Niektóre słówka występują w parach lub w grupach o specjalnym znaczeniu. Można je nazwać słowami złożonymi.
Kaj... kaj
Podwójne lub wielokrotne kaj służy do podkreślania i uparcia. Wtedy kaj umieszcza się przed wszystkimi związanymi rzeczami, nawet przed pierwszą. Wtedy w mowie kaj jest w szczególności akcentowane:
-
Kaj Petro kaj Karlo laboras. - I Piotr, i Karol pracują.
Upieranie się, że nie tylko jedna, ale w rzeczywistości oboje pracują.
-
Kaj pluvas kaj blovas. - I pada, i wieje.
Upieranie się, że oba zjawiska zachodzą.
-
Petro kaj fumas kaj drinkas. - Piotr i pali, i pije.
Upieranie się, że on robi obie czynności.
-
Kaj ilia amo, kaj ilia malamo, kaj ilia ĵaluzo jam de longe malaperis. - I ich miłość, i ich nienawiść, i ich zazdrość już dawno zniknęła.
Upieranie się, że wszystkie trzy rzeczy znikły.
Nek... nek
Zwykłe nek oznacza "i także nie". Użycie wielu słowek nek oznacza "ani", "i nie". Użycie wielu słowek nek jest więc równe do kaj... kaj z negacją:
- Mi renkontis nek lin, nek lian fraton. = Mi kaj ne renkontis lin, kaj ne renkontis lian fraton. - Nie spotkałem ani jego, ani jego brata. = Ja i nie spotkałem go, i nie spotkałem swojego brata.
- Nek ĝojo, nek malĝojo daŭras eterne. = Kaj ĝojo, kaj malĝojo ne daŭras eterne. - Ani radość, ani smutek nie trwają wiecznie. = I radość, i smutek nie trwają wiecznie.
- Ŝi estis muta, povis nek kanti nek paroli. = Ŝi kaj ne povis kanti, kaj ne povis paroli. - Była niema, nie mogła ani śpiewać, ani mówić. = Ona i nie mogła śpiewać, i nie mogła mówić.
Aŭ... aŭ
Wielokrotne aŭ pokazuje, że przedstawione opcje są jedynymi opcjami. Musi być jedno z nich, nic innego. Wtedy w mowie aŭ jest w szczególności akcentowane:
-
Nun ni devas aŭ venki aŭ morti! - Teraz musimy albo zwyciężyć albo umrzeć!
Nie możemy robić wszystkiego, i nie możemy robić czegokolwiek innego poza tymi dwiema rzeczami.
-
Aŭ vi faris grandan eraron, aŭ mi ĉion miskomprenis. - Albo zrobiłeś duży błąd, albo wszystko źle zrozumiałem.
Nie istnieje inna alternatywa.
- Oni povus diri, ke aŭ ŝi forgesis ĉion en la mondo, aŭ ŝi ne havis forton, por iri pluen. - Można by powiedzieć, że lub ona zapomniała o wszystkim na świecie, albo nie miała siły, aby kontynuować.
Jen... jen
Zwykłe jen przyciąga do czegoś uwagę. Podwójne lub wielokrotne użycie jen ma inne znaczenia, wprowadza opcje, które występujący na przemian, lub możliwości, które są prawidłowe naprzemiennie. Jen... jen = iufoje... alifoje:
-
Jen mi ardas de varmego, jen mi tremas de frosto. - Raz smażę się w upale, a raz drżę z mrozu.
Te dwa stany występują naprzemiennie. Czasami jest mi gorąco, a innym razem jest mi zimno.
-
Ŝia vizaĝo aperigis jen mortan palecon, jen koloron de sango. - Raz jej twarz była śmiertelnie blada, a raz miała kolor krwi.
Jej twarz się zmieniała.
- Mario videble havis deziron jen koleri, jen ridi, jen premi la manon al tiu ventanimulo. - Mario najwyraźniej pragnął być raz zły, raz śmiać się, a raz uścisnąć dłoń temu lekkoduchowi.
- Li okupadis sin jen per tio, jen per alio. - Był zajęty raz tym, raz czymś innym.
Ju... des
Ju i des są zawsze używane w połączeniu z pli lub malpli. Ju i des razem pokazują, że jedno wyrażenie z pli zależy od drugiego. Wyrażenie z ju pokazuje, to co ma wpływ. Wyrażenie z des pokazuje, to co jest zależne:
-
Ju pli da mono ni havos, des pli rapide kaj bone iros kompreneble nia afero. - Im więcej mamy pieniędzy, tym szybszy i lepszy będzie nasz biznes.
Jeśli pieniędzy przybędzie, wtedy przybędzie również szybkości i dobroci.
-
Ju pli alte staras la lingvo, des pli rapide progresas la popolo. - Im wyżej stoi język, tym szybciej lud się rozwija.
Rozwój ludu zależy od poziomu jego języka.
- Ju pli da bruo, des malpli da ĝuo. - Im więcej hałasu, tym mniej przyjemności.
-
Ju pli grandaj ili fariĝis, des malpli ili volis tion toleri. - Im byli więksi, tym mniej chcieli to tolerować.
Gdy rośli, zmalała ich tolerancja.
-
Ju pli klare vi elparolas, kaj ju malpli da malfacilaj vortoj vi uzas, des pli bone oni komprenas vin. - Im wyraźniej mówisz i im mniej trudnych słów używasz, tym lepiej zostaniesz zrozumiany.
Zwiększenie jasności i zmniejszenie ilości trudnych słów prowadzi do poprawy rozumienia.
Czasami de pojawia się samo, bez ju. Wtedy wyrażenie z ju jest jakoś rozumiane w domyśle:
-
La saloneto ne estis vasta, tial des pli frapis la okulojn la eleganteco de ĝia aranĝo. - Salon nie był przestronny, dlatego wytworność jego aranżacji była tym bardziej uderzająca.
W domyśle jest pomysł: Im mniej przestronny jest elegancki salon, tym bardziej jego wytworność przyciąga wzrok.
Samo des można często zastąpić za pomocą tiom.
W niektórych językach to samo słowo może być użyte dla wyrażeń z pli zależnych i dominujących. To nie jest możliwe w Esperanto. Ju... ju nie ma sensu. Dominujące wyrażenie z (mal)pli powinno mieć ju, a zależne wyrażenie z (mal)pli powinno mieć des. Nie należy mówić:Ju pli rapide vi revenos hejmen, ju pli bone. Tylko: Ju pli rapide vi revenos hejmen, des pli bone. Oczywiście również des... des nie jest możliwe. Ale rzeczywiście można mieć kilka wyrażeń z ju, które razem mają wpływ na jedno lub więcej wyrażeń z des (lub podobnych): Ju pli zorge kaj ju pli malrapide vi faros la laboron, des pli kontenta kaj des pli ĝoja mi fariĝos.