Odvisni govor je odvisni stavek, ki ponovi nekaj povedanega, misel, mnenje, odločitev, vprašanje, pripombo ipd. Pogosto moramo nekoliko spremeniti obliko izvirnega besedila ali misli. Odvisni govor se razlikuje od premega govora, to je nespremenjenega citiranja, ki ni odvisni stavek in ki torej nima podrednega veznika. Premi govor nastopa često med navednicami in za dvopičjem.
| Premi govor: | Petro diris: "Mi volas doni ion al vi." - Peter je rekel: "Hočem ti nekaj dati." |
|---|---|
| Odvisni govor: | Petro diris, ke li volas doni ion al mi. - Peter je rekel, da mi hoče nekaj dati. |
| Premi govor: | Karlo demandis: "Ĉu vi volas iri kun mi?" - Karel je vprašal: "Ali hočeš iti z menoj?" |
|---|---|
| Odvisni govor: | Karlo demandis, ĉu mi volas iri kun li. - Karel je vprašal, ali hočem iti z njim. |
Odvisni govor je navadno stavek na ke ali vprašalni odvisni stavek. Takšen odvisni stavek nastopa najčešče kakor predmet glagola, kot so diri, krii, pensi, scii, decidi, skribi, kompreni, rimarki, vidi, demandi, voli, aŭdi itd.: Li diris, ke li estas feliĉa. Ŝi pensis, ke ŝi estas feliĉa.
Odvisni govor se pojavlja tudi kot dopolnilo besed, kot so 1}penso, decido, demando, timo itd.: Li havis la penson, ke li estas feliĉa. La decido estis, ke Petro estu prezidanto. Ili faris la demandon, ĉu ili povas partopreni.
Odvisni govor nastopa tudi kakor osebek glagolov ŝajni, esti evidente, esti dube, esti klare, esti (ne)eble, esti verŝajne ipd.: Ŝajnis, ke pluvas. Estis evidente, ke li ne estas feliĉa.
Glagolska oblika pri odvisnem govoru
V nekaterih jezikih moramo pri odvisnem govoru včasih spremeniti obliko glagola. V esperantu vedno ohranimo izvirno glagolsko obliko.
-
Li diris: "Mi volas manĝi". → Li diris, ke li volas manĝi. - Rekel je: "Hočem jesti." → Rekel je, da hoče jesti.
AS v volas je sedanjost izvirnega govora. Ne spreminjajte v IS !
-
Li diris: "Mi tiam loĝis en Ĉinujo." → Li diris, ke li tiam loĝis en Ĉinujo. - Rekel je: "Tedaj sem bival na Kitajskem." → Rekel je, da je takrat bival na Kitajskem.
IS v loĝis prikazuje bolj zgodnji čas, kot je čas izvirnega govora. Napačno bi bilo spremeniti v estis loĝinta.
-
Ŝi demandis: "Ĉu vi iros kun mi al kinejo?" → Ŝi demandis, ĉu mi iros kun ŝi al kinejo. - Vprašala je: "Ali boš šel z menoj v kino?" → Vprašala je, ali bom šel z njo v kino.
OS v iros prikazuje kasnejši čas, kot je čas izvirnega vprašanja. Napačno bi bilo spremeniti v estis ironta ali volis iri. Če bi bilo izvirno vprašanje "Ĉu vi volas iri kun mi?", bi rekli: Ŝi demandis, ĉu mi volas iri kun ŝi.
-
Li ne komprenis: "Kial ŝi ne volas partopreni?" → Li ne komprenis, kial ŝi ne volas partopreni. - On ni razumel: "Zakaj se ona noče udeležiti?" → On ni razumel, zakaj se ona noče udeležiti.
AS v volas kaže čas izvirnega vprašanja.
- Ili ordonis: "Paku tuj vian valizon!" → Ili ordonis, ke mi tuj paku mian valizon. - Ukazali so: "Takoj spakiraj svoj kovček!" → Ukazali so, da takoj spakiram svoj kovček.
-
Ŝi esperis, ke ŝi ilin trovos. - Upala je, da jih bo našla.
Izvirna misel je bila: "Mi ilin trovos."
-
Ŝi estis plena de timo, ke la infano mortos. - Bila je polna strahu, da bo otrok umrl.
Bala se je in mislila: "La infano mortos!"
-
Li metis la kondiĉon, ke oni ne instruu al ŝi la Kristanan religion. - Postavil je pogoj, da je ne bodo učili krščanske vere.
Rekel je: "Ne instruu al ŝi..."
-
Ŝajnis al ŝi, ke ŝin ĉirkaŭas unu sola densa barilo el traboj. - Zdelo se ji je, da jo obkroža ena sama gosta ograda iz brun.
Mislila je: "Min ĉirkaŭas...", ker se ji je tako zdelo.
Oziralni odvisni stavki navadno ne ponavljajo besedila ali misli. V takšnih odvisnih stavkih se torej glagolski časi nanašajo na absolutno sedanjost:
-
Mi ne konis tiun, kiu venis. - Nisem poznal tistega, ki je prišel.
