K vsebini
  2. 19 Številčni izrazi

Števniki

Števniki so besedice, ki izražajo število. V esperantu obstaja trinajst števnikov.

nul
0
unu
1
du
2
tri
3
kvar
4
kvin
5
ses
6
sep
7
ok
8
naŭ
9
dek
10
cent
100
mil
1000

Druga števila izrazimo s kombiniranjem števnikov. Najprej povemo, koliko tisočic je, potem koliko stotic je, potem koliko desetic in končno koliko enic:

11
dek unu
12
dek du
13
dek tri
14
dek kvar
15
dek kvin
16
dek ses
17
dek sep
18
dek ok
19
dek naŭ
20
dudek
21
dudek unu
22
dudek du
23
dudek tri
30
tridek
40
kvardek
50
kvindek
60
sesdek
70
sepdek
80
okdek
90
naŭdek
100
cent
101
cent unu
110
cent dek
111
cent dek unu
200
ducent
232
ducent tridek du
300
tricent
400
kvarcent
500
kvincent
600
sescent
700
sepcent
800
okcent
900
naŭcent
1000
mil
1001
mil unu
1011
mil dek unu
1111
mil cent dek unu
1234
mil ducent tridek kvar
2000
du mil
2678
du mil sescent sepdek ok
3000
tri mil
4000
kvar mil
5000
kvin mil
6000
ses mil
7000
sep mil
8000
ok mil
9000
naŭ mil
10000
dek mil
11000
dek unu mil
12000
dek du mil
20000
dudek mil
30000
tridek mil
42000
kvardek du mil
999000
naŭcent naŭdek naŭ mil
999999
naŭcent naŭdek naŭ mil naŭcent naŭdek naŭ

Desetice in stotice pišemo in izgovarjamo skupaj kot eno besedo: dudek, tridek, ducent, tricent itd. Vse druge števnike pišemo kot ločene besede, tudi tisočice.

Desetice in stotice dobijo kot ostale besede naglas na predzadnji samoglasnik: dUdek, trIdek, dUcent, trIcent. Vse ostalo se izgovarja kot ločene besede: dEk dU, dEk trI, cEnt dU, cEnt trI, cEnt dEk dU, dU mIl, trI mIl, dU mIl dEk dU.

Če iz takih osnovnih številčnih izrazov tvorimo besedne zloženke, na primer samostalniške številčne besede ali pridevniške številčne besede, jih vendar lahko ali moramo pisati skupaj, po potrebi z vmesnimi vezaji.

Nul je bil izvorno samostalnik: nulo (ime številke 0). Vendar ga uporabljamo že dolgo tudi kot števnik brez končnice, na primer: 0,5 = nul komo kvin (ali nulo komo kvin).

V nekaterih primerih lahko uporabljamo skrajšano obliko un' namesto unu.

Uporaba števnikov

Števniki najčešče nastopajo kot pridevek (prilastek) samostalnikov. Števniki tedaj ne dobijo končnic N in J:

  • Mi havas nur unu buŝon, sed mi havas du orelojn. - Imam le ena usta, ampak imam dve ušesi.
  • Li faris ĉion per la dek fingroj de siaj manoj. - Vse je delal z desetimi prsti svojih rok.
  • Li havas dek unu infanojn. - On ima enajst otrok.
  • Sesdek minutoj faras unu horon, kaj unu minuto konsistas el sesdek sekundoj. - Šestdeset minut je ena ura in ena minuta se sestoji iz šestdesetih sekund.

V nekaterih primerih je samostalnik izpuščen (samoumeven v kontekstu):

  • Nu, se vi ne havas mil [rublojn], mi petas cent rublojn. - No, če nimaš tisoč [rubljev], prosim za sto rubljev.
  • Kiun el la tri [aferoj/personoj] vi elektas? - Katero izmed treh [zadev/oseb] izbereš?

Nul se pojavlja kot številčni pridevek (prilastek) običajno le pred merskimi enotami:

  • La frostpunkto de akvo estas nul gradoj ĉe norma atmosfera premo. - Ledišče vode je nič stopinj pri normalnem zračnem tlaku.

    Običajno pišemo 0 gradoj, a to izgovorimo kot nul gradoj.

  • Ilia fina rezulto estis nul poentoj. - Njihov končni rezultat je nič točk.

V drugih primerih običajno uporabljamo neniu: Mi havas neniun malamikon.

