ირიბი თქმა წარმოადგენს დამოკიდებულ წინადადებას, რომელიც რაიმე ნათქვამს, მოსაზრებას, გადაწყვეტილებას, შენიშვნასა და ა.შ. ხელახლა ამბობს. ხშირად გამოთქმის თავდაპირველი ფორმა ოდნავ უნდა შევცვალოთ. ირიბი თქმა განსხვავდება პირდაპირი თქმისაგან, რომელიც დამოკიდებული წინადადება არაა და ამგვარად, არ გააჩნია დაქვემდებარებული კავშირი. პირდაპირი თქმა ხშირად ბრჭყალებში გვხვდება ორწერტილის შემდეგ.
| პირდაპირი თქმა: | Petro diris: "Mi volas doni ion al vi." - პეტრემ თქვა: „რაღაც მინდა მოგცე“. |
|---|---|
| ირიბი თქმა: | Petro diris, ke li volas doni ion al mi. - პეტრემ თქვა, რომ ჩემთვის რაღაცის მოცემა გინდა. |
| პირდაპირი თქმა: | Karlo demandis: "Ĉu vi volas iri kun mi?" - კარლომ იკითხა: „გინდა ჩემთან ერთად წამოსვლა?“ |
|---|---|
| ირიბი თქმა: | Karlo demandis, ĉu mi volas iri kun li. - კარლომ მკითხა მასთან ერთად წასვლა თუ მინდოდა. |
ჩვეულებრივ, ირიბი თქმა ke-ფრაზას ან კითხვით დამოკიდებული წინადადებას წარმოადგენს. ასეთი დამოკიდებული წინადადება მეტწილად ისეთი ზმნების დამატებასავით მუშაობს, როგორებიცაა diri, krii, pensi, scii, decidi, skribi, kompreni, rimarki, vidi, demandi, voli, aŭdi და ა.შ.: მან თქვა, რომ ბედნიერია. იგი ფიქრობდა, რომ ბედნიერი იყო.
ირიბი თქმა ასევე ისეთი სიტყვების დამატებად გვხვდება, როგორებიცაა penso, decido, demando, timo და ა.შ.: მას მიაჩნდა, რომ ბედნიერი იყო. გადაწყდა, რომ პეტრე ყოფილიყო პრეზიდენტი. მათ იკითხეს შეეძლოთ თუ არა მონაწილეობა.
ირიბი თქმა შემდეგი ზმნების ქვემდებარედაც გვხვდება: ŝajni, esti evidente, esti dube, esti klare, esti (ne)eble, esti verŝajne და ა.შ.: ჩანდა, რომ წვიმდა. ცხადი იყო, რომ იგი ბედნიერი არ იყო.
ზმნის ფორმები ირიბ თქმაში
ზოგიერთ ენაში ირიბ თქმასთან ზოგჯერ ზმნის ფორმა იცვლება ხოლმე. ესპერანტოში ყოველთვის ვტოვებთ თავდაპირველ ფორმას:
-
Li diris: "Mi volas manĝi". → Li diris, ke li volas manĝi. - მან თქვა: „მინდა ვჭამო“. → მან თქვა, რომ ჭამა უნდოდა.
Volas-ში AS თავდაპირველი გამოთქმის ახლანდელ ფორმას წარმოადგენს. არ შეცვლაოთ იგი IS-ად.
-
Li diris: "Mi tiam loĝis en Ĉinujo." → Li diris, ke li tiam loĝis en Ĉinujo. - მან თქვა: „მაშინ ჩინეთში ვცხოვრობდი.“ → მან თქვა, რომ მაშინ ჩინეთში ცხოვრობდა.
Loĝis-ში IS თავდაპირველ გამოთქმაში ხსენებულ დროზე ადრინდელ დროს გამოხატავს. შეცდომაა მისი შეცვლა estis loĝinta-თი.
-
Ŝi demandis: "Ĉu vi iros kun mi al kinejo?" → Ŝi demandis, ĉu mi iros kun ŝi al kinejo. - მან იკითხა: „ჩემთან ერთად კინოში წამოხვალ?“ → მან იკითხვა მასთან ერთად კინოში თუ წავიდოდი.