Konis in venis oba kažeta čas pred sedanjostjo. Verjetno prikazujeta isti čas.
-
Mi ne konis la personon, kiu estis baldaŭ venonta tra la pordo. - Nisem poznal osebe, ki je kmalu prišla skozi vrata.
In konis in estis kažeta čas pred sedanjostjo. Venonta kaže čas po tistem preteklem času.
Časovne in krajevne besede v odvisnem govoru
Če je v citiranem stavku izraz, ki kaže na čas, lahko navadno ostane nespremenjen v odvisnem govoru. Nekatere časovne besedice pa so odvisne od absolutne sedanjosti in se morajo zato včasih spremeniti, da se izognemo zmešnjavi. Takšne besede so hodiaŭ, hieraŭ, antaŭhieraŭ, morgaŭ in postmorgaŭ. Stavki, v katerih moramo spremeniti takšne časovne besede, pa so dovolj redki:
-
Pasintan lundon li diris: "Mi ne laboros hodiaŭ!" → Pasintan lundon li diris, ke li ne laboros tiun tagon. - Pretekli ponedeljek je rekel: "Danes ne bom delal!" → Pretekli ponedeljek je rekel, da tistega dne ne bo delal.
Če bi ohranili hodiaŭ v odvisnem stavku, bi šlo za tisti dan, v katerem je bila izrečena cela poved.
-
Morgaŭ li verŝajne diros: "Mi estis malsana hieraŭ!" → Morgaŭ li verŝajne diros, ke li estis malsana hodiaŭ. - Jutri bo verjetno rekel: "Včeraj sem bil bolan!" → Jutri bo verjetno rekel, da je bil danes bolan.
Če bi uporabili hieraŭ v odvisnem govoru, bi šlo za dan pred časom, ko je bila izgovorjena cela poved. On bo dejansko govoril o današnjem dnevu in torej moramo spremeniti v hodiaŭ.
- Antaŭ unu semajno li demandis al mi: "Ĉu vi venos al mi morgaŭ?" → Antaŭ unu semajno li demandis al mi, ĉu mi venos al li la postan tagon. - Pred enim tednom me je vprašal: "Ali boš jutri prišel k meni?" → Pred enim tednom me je vprašal, ali bom naslednjega dne prišel k njemu.
V pripovedih pa včasih ohranimo hodiaŭ, hieraŭ in morgaŭ brez spremembe: Li renkontis konaton, junan poeton, kiu rakontis al li, ke morgaŭ [= la postan tagon] li komencos sian someran vojaĝon. Ta stavek se pojavi v pravljici in bi težko prišlo do zmešnjave z resničnim jutri.
Oblike, kot so hieraŭo, hieraŭa tago, morgaŭo, morgaŭa tago, so pogosto uporabljene neodvisno od absolutne sedanjosti.
Časovno besedo nun lahko včasih v odvisnem govoru zaradi večje jasnosti spremenimo, a najčešče to ni potrebno: Hieraŭ li diris: "Mi volas fari tion nun kaj ne poste!" → Hieraŭ li diris, ke li volas fari tion nun kaj ne poste. Lahko bi spremenili v tiam, tiumomente ali morda tuj, a tudi nun ustreza.
Krajevni izraz v citiranem stavku se mora v odvisnem govoru včasih spremeniti, če pripovedujemo zadevo na drugem kraju. Drugikrat je takšna sprememba naravna, a ne nujna:
- Karel in Eva sta v Parizu. Karel govori o Pekingu in reče Evi: Mi iros tien.
- Potem pa je Eva s Karlom v Pekingu in pripoveduje Petru: Karlo diris, ke li iros ĉi tien. (Ali: ...ke li venos ĉi tien.)
- Peter in Eva sta v Tokiu in Peter ji reče: Mi iam estis en Berlino.
- Kasneje sta Eva in Karel v Berlinu in ona mu pripoveduje: Petro diris, ke li iam estis ĉi tie. Ali: Petro diris, ke li iam estis en Berlino.
Zaimki v odvisnem govoru
V odvisnem govoru se morajo osebni in svojilni zaimki pogosto menjati, če se je spremenil govorec ali nagovorjeni:
- Karel reče: Mi estas tre feliĉa.
- Peter pripoveduje Evi: Karlo diris, ke li estas tre feliĉa. Mi → li.
- Karel reče Evi: Mi amas vin.
- Peter vpraša Evo: Ĉu li vere diris, ke li amas vin? Mi → li, vin ostane.
- Peter vpraša Karla: Ĉu vi vere diris, ke vi amas ŝin? Mi → vi, vin → ŝin.
- Peter pripoveduje Elizabeti: Li fakte diris al ŝi, ke li amas ŝin. Mi → li, vin → ŝin.
- Karel reče Petru o Evi: Mi amas ŝin.
- Peter pripoveduje Evi: Li diris, ke li amas vin. Mi → li, ŝin → vin.