Števniki lahko nastopajo tudi samostojno v različnih stavčnih funkcijah. Često se vedejo samostalniško. Nikoli ne uporabljamo končnic J ali N:

  • Kvin kaj sep faras dek du. - Pet in sedem je dvanajst.
  • Tridek kaj kvardek kvin faras sepdek kvin. - Trideset in petinštirideset je petinsedemdeset.
  • Ilia nombro estas kvardek tri mil sepcent tridek. - Njihovo število je triinštirideset tisoč sedemsto trideset.
  • Divido per nul ne estas permesita. - Deljenje z nič ni dovoljeno.
  • Tri estas duono de ses. - Tri je polovica od šest.
  • Sep estas sankta nombro. - Sedem je sveto število.

  • Mi legis numeron 2 de la jaro 1990. - Bral sem številko 2 iz leta 1990.

    Gre za številko časopisa.

  • Ni loĝas en ĉambro tricent tridek tri en tiu hotelo. - Stanujemo v sobi tristo triintrideset v tem hotelu.

Kadar gre za številko, lahko uporabimo tudi vrstilni števnik: la dua numero, la jaro 1990-a, la tricent-tridek-tria ĉambro. Vendar je lahko razlika med vrstnim redom in številko. Npr. kvara pomeni, da so tri drugi spredaj v vrstnem redu, medtem ko numero kvar pomeni, da zadeva ima števko 4 kot nekakšno "ime". Na primer v hotelih često manjkajo številke in zato npr. soba 100 ni nujno stota soba. In če stojimo pri koncu ulice, lahko rečemo, da hiša številka ena ni prva hiša, ampak zadnja.

Posebne uporabe enice

Osnovni pomen enice je številčen. Ta uporaba je pojasnjena predhodno skupaj z drugimi števniki. Toda unu ima tudi nekaj posebnih pomenov in uporab. Unu lahko izrazi med drugim istost, edinost, posameznost in istovetnost:

  • La loĝantoj de unu regno estas samregnanoj, la loĝantoj de unu urbo estas samurbanoj, la konfesantoj de unu religio estas samreligianoj. = La loĝantoj de unu sama regno... - Prebivalci ene države so rojaki, prebivalci enega mesta so someščani, pripadniki ene vere so soverniki. = Prebivalci iste države ...

  • Ŝin trafis unu malfeliĉo post la alia. - Zadela jo je ena nesreča za drugo.

    Tu unu poudarja individualnost (posameznost) vsake nesreče. V tem pomenu unu često sodeluje z alia.

  • En unu tago, kiam ŝi estis apud tiu fonto, venis al ŝi malriĉa virino. - Nekega dne, ko je bila pri tem izviru, je prišla k njej revna ženska.

    Gre za dan, ki je znan govorcu, ne pa poslušalcu. V tej rabi nastopi unu kot nedoločni člen.

Unu se uporablja tudi samostojno brez sledečega samostalnika. Pogosto lahko rečemo, da je samostalnik samoumeven v kontekstu, a bi v nekaterih primerih dodajanje samostalnika le motilo. Tedaj se unu uporablja v funkciji zaimka:

  • Ŝi estis unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi. - Bila je ena najlepših deklic, kar jih lahko človek najde.
  • Unu babilis, alia kantis. - En je klepetal, drugi pel.

Kadar se uporabi unu v pomenu individualnosti ali v vlogi zaimka (včasih v pomenu edinosti) za več posameznikov, dobi končnico J:

  • El ŝiaj multaj infanoj unuj estas bonaj kaj aliaj estas malbonaj. - Izmed njenih mnogih otrok so eni dobri in drugi slabi.
  • Dum unuj artikoloj alportas al nia afero rondon da novaj amikoj, multaj aliaj, skribitaj nelerte, tute perdiĝas sen rezultato. - Medtem ko eni članki prinašajo v našo zadevo krog novih prijateljev, mnogi drugi, napisani nestrokovno, čisto izginejo brez rezultata.
  • Unuj [studentoj] kun gaja rideto sur la buŝo, aliaj meditante, aliaj en vigla interparolado, unuope aŭ duope forlasas la universitatan korton. - Eni [študenti] z veselim nasmehom na ustih, drugi zamišljeni, drugi v živahnem razgovoru posamič ali v dvoje zapuščajo univerzitetno dvorišče.

Oblika unu ne more dobiti končnice N. To je osnovno pravilo, ki vedno velja, če unu prikazuje število ali prikazuje posameznost ali edinost: Unu mi renkontis en Londono, alian en Parizo. Nikoli ne uporabite oblike unun. Oblika unuj pa lahko dobi končnico N, ker unuj ne more nikoli biti čisti števnik. Zmeraj kaže posameznost ali edinost. Obliko unujn vendar rabimo res zelo redko: Unujn mi renkontis en Londono, aliajn en Parizo.

