წინადადების ყველაზე მნიშვნელოვანი წევრია შემასმენელი. სწორედ იგი განსაზღვრავს მთელი წინადადების გრამატიკულ შინაარსს. შემასმენელი დაახლოებით სპექტაკლის სცენარივითაა. შემასმენლური ზმნის მნიშვნელობა წყვეტს თუ როგორი წევრები გამოჩნდნენ და რა ფუნქცია ჰქონდეთ მათ წინადადებაში. ფრაზების სწორად ასაგებად ყოველი ზმნის მნიშვნელობის ზედმიწევნით კარგად ცნობაა საჭირო. უმთავრესია ვიცოდეთ დეტალები ქვემდებარეზე, დამატებასა და შემასმენელზე.

უქვემდებარო ზმნები

ესპერანტოში თითქმის ყველა ზმნას უნდა ჰქონდეს ქვემდებარე, მაგრამ ზოგიერთი ზმნა ამას არ საჭიროებს. ისინი უქვემდებარო ზმნებია:

tagiĝi

ერთადერთი განსაზღვრული ზმნაა საკმარისი სრული წინადადების საწარმოებლად: Tagiĝis. (გათენდა.) Baldaŭ tagiĝos. (მალე გათენდება.)

temi

შემასმენელი temi ქვემდებარეს არ საჭიროებს, ჩვეულებრივ pri-დამატებას დაირთავს, რომელიც აზუსტებს თუ რაზეა საუბარი: Temas pri politiko. (საუბარია პოლიტიკაზე.) Verŝajne temos pri ni. (მგონი ჩვენზე იქნება.) ის, რაც კონკრეტულ რამეს ეხება, შესაძლოა წინადადებაში ქვემდებარედ წარმოგვიდგეს: La libro temas pri matematiko. (წიგნი მათემატიკაზეა.)

pluvi

Pluvis hieraŭ. (გუშინ იწვიმა) Baldaŭ pluvos. (მალე იწვიმებს) თუკი წვიმის გარდა სხვა რაიმე ვარდება წვიმისებურად, მაშინ იგი წინადადებაში ქვემდებარისებურად ჩნდება: Ĉiuspecaj demandoj pluvis sur ŝin. (მასზე ყველანაირი შეკითხვების წვიმა წამოვიდა) Ŝtonoj pluvis sur ilin. (მასზე ქვების წვიმა წამოვიდა) (ის, რაც ეცემა, შეუძლებელია ობიექტად (დამატებად) შეგვხვდეს). დაუშვებელია: Pluvis ŝtonojn sur ilin.)

გარდაუვალი ზმნები

ზმნების უმრავლესობას უნდა ჰქონდეს ქვემდებარე, მაგრამ ბევრი მათგანი არ დაირთავს დამატებას. მათ გარდაუვალი ზმნები ეწოდება.

morti

ქვემდებარეა ის, ვინც სიცოცხლეს კარგავს: En la domo de la malgranda Niko mortis lia maljuna avino. (პატარა ნიკოს სახლში თავისი მოხუცი ბებო გარდაიცვალა.)

okazi

ქვემდებარეა მოქმედება ან რაიმე მსგავსი: En tiu urbo ĉiujare okazas foiro. (იმ ქალაქში ყოველწლიურად ბაზარი ეწყობა) Kio okazis? (რა მოხდა?) Okazis io grava. (რაღაც მნიშვნელოვანი მოხდა.)

danci

ქვემდებარე ისაა, ვინც ცეკვისას მოძრაობს: La gejunuloj kune dancis. (ახალგაზრდები ერთად ცეკვავდნენ) ზოგჯერ ცეკვის სახელი დამატებად (ობიექტად) გვხვდება: Mi dancis valson kun li. (მასთან ვალსი ვიცეკვე.)

გარდამავალი ზმნები

ქვემდებარის გარდა ბევრ ქვემდებარულ ზმნას შეიძლება აგრეთვე დამატებაც ჰქონდეს. ისინი გარდამავალი ზმნებია:

vidi

ქვემდებარე ისაა, რომელიც თვალებით შენიშნავს რაიმეს. დამატებაა ის, რაც შეინიშება: La knabino vidas la domon. (გოგონა ხედავს სახლს.) Ĉu vi vidis la akcidenton? (დაინახე ავარია?)

preni

ქვემდებარეა ის, რომელიც ახორციელებს მოქმედებას და გააჩნია დამატება. დამატებაა ის, რომელიც აღებით გადაეცემა ქვემდებარეს: Ŝi prenis teleron el la ŝranko. (მან კარადიდან თეფში აიღო.)

helpi

ქვემდებარე გამმარტივებელია. ის, რისი/ვისი დავალებაც ან სამუშაოც გამარტივდა, შეიძლება იყოს დამატება: Ili helpis la blindulon. (ბრმას დაეხმარნენ.) შეგვიძლია დამატების მაგივრად ასევე ვიხმაროთ al-დამატება: Eble mi povos helpi al vi.