Iros-ში OS თავდაპირველი გამოთქმის შემდგომ დროს აღნიშნავს. შეცდომა იქნებოდა მისი შეცვლა estis ironta-დ ან volis iri-დ. თუკი თავდაპირველი შეკითხვა იქნებოდა „Ĉu vi volas iri kun mi?“, მაშინ ვიტყოდით: Ŝi demandis, ĉu mi volas iri kun ŝi.
-
Li ne komprenis: "Kial ŝi ne volas partopreni?" → Li ne komprenis, kial ŝi ne volas partopreni. - მან ვერ გაიგო: „რატომ არ უნდა მას მონაწილეობა? → მან ვერ გაიგო თუ რატომ არ უნდოდა მას მონაწილეობა.
AS volas-ში თავდაპირველი შეკითხვის დროს აღნიშნავს.
- Ili ordonis: "Paku tuj vian valizon!" → Ili ordonis, ke mi tuj paku mian valizon. - მათ მიბრძანეს: „ახლავე ჩაალაგე შენი ბარგი!“ → მათ მიბრძანეს მაშინვე ჩამელაგებინა ჩემი ბარგი.
-
Ŝi esperis, ke ŝi ilin trovos. - მას იმედი ჰქონდა, რომ მათ იპოვიდა.
თავდაპირველი ფიქრი იყო: "Mi ilin trovos."
-
Ŝi estis plena de timo, ke la infano mortos. - იგი შიშით იყო აღსავსე, რომ ბავშვი მოუკვდებოდა.
მას ეშინოდა და ფიქრობდა: "La infano mortos!"
-
Li metis la kondiĉon, ke oni ne instruu al ŝi la Kristanan religion. - მან პირობა დადო, მას ქრისტიანული რელიგია არ ასწავლონ.
მან თქვა: "Ne instruu al ŝi..."
-
Ŝajnis al ŝi, ke ŝin ĉirkaŭas unu sola densa barilo el traboj. - ეჩვენებოდა, რომ მას გარს ფიცრებისგან შეკრული ერთი მკვრივი ღობე ეკრა.
მან იფიქრა: "Min ĉirkaŭas...", რადგან ასე მოეჩვენა.
კავშირებითი დამოკიდებული წინადადებები ჩვეულებრივ არ ხელახლა არ გადმოგვცემენ მონათხრობსა ან მოსაზრებას. ამგვარ წინადადებებში ზმნის დროები აბსოლუტურ აწმყოს მიემართება:
-
Mi ne konis tiun, kiu venis. - მოსულს არ ვიცნობდი.
Konis და venis ორივენი აწმყომდელ დროს აღნიშნავენ. ცხადია ისინი იგივე დროს უჩვენებენ.
-
Mi ne konis la personon, kiu estis baldaŭ venonta tra la pordo. - არ ვიცნობდი პირს, ვინც მალე კარში შემოვიდოდა.
როგორც konis, ისე estis-იც აწმყომდელ დროს აღნიშნავენ. Venonta ამ წარსული დროის შემდგომ დროს უჩვენებს.
დროისა და ადგილის აღმნიშვნელი სიტყვები ირიბ თქმაში
თუკი ციტირებულ ფრაზაში დროის აღმნიშვნელი გამოთქმაა, იგი ირიბ თქმაში ჩვეულებრივ უცვლელად რჩება. თუმცა ზოგიერთი დროითი ნაწილაკი აბსოლუტურ აწმყოზეა დამოკიდებული და ამიტომაც ზოგჯერ დაბნეულობის ასაცილებლად უნდა შეიცვალონ. ასეთი სიტყვებია hodiaŭ, hieraŭ, antaŭhieraŭ, morgaŭ და postmorgaŭ. თუმცა წინადადებები, სადაც დროის აღმნიშვნელი ასეთი სიტყვები უნდა შეიცვალოს, ძალზედ იშვიათია:
-
Pasintan lundon li diris: "Mi ne laboros hodiaŭ!" → Pasintan lundon li diris, ke li ne laboros tiun tagon. - წინა ორშაბათს მან თქვა: „დღეს არ ვიმუშავებ“ → წინა ორშაბათს მან თქვა, რომ იმ დღეს არ იმუშავებდა.
თუკი დამოკიდებულ წინადადებაში hodiaŭ-ს დავტოვებთ, საუბარი იქნება იმ დღეზე, როდესაც მთელი ფრაზა ითქვა.