Pravilo, ki prepoveduje unun, a dovoljuje unujn, je čudno iz vidika logike. Vendar je zelo dobro iz vidika praktične uporabe. V praksi uporabe števnika unu kot števila, v pomenu edinosti in posameznosti niso strogo ločljive. Je veliko mejnih primerov in zato je preprosto pravilo, da unu nikoli ne sme imeti končnice N, zelo praktično. Ni nam treba vsakokrat razmišljati, ali unu prikazuje število, edinost ali posameznost. Unuj pa zmeraj prikazuje posameznost ali edinost in zato ni problematično za njim uporabiti končnice N, če to zahteva stavčna funkcija.

Ne mešajte unu v pomenu posameznosti s tabelno besedo iu. V pomenu posameznosti unu prikazuje, da govorec dobro ve, o katerem posamezniku govori (medtem ko poslušalec verjetno ne ve). Iu kaže, da je istovetnost posameznika, o katerem je govora, neznana ali nejasna ali pa ni pomembna:

  • Loĝas ĉi tie unu el viaj amikoj. - Tu stanuje eden od tvojih prijateljev.

    Govorec ve, kateri od prijateljev stanuje tu.

  • Loĝas ĉi tie iu el viaj amikoj. - Tu stanuje nekdo od tvojih prijateljev.

    Govorec (verjetno) ne ve, kateri izmed prijateljev stanuje tu.

Pogosto lahko uporabimo iu namesto unu, kadar ni pomembno pokazati, ali je posameznik poznan govorcu. A unu je bolj natančen. Pokaže, da govorec vendar pozna istovetnost.

Pridevnik certa ima včasih podoben pomen kot unu v pomenu posameznosti, a certa je bolj močen. Poudarjeno pokaže, da je nekaj gotovo poznano govorcu (a verjetno ni poslušalcu): certaj okazoj multe da saĝo estas pli malbona, ol se oni ĝin tute ne havus. Hieraŭ vizitis min certa sinjorino Schmidt.

Mnogovrstna uporaba števnika unu se zdi nekaterim čudna, med drugim zato, ker jo učbeniki redko pojasnijo. Zato mnogi raje uporabljajo unu le čisti številski vlogi in imajo za druge pomene raje besede iu(j), kelka(j) in certa(j). To je siromašenje jezika, ker vse te besede izražajo različne odtenke in vsi ti odtenki so potrebni.

Unu... la alia

V vlogi zaimka je unu del izraza unu... (la) alia, s katerim pokažemo vzajemnost. Unu... (la) alia predstavlja ves skrajšan stavek. Unu je navadno osebek v popolnem stavku in (la) alia je predmet ali ima drugo funkcijo, ki ni osebek:

  • Tiuj gejunuloj amas unu la alian. → Tiuj gejunuloj amas. Unu amas la alian. - Tisti mladeniči ljubijo drug drugega. → Tisti mladeniči ljubijo. Eden ljubi drugega.

    Vsak od njih ljubi vsakega drugega izmed njih.

  • Ili donis florojn unu al alia. → Ili donis florojn. Unu donis florojn al alia. - Dali so cvetice drug drugemu. → Dali so cvetice. Eden je dal cvetice drugemu.

    Vsak od njih je dal cvetice vsakemu izmed njih.

  • Li kunigis kvin tapiŝojn unu kun la alia. - Spel je pet preprog drugo z drugo.

    Spel je eno preprogo z drugo.

Skoraj vedno lahko uporabljamo unu... (la) alia brez končnic J. Po potrebi vendar lahko dodamo končnico J k alia in tudi k unu v odvisnosti od želenega smisla: La junaj knabinoj kaj junuloj ĉe la lageto babilas unuj kun la aliaj. Eni od njih klepetajo z drugimi izmed njih. V nekaterih primerih moramo uporabiti obliko unujn: La registaroj ĵetas la homojn unujn kontraŭ la aliajn. = La registaroj ĵetas unujn homojn kontraŭ la aliajn homojn.