აღწერითი ზმნები

აღწერითი ზმნები აღწერას აკავშირებენ დამატებასთან. ასეთ აღწერას პრედიკატივი ეწოდება. მას მეტწილად ფუნქციური მსაზღვრელი არ გააჩნია.

esti

ქვემდებარეა ის, რასაც რაიმე ნიშან-თვისება გააჩნია. თვისება გვხვდება როგორც პრედიკატივი: La domo estas granda. (სახლი დიდია.) Mia patro estis ŝoforo. (მამაჩემი მძღოლი იყო.)

fariĝi

ქვემდებარეა ის რასაც რაიმე ნიშან-თვისება გააჩნია. თვისება გვხვდება, როგორც პრედიკატივი: La etoso fariĝis bona. (გარემო გამოკეთდა.) Ili fariĝis ŝtelistoj. (ისინი ქურდები გახდნენ.)

opinii

ქვემდებარე ის, რომელსაც რაიმეს ნიშან-თვისებაზე გააჩნია მოსაზრება. დამატებაა ის, რომელსაც სწორედ ნიშან-თვისება გააჩნია. თავად ნიშან-თვისება დამატების პრედიკატად ჩნდება: Mia fratino opinias viajn klopodojn vanaj. (ჩემი და შენს მცდელობებს ფუჭად თვლის.)

IG-ზმნები

IG სუფიქსით წარმოებული ზმნები ყოველთვის გარდამავალია. ისინი უჩვენებენ შედეგის გამოწვევას, რაც ყოველთვის ქვემდებარეა. IG-ის წინ არსებული ძირი ან ძირები აღნიშნავს შედეგს.

თუკი IG-ზმნის შედეგია თვისება ან მდგომარეობა (მდებარეობა, ვინაობა...), დამატება ისაა, რომელიც ამ თვისებას, მდგომარეობასა და ა.შ. იღებს:

lacigi

დამატებაა ის, ვინც იღლება: La tro multa parolado lacigas lin. (ბევრი საუბარი მათ ჰღლის.) La vojaĝo certe vin lacigis. (რათქმაუნდა მგზავრობამ დაგღალა.) Tiu ĉi medikamento estas bona, sed ĝi lacigas la uzanton. (ეს წამალი კარგია, მაგრამ მომხმარებელს ჰღლის.)

edzinigi

დამატებაა ის, ვინც ცოლი ხდება: Mi edzinigas mian filinon ne kun ia simpla nobelo. (ჩემს ქალიშვილს უბრალოდ კარგ გვარიშვილზე არ ვათხოვებ.) Li edzinigis ŝin al si per la edziĝa ringo kontraŭ la volo de ŝia patro. (მან იგი საქორწინო ბეჭდით ცოლად მამის თანხმობის გარეშე მოიყვანა.)

ზოგ IG-ზმნასთან შედეგი გარდაუვალი მოქმედებაა. მაშინ IG-ზმნა სხვა ზმნისგან იწარმოება, რომელიც გარდაუვალია. ასეთ IG-ზმნებთან დამატება თავდაპირველი ზმნის ქვემდებარეა:

bruligi

დამატებაა ის, რაც ანათებს: ინფექციური დაავადების შემდეგ ხშირად ავადმყოფის სამოსს წვავენ. სამხრეთის მზე მის შიშველ თავს წვავს.

sidigi

დამატებაა ის, ვინც დამჯდარ პოზიციაშია: Rapide ŝi prenis la infanon sur la brakojn kaj sidigis ĝin sur siaj genuoj. (მან ბავშვი სწრაფად აიყვანა ხელში და მუხლებზე დაისვა.) La hundon li residigis sur la keston. (მან ძაღლი ყუთზე ხელახლა დასვა.)

