per helflaske) = po pluraj tutaj boteloj
Po viser porsjon av noe som på en eller anne måte distribueres til flere personer, flere ting, flere steder eller lignende. Til alle av de ulike tingene tilfaller én porsjon. For å få vite hele mengden, hele antallet, må man multiplisere po-mengden med et tall. Hvilket tall dette er avhenger av konteksten:
-
Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis po tri pomoj. - For mine fem barn har jeg kjøpt tolv epler, og til hver av barna ga jeg tre epler.
3 epler gange 4 = 12 epler. Legg merke til at resultatet viser pomojn (epler), ikke barn. Man multipliserer 3 epler med antallet barn, men resultatet er alltid 12 epler, ikke 12 barn. Resultatet av alle disse regnestykkene er alltid relatert til det som po-uttrykket viser til.
-
Tie estis viro tre altkreska, kiu havis sur la manoj kaj sur la piedoj po ses fingroj, sume dudek kvar. - Der var det en svært høy mann som hadde seks fingre på hver hånd og hver fot, til sammen 24.
6 fingre gange 4 (2 hender og 2 føtter) = 24 fingre.
-
Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj. - Denne boken har seksti sider. Derfor, dersom jeg leser 15 sider per dag, blir jeg ferdig med boken på fire dager.
15 sider gange 4 = 60 sider.
-
Ŝi ricevis lecionojn po dek eŭroj por horo. - Hun mottok leksjoner for 10 euro per time.
Dersom leksjonene varte til sammen f.eks. 4 timer, ville det koste: 10 euro gange 4 40 euro.
-
Dume la gastoj trinkis po glaseto da vino. - I mellomtiden drakk gjestene ett lite glass hver.
Her er ordet unu underforstått: ...po unu glaseto... Dersom det f.eks. var 10 gjester, ville det også tilsammen være 10 små glass.
-
Mi fumadis cigaredojn po dudek kvin rubloj por cento. - Jeg røkte sigaretter som koster 25 rubler for 100 stk.
Hundre stykker av de sigarettene koster 25 rubler. For f.eks. 500 av de sigarettene vil kostnaden da bli: 25 rubler gange 5 = 125 rubler.
-
El ĉiuj vivaĵoj, el ĉiu karno, enkonduku po unu paro el ĉiuj en la arkeon, ke ili restu vivaj kun vi. - Av alt levende, av alle dyr, før ett par av hvert dyr inn i arken, slik at de kan overleve sammen med dere.
Dersom det f.eks. 1000 dyreslag, vil det bli 2 dyr (1 par) ganger 1000 = 2000 dyr (1000 par).
-
La urbestro aranĝas grandajn tagmanĝojn, kie la vino estas trinkata po tutaj boteloj. = ...po pluraj tutaj boteloj. - Ordføreren arrangerer en stor middag hvor vinen blir drukket i helflasker = …i flere helflasker.
Ved alle middager drikker man flere hele flasker.
I de forestående eksempler er po brukt som preposisjon. I forklaringen om nyansene om tallene vises eksempler hvor po er brukt som adverb.
Feil bruk av po
Ofte bruker man po foran feil uttrykk. Her er et typisk eksempel:
-
Tiu ĉi ŝtofo kostas dek dolarojn po metro.
Den som snakker mente å si at hver meter av stoffet koster ti dollar, men det er feil. Po må her relateres til underforsått unu (én) → po unu metro (à én meter). Regnestykket blir da: 1 meter gange 10 (antall dollar) = 10 metroj (meter). I setningen brukes po foran uttrykket (unu) metro. Resultatet av regnestykket er dermed ti meter, ikke ti dollar. De ti metrene med stoff koster til sammen ti dollar. Det betyr at hver meter med stoff koster én dollar. Det var trolig ikke intensjonen.
Det riktige uttrykket er:
-
Tiu ĉi ŝtofo kostas po dek dolarojn por metro. - Dette stoffet koster ti dollar per meter.
Dersom det er f.eks. 5 meter, blir regnestykket: 10 dollar ganger 5 = 50 dollar. Nå viser resultatet dollar fordi po står foran uttrykket dek dolaroj.
Mange språk bruker i disse uttrykkene kun ett ord for å vise distribusjon. Det ordet står foran metro. Man forveksler po med slike ord som har en helt annen betydning enn po. På esperanto uttrykker man disse tingene med to ord, po og et annet. Det andre ordet er ofte por, men avhengig av kontekst kan også andre preposisjoner (eller adverbform) brukes. I det foranstående eksemplet går det f.eks. an å bruke laŭ metro eller metre.
Legg også merke til forskjellen mellom de følgende setningene:
-
La aŭto veturis po dek kilometrojn en kvin horoj. - Bilen kjørte fem timer à 10 kilometer.
Bilen kjørte i til sammen 5 timer, og den kjørte tilsammen 59 kilometer (10 kilometer gange 5 = 50 kilometer)
-
La aŭto veturis dek kilometrojn en po kvin horoj. - Bilen kjørte 10 kilometer à fem timer.
Bilen kjørte til sammen 10 kilomenter og dette varte i til sammen 50 timer. (5 timer gange 10 = 50 timer.)
Formlene med brøkstrek
| Formel | Uttale |
|---|---|
| 20$/kg | po dudek dolaroj por kilogramo |
| 120 km/h | po cent dudek kilometroj en/por horo |
| 2 MN/m² | po du meganeŭtonoj sur/por kvadratmetro |
Ofte kan man også bruke po sammen med adverb: po 120 kilometroj hore.
Noen ganger kan man utelate po i følgende uttrykk, eventuelt sammen med ĉiu, f.eks.: cent dudek kilometroj por/en (ĉiu) horo (120 kilopeter per time), dudek dolaroj por (ĉiu) kilogramo (tjue dollar per kilogram), du meganeŭtonoj por/sur (ĉiu) kvadratmetro (to meganøytroner per kvadratmeter).