La vorteto po montras distribuon de kvantoj. Ĝi estas tradicie klasata kiel prepozicio, sed multaj uzas ĝin kiel adverbecan vorteton.
Po havas sencon nur rilate al ia nombro aŭ kvanto. Post po do ĉiam devas stari nombrovorto aŭ alia kvanta esprimo: po kvin, po dek, po dudek mil, po multe, po kiom, po miliono, po duono, po iom, po pluraj, po paro, po egalaj partoj k.s. Iafoje oni subkomprenas la kvanton: po pomo = po unu pomo, po tutaj boteloj = po pluraj tutaj boteloj.
Po montras porcion de io, kio estas iel distribuata al pluraj personoj, al pluraj aĵoj, al pluraj lokoj aŭ simile. Al ĉiu el la diversaj aferoj apartenas unu porcio. Por ekscii la tutan kvanton, la tutan nombron, necesas multipliki la po-kvanton per ia nombro. Kiu estas tiu nombro, dependas de la kunteksto:
-
Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis po tri pomoj. - Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis po tri pomoj.
3 pomoj oble 4 = 12 pomoj. Rimarku, ke la rezulto montras pomojn, ne infanojn. Oni multiplikis 3 pomojn per la nombro de la infanoj, sed la rezulto estas nepre 12 pomoj, ne 12 infanoj. La rezulto de ĉi tia kalkulo rilatas ĉiam al tio, kion montras la po-esprimo.
-
Tie estis viro tre altkreska, kiu havis sur la manoj kaj sur la piedoj po ses fingroj, sume dudek kvar. - Tie estis viro tre altkreska, kiu havis sur la manoj kaj sur la piedoj po ses fingroj, sume dudek kvar.
6 fingroj oble 4 (2 manoj + 2 piedoj) = 24 fingroj.
-
Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj. - Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj.
15 paĝoj oble 4 = 60 paĝoj.
-
Ŝi ricevis lecionojn po dek eŭroj por horo. - Ŝi ricevis lecionojn po dek eŭroj por horo.
Se la lecionoj daŭris sume ekz. 4 horojn, la kosto estis: 10 eŭroj oble 4 = 40 eŭroj.
-
Dume la gastoj trinkis po glaseto da vino. - Dume la gastoj trinkis po glaseto da vino.
Ĉi tie estas subkomprenata la vorto unu: ...po unu glaseto... Se estis ekz. 10 gastoj, estis sume ankaŭ 10 glasetoj.
-
Mi fumadis cigaredojn po dudek kvin rubloj por cento. - Mi fumadis cigaredojn po dudek kvin rubloj por cento.
Cento da tiaj cigaredoj kostas 25 rublojn. Por ekz. 5 centoj da tiaj cigaredoj la kosto estas do: 25 rubloj oble 5 = 125 rubloj.
-
El ĉiuj vivaĵoj, el ĉiu karno, enkonduku po unu paro el ĉiuj en la arkeon, ke ili restu vivaj kun vi. - El ĉiuj vivaĵoj, el ĉiu karno, enkonduku po unu paro el ĉiuj en la arkeon, ke ili restu vivaj kun vi.
Se estus ekz. 1000 bestospecoj, estus 2 bestoj (1 paro) oble 1000 = 2000 bestoj (1000 paroj).
-
La urbestro aranĝas grandajn tagmanĝojn, kie la vino estas trinkata po tutaj boteloj. = ...po pluraj tutaj boteloj. - La urbestro aranĝas grandajn tagmanĝojn, kie la vino estas trinkata po tutaj boteloj. = ...po pluraj tutaj boteloj.
En ĉiu tagmanĝo oni trinkas plurajn tutajn botelojn.
En la ĉi-antaŭaj ekzemploj po estas uzata kiel prepozicio. En la klarigoj pri nuanciloj de nombroj aperas ekzemploj de po uzata adverbece.
Sai lầm khi sử dụng po
Người ta thường dùng po đứng trước từ sai. Đây là ví dụ tiêu biểu:
-
Tiu ĉi ŝtofo kostas dek dolarojn po metro.
Người nói định nói rằng mỗi mét vải giá mười đô-la, nhưng nói như vậy là sai. Ở đây Po phải liên quan đến unu được hiểu ngầm → po unu metro. Vì vậy ta tính như sau: 1 mét nhân 10 (số đô-la) = 10 mét. Trong câu po đứng trước (unu) metro. Vì vậy kết quả tính là mười mét, không phải mười đô-la. Cả mười mét vải đó giá mười đô la, nghĩa là mỗi mét giá một đô-la. Chắc chắn đó không phải là ý định của người nói.
Câu đúng là:
-
Tiu ĉi ŝtofo kostas po dek dolarojn por metro. - Vải này giá mười đô một mét.
Ví dụ, nếu có 5 mét vải, ta tính như sau: 10 đô-la nhân 5 = 50 đô-la. Bây giờ kết quả có đơn vị là đô-la, vì po đứng trước cụm từ dek dolaroj.
Nhiều ngôn ngữ chỉ dùng một từ để diễn đạt sự phân phối. Từ đó đứng trước metro. Người ta nhầm lẫn po với từ đó trong khi nó có nghĩa khác hoàn toàn. Trong Esperanto, ta diễn đạt sự phân phối qua hai từ, po và một từ khác. Từ khác đó thường là por nhưng tuỳ hoản cảnh những giới từ (hoặc trạng từ) khác cũng có thể dùng được. Trong ví dụ vừa nêu cũng có thể dùng laŭ metro hoặc metre.
Hãy chú ý sự khác biệt giữa hai câu sau:
-
La aŭto veturis po dek kilometrojn en kvin horoj. - Xe ô tô đi mười ki-lô-mét một giờ trong vòng năm giờ.
Tổng cộng, xe đi được 5 giờ và 50 ki-lô-mét. (10 ki-lô-mét nhân 5 = 50 ki-lô-mét.)
-
La aŭto veturis dek kilometrojn en po kvin horoj. - Xe ô tô đi mười ki-lô-mét với tốc độ năm giờ một ki-lô-mét.
Tổng cộng, xe đi được 10 ki-lô-mét trong 50 giờ. (5 giờ nhân 10 = 50 giờ.)
Formuloj kun frakcistreko
| Formulo | Phát âm |
|---|---|
| 20$/kg | po dudek dolaroj por kilogramo |
| 120 km/h | po cent dudek kilometroj en/por horo |
| 2 MN/m² | po du meganeŭtonoj sur/por kvadratmetro |
Ofte oni ankaŭ povas uzi po kune kun adverbo: po 120 kilometroj hore.
Iafoje oni povas forlasi po en tiaj ĉi esprimoj, eventuale aldonante ĉiu, ekz.: cent dudek kilometroj por/en (ĉiu) horo, dudek dolaroj por (ĉiu) kilogramo, du meganeŭtonoj por/sur (ĉiu) kvadratmetro.