Namesto unu... la alia lahko včasih uporabimo besedo reciproke skupaj s si ali drugim zaimkom: La knabino kaj la knabo kisis sin reciproke. = La knabino kaj la knabo kisis unu la alian. Lahko uporabljamo tudi reciproke skupaj z unu... la alia, da poudarimo recipročnost: Vi ne estas reciproke egalaj unu al la alia en la regiono de la spirito. Lahko tudi uporabimo inter kot predpono glagolu, često skupaj s si ali drugim zaimkom, ali izraz inter si (inter ni, inter vi), ki vedno pomeni unu kun la alia ali podobno: Ili sin interakuzas. = Ili akuzas unu la alian. Ili interparolas. = Ili parolas unu kun la alia. Ili estis tre amikaj inter si. Nikoli ne uporabite zaimka si skupaj z unu... la alia. Ne recite: Ili amas sin unu la alian. Recite preprosto: Ili amas unu la alian.

Samostalniški številski izrazi

Števniki s pripono ON prikazujejo recipročne vrednosti števnikov - deleže:

  • duono = 1/2
  • triono = 1/3
  • dekono = 1/10
  • dekduono = 1/12
  • centono = 1/100
  • milono = 1/1000

Večja števila od 999999 se izrazijo s samostalniškimi števniki:

miliono
1.000.000 (šest ničel)
miliardo
1.000.000.000 (= devet ničel)
biliono
1.000.000.000.000 (= dvanajst ničel)
triliono
1.000.000.000.000.000.000 (= osemnajst ničel)

Nekateri jeziki, med drugimi angleščina in ruščina, dajejo čisto druge vrednosti števnikom, ki imajo podobna imena kot biliono in triliono. Esperantske besede pa morajo imeti samo tu zgoraj prikazane vrednosti (v skladu z mednarodnimi standardi ISO), nobenih drugih. Obstajajo tudi takšne besede za večje vrednosti, a so zelo redko v rabi.

Samostalniški številski izrazi dobijo končnice J in N po enakih pravilih kot drugi samostalniki:

  • Kiam vi havos rikolton, vi donos kvinonon al Faraono. - Ko boste imeli žetev, boste dali petino Faraonu.
  • Mi ricevis dudek kvin centonojn. - Prejel sem petindvajset stotin.
  • Ŝi havas pli ol dek milionojn. - Ona ima več kot deset milijonov.
  • La malprofito atingis sumon de kvardek sep miliardoj. - Izguba je dosegla vsoto sedeminštirideset milijard.

Samostalniški številski izrazi ne morejo neposredno opisati samostalnika, ampak jih uporabimo skupaj s predlogom da:

  • Li havas du miliardojn da dolaroj. - On ima dve milijardi dolarjev.
  • Ŝi vidis pli ol dek milionojn da homoj. - Videla je več kot deset milijonov ljudi.

Tudi beseda s pripono ON in končnico O potrebuje pomožni predlog: Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono aŭ tricent-sesdek-sesono de jaro.

Tudi števniki lahko postanejo samostalniki z dodajanjem končnice O. Tedaj prikazujejo neko zadevo v povezavi s številom ali skupino s toliko zadev. Pred končnico O števnik vedno pišemo skupaj. Za večjo jasnost lahko uporabimo vezaje na mestih, kjer so bili izvirno presledki:

  • unu → unuo = številka 1, enka, osnovni računski element, osnovna količina, enota (npr. meter, kilogram, amper itd.)
  • du → duo = številka 2, dvojka, par, dvojica
  • dek du → dek-duo aŭ dekduo = številka 12, dvanajstica, skupina 12 zadev, ducat
  • du mil kvincent → du-mil-kvincento (raje ne dumilkvincento)
  • Mi aĉetis dekon da ovoj kaj dek-duon da pomoj. - Kupil sem deseterico jajc in ducat jabolk.

Mešana števila

Kadar mešamo števnike in samostalniške številske izraze v enem številu, so si njihova različna pravila v nasprotju. Števniki hočejo biti pridevki glavne besede, medtem ko so samostalniški številski izrazi sami glavne besede s sledečim izrazom z da. Na splošno je prava rešitev uporabiti v takšnih primerih da, ker je da skupaj s števnikom neobičajen, čeprav sploh ne napačen:

  • Tie loĝas 1.500.000 homoj. = Tie loĝas unu miliono (kaj) kvincent mil da homoj. - Tam biva 1.500.000 ljudi. = Tam biva en milijon (in) petsto tisoč ljudi.

    Lahko tudi rečemo: ...unu kaj duona milionoj da homoj. Ali: ...unu komo kvin milionoj da homoj.