-
Morgaŭ li verŝajne diros: "Mi estis malsana hieraŭ!" → Morgaŭ li verŝajne diros, ke li estis malsana hodiaŭ. - ხვალ იგი ალბათ იტყვის: „გუშინ ავად ვიყავი!“ → ხვალ ალბათ იგი იტყვის რომ დღეს ავად იყო.
ირიბ თქმაში hieraŭ{2-ს ხმარებისას, საუბარი იქნება მთლიანი ფრაზის თქმის წინა დღეზე. რეალურად იგი დღევანდელ დღეზე ისაუბრებს და ამიტომაც hodiaŭ-დ უნდა შევცვალოთ.
- Antaŭ unu semajno li demandis al mi: "Ĉu vi venos al mi morgaŭ?" → Antaŭ unu semajno li demandis al mi, ĉu mi venos al li la postan tagon. - ერთი კვირის წინ მან მკითხა: „ხვალ ჩემთან მოხვალ?“ → ერთი კვირის მან მკითხა ერთი დღის მერე მასთან მივიდოდი თუ არა.
თუმცა ზოგჯერ თხრობისას უცვლელად ვინარჩუნებთ hodiaŭ-ს, hieraŭ-სა და morgaŭ-ს: Li renkontis konaton, junan poeton, kiu rakontis al li, ke morgaŭ [= la postan tagon] li komencos sian someran vojaĝon. ეს წინადადება ზღაპარში გვხვდება და რეალურ ხვალესთან მისი არევა ნაკლებმოსალოდნელია.
ფორმები, როგორიცაა hieraŭo, hieraŭa tago, morgaŭo, morgaŭa tago ხშირად აბსოლუტური ახლანდელი დროისგან დამოუკიდებლად იხმარება.
დროის აღმნიშვნელი სიტყვა nun ზოგჯერ შეგვიძლია მეტი სიცხადისთვის ირიბ თქმაში შევცვალოთ, მაგრამ მეტწილად ეს აუცილებელი არაა: Hieraŭ li diris: "Mi volas fari tion nun kaj ne poste!" → Hieraŭ li diris, ke li volas fari tion nun kaj ne poste. შეგვიძლია გარდავქმნათ tiam-ად, tiumomente-დ ან tuj-დაც, მაგრამ აგრეთვე nun-იც გამოდგება.
ადგილის აღმნიშვნელი გამოთქმა ციტირებულ ფარზაში ზოგჯერ ირიბი თქმისას იცვლება, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როცა ნათქვამი სხვაგან მეორდება. სხვა დროს ასეთი ცვლილება შეიძლება ბუნებრივი იყოს, მაგრამ არა აუცილებელი:
- კარლო და ევა პარიზში არიან. კარლო პეკინზე ლაპარაკობს და ევას ეუბნება: Mi iros tien.
- ევა შემდეგ პეტრესთან ერთადაა პეკინში და პეტრეს უყვება: Karlo diris, ke li iros ĉi tien. (ან: ...ke li venos ĉi tien.)
- პეტრო და ევა ტოკიოში არიან და პეტრო მას ეუბნება: Mi iam estis en Berlino.
- ევა და კარლო ბერლინში არიან და იგი (ევა) მას (კარლოს) უყვება: Petro diris, ke li iam estis ĉi tie. ან: Petro diris, ke li iam estis en Berlino.
ნაცვალსახელები არაპირდაპირ თქმაში
ირიბ თქმაში მოსაუბრის ან საუბრის ობიექტის ცვლილების შემთხვევაში ხშირად პირისა და კუთვნილებითი ნაცვალსახელები უნდა შეიცვალოს:
- კარლო ამბობს: Mi estas tre feliĉa.
- პეტრე ევას უყვება: Karlo diris, ke li estas tre feliĉa. Mi → li.
- კარლო ევას ეუბნება: Mi amas vin.
- პეტრე ევას ეკითხება: Ĉu li vere diris, ke li amas vin? Mi → li, vin რჩება.
- პეტრე კარლოს ეკითხება: Ĉu vi vere diris, ke vi amas ŝin? Mi → vi, vin → ŝin.
- პეტრე ელისაბედს უყვება: Li fakte diris al ŝi, ke li amas ŝin. Mi → li, vin → ŝin.
- კარლო პეტრეს ევაზე ეუბნება: Mi amas ŝin.
- პეტრე ევას უყვება: Li diris, ke li amas vin. Mi → li, ŝin → vin.