Preposisjoner er småord som man plasserer foran setningsdeler for å vise deres rolle i setningen.
Preposisjoner står vanligvis foran substantiver eller pronomener, men også foran infinitivadverb, leddsetninger og mengdeadverb. Noen ganger bruker man preposisjoner foran steds- og tidsadverb. I slike tilfeller gjør preposisjonene tiden og stedet med spesifikt.
Følgende småord er preposisjoner: al, anstataŭ, antaŭ, apud, ĉe, ĉirkaŭ, da, de, dum, ekster, el, en, ĝis, inter, je, kontraŭ, krom, kun, laŭ, malgraŭ, per, po, por, post, preter, pri, pro, sen, sub, super, sur, tra og trans.
Uavhengige preposisjoner
Etter en preposisjon kommer det vanligvis en setningsdel som preposisjonen er relatert til. Uten denne setningsdelen har ikke preposisjonen noen mening: sur la tablo, en mia domo, ekster tiu ĉi ĉambro, dum la paŭzo, anstataŭ tio, krom Petro o.s.v.
Dersom man ønsker å ta bort ord etter preposisjonen (underforstå dem), må man bruke preposisjonen med E-endelse, dette fordi preposisjonen da blir en egen setningsdel som tar rollen som adverb:
- Li staras apud mi. → Li staras apude. - Han står ved siden av meg. → Han står ved siden av.
- Ŝi sidas ekster la domo. → Ŝi sidas ekstere. - Hun sitter utenfor huset. → Hun sitter utenfor.
- Tio okazis dum la paŭzo. → Tio okazis dume. - Det skjedde i pausen. → Det skjedde imens.
- Tio okazos post la kongreso. → Tio okazos poste. - Det vil skje etter kongressen. → Det vil skje etterpå.
Derom et slikt adverb viser til et sted kan ordet ta endelsen N for å vise bevegelse mot stedet:
- Li sidas ekster la domo. → Li sidas ekstere. → Li iras eksteren. = ...al ekstera loko (al loko ekster la domo). - Han sitter utenfor huset. → Han sitter utenfor. → Han går ut. = …til et sted utenfor (et sted utenfor huset).
Dersom den opprinnelige setningsdelen har en adjektivlignende rolle, brukes A-endelsen etter preposisjonen:
- Li loĝas en domo apud mia domo. → Li loĝas en apuda domo. ...en domo apuda. - Han bor i et hus ved siden av mitt hus. → Han bor i et hus ved siden av.
Men man kan også bruke steds- eller tidsadverb i slike tilfeller: Li loĝas en domo apude. = Li loĝas en domo, kiu troviĝas apude.
Av en eller annen grunn opptrer preposisjoner sjelden med E-endelse eller A-endelse. Man sier f.eks. nesten aldri paroli prie = «paroli pri tio» (snakke om det), iri dee = «iri de la koncerna loko» (dra fra et bestemt sted), ala veturo = «veturo al la koncerna loko» (reise til et bestemt sted), proa agado = «agado pro tio» (aksjon på grunn av det).