  • Mi havas unu milionon da eŭroj. Se mi ricevos ankoraŭ unu eŭron, mi havos unu milionon unu da eŭroj. - Imam en milijon evrov. Če bom dobil še en evro, bom imel milijon in en evro.
  • Li havas 10.300.978 $. = Li havas dek milionojn tricent mil naŭcent sepdek ok da dolaroj. - On ima 10.300.978 $. = On ima deset milijonov tristo tisoč devetsto oseminsedemdeset dolarjev.

  • Ili kostas kvar kaj duonon da dolaroj. - Stanejo štiri in pol dolarje.

    Druga dobra in pogosta rešitev je: Ili kostas kvar kaj duonan dolarojn.

Pridevniški številski izrazi

Če števniku dodamo končnico A, ustvarimo pridevnik, ki prikazuje položaj v vrstnem redu, vrstilni števnik:

  • unua = na položaju ena v vrstnem redu (nima nobenega pred seboj)
  • dua = na položaju dva v vrstnem redu (ima enega pred seboj)
  • tria = na položaju tri v vrstnem redu (ima dva pred seboj)
  • kvara = na položaju štiri v vrstnem redu (ima tri pred seboj)
  • deka = na položaju deset v vrstnem redu (ima devet pred seboj)

Vrstilni števniki dobijo končnici J in N enako kot običajni pridevniki:

  • La sepan tagon de la semajno Dio elektis, ke ĝi estu pli sankta, ol la ses unuaj tagoj. - Sedmi dan v tednu je Bog izbral, da bo bolj svet kot šest prvih dni.

Če dodamo končnico A k številu iz več besed, lahko zložimo vse v eno besedo, a lahko tudi pustimo ločene besede. V vsakem primeru postavimo končnico A le na koncu. Če zlagamo besede, lahko za večjo jasnost pišemo vezaje na tista mesta, kjer so bili prej presledki v številu iz več besed:

  • Hodiaŭ estas la dudek sepa (tago) de Marto. = ...dudek-sepa... - Danes je sedemindvajseti marec (dan v marcu). = ... dudek-sepa ...

    (ali ...dudeksepa...)

  • Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua. = ...dudek-duan... mil-sepcent-tridek-dua. - George Washington je bil rojen dvaindvajsetega februarja leta tisoč sedemsto dvaintridesetega. = ... dudek-duan ... mil-sepcent-tridek-dua.

    Namesto dudek-duan lahko pišemo tudi dudekduan, a namesto mil-sepcent-tridek-dua ne pišite milsepcenttridekdua,

  • Tio okazis en la okdekaj jaroj. = ...iam en la jaroj de 1980 ĝis 1989 inkluzive. - Tisto se je zgodilo v osemdesetih letih. = ... nekdaj v letih od 1980 do vključno 1989.

  • Ŝi estas la dua plej bona en nia klaso, kaj mi estas la tria. - Ona je druga najboljša v našem razredu in jaz sem tretji.

    Samo eden je boljši od naju.

Kadar uporabljamo vrstilni števnik poleg navadnega števnika, postavimo za večjo jasnost vrstilnega na prvo mesto:

  • Tio okazis iam en la unuaj dek tagoj. - Tisto se je zgodilo nekdaj v prvih desetih dnevih.

    Če bi rekli la dek unuaj tagoj, bi tvegali, da bi se razumel dek kot del izraza z vrstilnim števnikom, torej kot la dek-unuaj tagoj.

Drugi številski izrazi s končnico A

Števniki s pripono ON in končnico A so običajni pridevniki.

  • duona = ki ima le pol svoje polne velikosti
  • triona = ki ima le tretjino svoje polne velikosti
  • centona = ki ima le stotino svoje polne velikosti

  • Ĝi estas longa je duona metro. - Ono je dolgo za polovičen meter.

    Njegova dolžina je 50 centimetrov.

  • Kvaronan horon li restis. - Ostal je četrtino ure.

    Ostal je petnajst minut.

Miliona, miliarda itd. so navadni pridevniki, ki lahko teoretično imajo različne pomene glede na kontekst. A v praksi nastopa skoraj edino pomen vrstnega reda: Nia miliona kliento ricevos specialan donacon.

Tudi nula je navaden pridevnik, ki se teoretično lahko uporablja v različnih pomenih glede na kontekst, npr. v pomenu vrstnega reda: je la nula horo kaj tridek minutoj. V praksi se uporablja skoraj edino v pomenu "neobstoječ, ničvreden, neveljaven": Bruo potenca, nula esenco.

