K vsebini
  2. 15 Sestavljene besedice

Nekatere besedice nastopajo v paru ali večkratno s posebnimi pomeni. Lahko jih imenujemo sestavljene besedice.

Kaj... kaj

Dvojni ali večkratni kaj se uporablja za poudarjanje in vztrajanje. Tedaj postavimo kaj pred vsako povezano zadevo, tudi pred prvo. V govoru takrat običajno z glasom poudarimo vsak kaj:

  • Kaj Petro kaj Karlo laboras. - In Peter in Karel delata.

    Vztrajanje pri tem, da ne le eden, ampak dejansko oba delata.

  • Kaj pluvas kaj blovas. - In dežuje in piha.

    Vztrajanje pri tem, da se dogajata oba pojava.

  • Petro kaj fumas kaj drinkas. - Peter in kadi in pije.

    Vztrajanje, da on dejansko vrši obe dejanji.

  • Kaj ilia amo, kaj ilia malamo, kaj ilia ĵaluzo jam de longe malaperis. - In njihova ljubezen in njihovo sovraštvo in njihovo ljubosumje so že zdavnaj izginili.

    Vztrajanje, da so vse tri zadeve izginile.

Nek... nek

Običajni nek pomeni "in tudi ne". Večkratni nek pomeni "in ne". Sestavljeni nek je torej enak kot kaj... kaj plus zanikanje:

  • Mi renkontis nek lin, nek lian fraton. = Mi kaj ne renkontis lin, kaj ne renkontis lian fraton. - Nisem srečal ne njega ne njegovega brata. = In nisem srečal njega in nisem srečal njegovega brata.
  • Nek ĝojo, nek malĝojo daŭras eterne. = Kaj ĝojo, kaj malĝojo ne daŭras eterne. - Niti veselje niti žalost ne trajata večno. = In veselje in žalost ne trajata večno.
  • Ŝi estis muta, povis nek kanti nek paroli. = Ŝi kaj ne povis kanti, kaj ne povis paroli. - Bila je nema, ni mogla niti peti niti govoriti. = In ni mogla peti in ni mogla govoriti.

Aŭ... aŭ

Večkratni aŭ prikazuje, da so predstavljene alternative nujno edine. Mora biti ena izmed njih, nobena druga. V govoru tedaj običajno poudarimo z glasom vsak aŭ:

  • Nun ni devas aŭ venki aŭ morti! - Zdaj moramo ali zmagati ali umreti!

    Ne moremo storiti obojega in ne moremo storiti česa drugega razen teh dveh možnosti.

  • Aŭ vi faris grandan eraron, aŭ mi ĉion miskomprenis. - Ali ste naredili veliko napako ali pa sem vse narobe razumel.

    Ne obstaja druga možnost.

  • Oni povus diri, ke aŭ ŝi forgesis ĉion en la mondo, aŭ ŝi ne havis forton, por iri pluen. - Lahko bi rekli, da je ali pozabila vse na svetu ali pa ni imela moči, da bi šla dalje.

Jen... jen

Običajni jen pritegne pozornost na nekaj. Dvojni ali večkratni jen nima takšnega pomena, ampak uvaja alternative, ki se vrstijo, ali možnosti, ki izmenoma veljajo. Jen... jen = iufoje... alifoje:

  • Jen mi ardas de varmego, jen mi tremas de frosto. - Včasih žarim od vročine, drugič drgetam od mraza.

    Ti dve stanji se izmenjujeta. Včasih sem vroč, drugič sem mrzel.

  • Ŝia vizaĝo aperigis jen mortan palecon, jen koloron de sango. - Njen obraz je kazal zdaj mrtvaško bledico zdaj krvavo rdečico.

    Obraz se je spreminjal.

  • Mario videble havis deziron jen koleri, jen ridi, jen premi la manon al tiu ventanimulo. - Marija je imela vidno željo enkrat jeziti se, enkrat smejati se, enkrat stisniti roko tistemu vetrnjaku.
  • Li okupadis sin jen per tio, jen per alio. - On se je ukvarjal zdaj s tem zdaj s čim drugim.

Ju... des

Ju in des se uporabljata vedno skupaj s pli ali malpli. Ju in des skupaj kažeta, da en izraz s pli zavisi od drugega. Izraz z ju prikazuje tisto, kar prevladuje. Izraz z des kaže tisto, kar je odvisno:

  • Ju pli da mono ni havos, des pli rapide kaj bone iros kompreneble nia afero. - Čim več denarja bomo imeli, tem hitreje in bolje bo razumljivo šla naša zadeva.

    Če bo narasel denar, se bosta povečali tudi hitrost in kakovost.

  • Ju pli alte staras la lingvo, des pli rapide progresas la popolo. - Čim višje stoji jezik, tem hitreje napreduje ljudstvo.

    Napredek ljudstva je odvisen od ravni njegovega jezika.

  • Ju pli da bruo, des malpli da ĝuo. - Čim več hrupa, tem manj užitka.

  • Ju pli grandaj ili fariĝis, des malpli ili volis tion toleri. - Čim večji so postajali, tem manj so hoteli tisto prenašati.

    Ko so napredovali v velikosti, so nazadovali v strpnosti.

  • Ju pli klare vi elparolas, kaj ju malpli da malfacilaj vortoj vi uzas, des pli bone oni komprenas vin. - Čim bolj jasno izgovarjate in čim manj težkih besed uporabljate, tem bolje vas ljudje razumejo.

    Povečanje jasnosti in zmanjšanje števila težkih besed povzroči izboljšanje razumljivosti.

Včasih se des pojavi sam brez ju. Tedaj je izraz z ju nekako zaradi samoumevnosti izpuščen:

  • La saloneto ne estis vasta, tial des pli frapis la okulojn la eleganteco de ĝia aranĝo. - Dvoranica ni bila velika, zato je tem bolj padla v oči eleganca njene opreme.

    Izpuščena je misel: Ju pli malvasta estas eleganta salono, des pli la eleganteco frapas la okulojn.

Sam des je pogosto lahko nadomeščen s tiom.

V nekaterih jezikih lahko uporabljamo isto besedo za odvisni in prevladujoči izraz s pli. To ni mogoče v esperantu. Ju... ju nima pomena. Prevladujoči izraz z (mal)pli mora imeti ju in odvisni izraz z (mal)pli mora imeti des. Ne recite: Ju pli rapide vi revenos hejmen, ju pli bone. Recite: Ju pli rapide vi revenos hejmen, des pli bone. Razumljivo tudi des... des ne gre. Vendar pa lahko imamo večkratne izraze z ju, ki skupaj prevladujejo nad enim ali več izrazi z des (ali podobno): Ju pli zorge kaj ju pli malrapide vi faros la laboron, des pli kontenta kaj des pli ĝoja mi fariĝos.

Nazaj na začetek