Vrstilni pridevniki, narejeni iz mešanih števnikov, so teoretično možni, a nič kaj priporočljivi: nia du-milion-unua kliento. Raje uporabimo izraze z numero: nia kliento numero du milionoj unu.

Prislovni številski izrazi

Številski izrazi s končnico E imajo enak pomen kot ustrezne pridevniške oblike:

  • unue = na prvem mestu
  • due = na drugem mestu
  • dek-due, dek due = na dvanajstem mestu
  • Unue mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por la prunto; trie mi petas vin ankaŭ poste prunti al mi, kiam mi bezonos monon. - Na prvem mestu (najprej, prvič, pod ena) ti vračam denar, ki si mi ga posodil; na drugem mestu (nato, drugič, pod dva) se ti zahvaljujem za posojilo; na tretjem mestu (nazadnje, tretjič, pod tri) te prosim, da mi tudi kdaj kasneje posodiš, ko bom potreboval denar.
  • Ĝi estas trione el plasto, trione el ligno kaj trione el metalo. - Ono je tretjino iz plastike, tretjino iz lesa in tretjino iz kovine.
  • Tiu monto estas eĉ ne centone tiel alta kiel Ĉomolungmo. = La alteco de tiu monto estas eĉ ne unu centono de la alteco de Ĉomolungmo (= Everesto). - Tisti hrib ni niti stotino tako visok kot Čomolungma. = Višina tistega hriba ni niti ena stotina višine Čomolungme (= Everesta).

Dajalniki odtenka

Predlogi ĝis, inter in po se lahko uporabljajo s številskimi izrazi za dodajanje odtenka na različne načine:

  • Restas ĉirkaŭ dek personoj. = Restas proksimume dek personoj. - Ostane okoli deset oseb. = Ostane blizu deset oseb.
  • Ĝis ducent homoj povas eniri. = Maksimume ducent homoj povas eniri. - Do dvesto ljudi lahko vstopi. = Največ dvesto ljudi lahko vstopi.
  • Ili kostas de kvin ĝis dek eŭrojn. = Ili kostas minimume kvin kaj maksimume dek eŭrojn. - Stanejo od pet do deset evrov. = Stanejo najmanj pet in največ deset evrov.
  • Mi vidis inter cent kaj ducent homojn. = Mi vidis minimume cent kaj maksimume ducent homojn. - Vidim med sto in dvesto ljudi. = Vidim najmanj sto in največ dvesto ljudi.
  • Aranĝu ilin en du vicoj, po ses en vico. = Aranĝu ilin en du vicoj, ses en ĉiu vico. - Razmestite jih v dve vrsti, po šest v vrsto. = Razmestite jih v dve vrsti, šest v vsako vrsto.

V takšnih stavkih se predlogi nikakor ne nanašajo na kasnejši samostalnik, ampak imajo smisel le za število. Če odvzamemo številski izraz, mora izginiti tudi dajalnik odtenka, ker nima več smisla:

  • Restas ĉirkaŭ dek personoj. → Restas personoj. - Ostane okoli deset oseb. → Ostanejo osebe.

    (Restas ĉirkaŭ personoj nima smisla.)

  • Mi vidis inter cent kaj ducent homojn. → Mi vidis homojn. - Videl sem med sto in dvesto ljudi. → Videl sem ljudi.

    (Mi vidis inter homojn nima smisla.)

Ti predlogi torej ne kažejo stavčne funkcije, kadar dajejo odtenek številom. Niso funkcijski kazalniki, ampak imajo nekakšno prislovno vlogo: ĉirkaŭ = proksimume; de = minimume; ĝis = maksimume.

Številski izrazi se lahko pojavijo skupaj s pravimi funkcijskimi kazalniki, ki prikazujejo stavčno funkcijo celega izraza:

  • Ĝi estis virino, kiu povis havi la aĝon de ĉirkaŭ sesdek jaroj. - Bila je ženska, ki je lahko imela starost okoli šestdesetih let.

    Ĉirkaŭ se nanaša le na število sesdek. De kaže stavčno funkcijo celega izraza ĉirkaŭ sesdek jaroj.

  • Nenie en la ĉirkaŭ cent jaroj la loko estis pli ŝanĝita, ol en unu malgranda frukta ĝardeno. - Nikjer ni bil kraj v okoli sto letih bolj spremenjen kot v enem majhnem sadovnjaku.

    Časovno prislovno določilo ima predlog en. Ĉirkaŭ je dajalnik odtenka samo za število cent.

  • Ili loĝos tie de ok ĝis naŭ jarojn. - Tam bodo stanovali od osem do devet let.

    Stavčni člen de ok ĝis naŭ jarojn je prislovno določilo trajanja, ki mora imeti nekakšen funkcijski kazalnik. Tu ima končnico N. De in ĝis samo dajeta odtenek številom.

  • Estis tiel malvarme, ke ili devis kuŝi sub po tri kovriloj. - Bilo je tako mrzlo, da so morali ležati vsak pod tremi odejami.

    Stavčni člen sub po tri kovriloj je krajevno prislovno določilo s predlogom sub. Po je le dajalnik odtenka za tri.

  • Li havas ĉirkaŭ mil eŭrojn. - On ima okoli tisoč evrov.

    Predmet ĉirkaŭ mil eŭrojn rabi končnico N. Ĉirkaŭ le daje odtenek za število mil.

V takšnih stavkih uporabljamo te besedice samo kot dajalnike odtenka in ne kot predloge — z izjemo za po. Pri po so različne jezikovne uporabe. Nekateri uporabljajo po zmeraj kot pravi predlog, kar pomeni, da nikoli ne uporabijo končnice N skupaj s po, celo če ima stavčni člen vlogo predmeta v stavku, npr. Mi donis al ili po dek eŭroj. Drugi uporabljajo po zmeraj kot prislov in dodajo končnico N, kadar to zahteva stavčna funkcija, npr. Mi donis al ili po dek eŭrojn. Obe uporabi sta čisto dobri in upravičeni.

Matematični izrazi

Formula Izgovorjava
2 + 2 = 4 Du kaj du faras kvar. / Du plus du estas kvar.
10 – 3 = 7 Dek minus tri faras sep.
22 × 6 = 132 Dudek du multiplikite per ses faras cent tridek du. / Dudekduoble ses estas cent tridek du. / Dudek du oble ses egalas al cent tridek du.
7:2 = 3,5 Sep dividite per du faras tri komo kvin.
46,987 kvardek ses komo naŭ ok sep (ne ...komo naŭcent okdek sep)
10² = 100 La dua potenco de dek estas cent. / Dek kvadrate estas cent.
5³ = 125 La tria potenco de kvin estas cent dudek kvin. / Kvin kube estas cent dudek kvin.
  • Kvin kaj sep faras dek du. - Pet in sedem je dvanajst.
  • Dek kaj dek faras dudek. - Deset in deset je dvajset.
  • Kvar kaj dek ok faras dudek du. - Štiri in osemnajst je dvaindvajset.
  • Tridek kaj kvardek kvin faras sepdek kvin. - Trideset in petinštirideset je petinsedemdeset.
  • Kvinoble sep estas tridek kvin. - Petkrat sedem je petintrideset.

Enačaj (=) lahko izgovorimo kot faras ali estas ali egalas (al) bolj ali manj po volji: du kaj du faras kvar, dek minus tri estas sep, du oble du egalas (al) kvar.

Ne uporabljajte pike namesto vejice pri decimalkah. Pika je v uporabi kot decimalni znak samo v nekaj državah. Esperanto, podobno kot najbolj mnogi države in jeziki, uporablja decimalno vejico.

Formula Izgovorjava
9403,5 km naŭ mil kvarcent tri komo kvin kilometroj / naŭ mil kvarcent tri kaj duona kilometroj
8,6 kg ok komo ses kilogramoj / ok kilogramoj (kaj) sescent gramoj
+37,7° (plus) tridek sep komo sep gradoj / tridek sep komo sep gradoj super nulo
49,75 USD kvardek naŭ komo sep kvin (Usonaj) dolaroj / kvardek naŭ (Usonaj) dolaroj (kaj) sepdek kvin cendoj

Besede za manjše enote kot gramoj in cendoj lahko včasih v takšnih izrazih zaradi samoumevnosti izpustimo: tri kilogramoj (kaj) sepcent, kvar dolaroj (kaj) sepdek kvin. A bodite pozorni, da ne nastane dvom, za kakšno manjšo enoto gre.

Ure

Za prikaz ure sledimo kateremu od spodnjih modelov. Besedi horo in minutoj zelo pogosto zaradi samoumevnosti izpustimo:

S števkami Izgovorjava
3:15 (aŭ 15:15) Estas la tria (horo) (kaj) dek kvin (minutoj). / Estas dek kvin (minutoj) post la tria (horo).
9:45 (aŭ 21:45) Estas la naŭa (horo) (kaj) kvardek kvin (minutoj). / Estas dek kvin (minutoj) antaŭ la deka (horo).

Za večjo jasnost lahko dodamo izraze en la antaŭtagmezo ali antaŭtagmeze in en la posttagmezo ali posttagmeze. Vendar lahko uporabljamo tudi 24-urni sistem:

  • Estas la dek-kvina (kaj) dek kvin. / Estas dek kvin post la dek-kvina. - Je petnajsta (in) petnajst. / Je petnajst čez petnajsto.
  • Estas la dudek-unua (kaj) kvardek kvin. / Estas dek kvin antaŭ la dudek-dua. - Je enaindvajseta (in) petinštirideset. / Je petnajst do dvaindvajsete.

Namesto 15 minutoj lahko uporabimo kvarono, kvaronhoro ali kvarona horo. Namesto 30 minutoj često rečemo duono, duonhoro ali duona horo.

Ure prikazujemo z vrstilnimi števniki: tria, naŭa, dek-dua itd. Za vprašanje o uri pa uporabljamo vprašalnico kiom + končnico A→ kioma.

  • kiom? - koliko? → tri, naŭ, dek du, dudek unu...
  • kioma? - katera (ura)? → tria, naŭa, dek-dua, dudek-unua...

  • Kioma horo estas, gardisto? - Koliko je ura, stražar?
  • Kioma horo estis, kiam vi alvenis? - Katera ura je bila, ko si prišel?

Da pokažemo, kdaj se je nekaj zgodilo, moramo uporabiti funkcijski kazalnik, navadno je, antaŭ, post, ĝis ali ĉirkaŭ:

  • Je (la) kioma horo okazis tio? - Ob kateri uri se je tisto zgodilo?
  • Tio okazis je la tria kaj kvardek. - Tisto se je zgodilo ob treh in štirideset.
  • Ni devas manĝi antaŭ la oka. - Moramo jesti pred osmo.
  • Post la dek-unua horo ĉio devas esti preta. - Po enajsti uri mora biti vse pripravljeno.

Kadar gre za ure, ne uporabljajmo funkcijskega kazalnika N, ker tvegamo, da bi zamešali uro z datumom, ki se tudi prikazuje z vrstilnimi števniki: je la tria = "je la tria horo", la trian = "en la tria tago de la monato".

Datumi

Za prikaz datuma sledimo naslednjim modelom. Besedi tago in en la jaro sta zelo pogosto izpuščeni zaradi samoumevnosti:

  • Estis la tria (tago) de Decembro (en la jaro) mil naŭcent naŭdek unu. - Bil je tretji (dan) december (v decembru leta) tisoč devetsto enaindevetdeset.
  • Hodiaŭ estas la dua (tago) de Majo (en la jaro) du mil kvin. - Danes je drugi maj leta dva tisoč pet.
  • Morgaŭ estos la dudek kvina (tago) de Julio (en la jaro) du mil dek. - Jutri bo petindvajseti julij leta dva tisoč deset.

Tudi za leta lahko uporabimo vrstilne števnike, a to postaja bolj in bolj redko: Estis la lasta de Januaro (en la jaro) mil-okcent-okdek-sepa.

Med dnevom in mesecem moramo vedno uporabiti de, ker se vrstilni števnik ne nanaša na mesec, ampak na besedo tago, ki je navadno izpuščena: la unua de Majo = la unua tago de Majo, la dek-tria de Decembro = la dek-tria tago de Decembro. Če rečemo la unua Majo, govorimo o prvem od več mesecev maj.

Za prikaz datuma, ko se je nekaj zgodilo, se dogaja ali se bo zgodilo, uporabimo primeren funkcijski kazalnik. Pogosto uporabljamo končnico N:

  • Ili venos la sepan (tagon) de Marto. = Ili venos en la sepa (tago) de Marto. - Prišli bodo sedmega marca. = Prišli bodo v sedmem dnevu marca.
  • La unuan de Majo ili komencis sian vojaĝon. = En la unua (tago) de Majo... - Prvega maja so začeli svoje potovanje. = V prvem dnevu maja ...

  • Mi laboris tie ĝis la unua de Aŭgusto mil naŭcent sesdek. - Tam sem delal do prvega avgusta tisoč devetsto šestdeset.

  • Antaŭ la lasta tago de Junio vi devas trovi laboron. - Pred zadnjim dnem junija moraš najti delo.
  • Post la dek kvina de Marto ŝi loĝos ĉe mi. - Po petnajstem marcu bo stanovala pri meni.
Nazaj na začetek