ზოგიერთ IG-ზმნასთან შედეგია გარდამავალი მოქმედება. ამ შემთხვევაში IG-ზმნა იმ ზმნისგან აწარმოეს, რომელიც უკვე გარდამავალია. არსებობს ასეთ IG-ზმნათა ხმარების ორი წესი. IG-ზმნის დამატება შეიძლება თავდაპირველი ზმნის ქვემდებარე ან დამატება იყოს:

sciigi

დამატება შეიძლება ის იყოს, ვინც რაიმეს იტყობს: Ŝi sciigis min pri la novaĵo. (მან სიახლე შემატყობინა.) ალტერნატიულად, დამატება შეიძლება იყოს ასევე ის, რაც შეატყობინეს: Ŝi sciigis la novaĵon al mi. (მან სიახლე შემატყობინა.)

memorigi

დამატება შეიძლება იყოს ის, ვინც რაიმეს იხსენებს: Tio memorigas min pri mia infaneco. (ეს ჩემს ბავშვობას მახსენებს) ალტერნატიულად, დამატება შეიძლება იყოს აგრეთვე გახსენების ობიექტიც: Tio memorigas al mi mian infanecon. (ეს ჩემს ბავშვობას მახსენებს.)

ორივე შესაძლებლობის ერთდროულად გამოყენება დაუშვებელია. დაუშვებელია თქვათ: Ŝi sciigis min novaĵon. ისევე როგორც: Tio memorigas min mian infanecon.

IĜ-ზმნები

IĜ სუფიქსით წარმოებული ზმნები ყოველთვის გარდაუვალია.

ჩვეულებრივი IĜ-ზმნები ახალ მდგომარეობაზე გადასვლას აღნიშნავენ. IĜ-ის წინ მდგომი ფუძე ან ფუძეები შედეგს - ახალ მდგომარეობას უჩვენებენ. ჩვეულებრივი IĜ-ზმნის ქვემდებარე ისაა, რაც ახალ მდგომარეობაში გადადის. შედეგის საბოლოო გამომწვევი ჩვეულებრივ წინადადებაში არ ჩნდება. IĜ-ზმნებთან ცვლილების გამომწვევი არ გვაინტერესებს:

malpuriĝi

ქვემდებარეა ის, რაც ისვრება: ტანსაცმელი დამესვარა.

glaciiĝi

ქვემდებარეა ის, რაც იყინება: წყალი გაიყინა.

edziniĝi

ქვემდებარეა ის, ვინც თხოვდება: გინდა ცოლად გამომყვე?

გარდაუვალი ზმნებისგან წარმოებულ IĜ-ზმნებში საუბარია არა შედეგის ან მდგომარეობის ცვლილების წარმოშობაზე, არამედ მოქმედებაზე, რომელიც დამოუკიდებლად ხდება. ან გამომწვევი არ არსებობს, ან იგი სავსებით არ გვაინტერესებს. IĜ-ზმნის ქვემდებარე თავდაპირველი ზმნის დამატებაა. ასეთ ზმნებთან IĜ წინადადებრივი ფუნქციის შემობრუნებას აკეთებს. ეს ვნებით გვარს ჰგავს. თუმცა რეალურ ვნებით გვართან მოქმედების გამომწვევი აუცილებლად არსებობს, მაგრამ მიუხედავად ამისა მას არ ვახსენებთ.

detruiĝi

ქვემდებარეა ის, რაც სრულიად ზიანდება ან ინგრევა. იმას, მას ვინმე ანგრევს თუ თავისით ინგრევა, IĜ-ზმნა არ აღნიშნავს: Tiu ĉi domo detruiĝis dum la milito. (ეს სახლი ომის დროს დაინგრა) Ĉiuj miaj planoj detruiĝis. (ყველა ჩემი გეგმა დაიმსხვრა) თავდაპირველი ზმნა detrui ნიშნავს „სრული ნგრევის გამოწვევას“: La milito detruis la domojn. (ომმა სახლი დაანგრია.)

ruliĝi

ქვემდებარე ის, რაც საკუთარი თავის გარშემო ტრიალით მოძრაობს ან ბორბლებზე მოძრავი სატრანსპორტო საშუალება: La veturilo ruliĝis tre rapide. Ruli (ტრიალი, ბრუნვა) ნიშნავს რაიმეს „ამოძრავებას მისი ან მისი ბორბლების ტრიალის საშუალებით“: Rulu nun al mi grandan ŝtonon. (ახლა დიდი ქვა მომიგორე.) La vendisto rulis sian ĉaron laŭ la strato. (გამყიდველი თავის ურიკას ქუჩაში მიაგორებდა.)

komenciĝi

ქვემდებარე ის, რომლის პირველ ნაწილზეცაა საუბარი: Tiam komenciĝis la milito. (მაშინ დაიწყო ომი) Lia nomo komenciĝas per „Z“. (მისი სახელი „Z“-ზე იწყება) Komenci ნიშნავს „დაწყების გამოწვევას“: Ili komencis sian vojaĝon. (მათ თავიანთი მოგზაურობა დაიწყეს) Ŝi komencis paroli. (მან ლაპარაკი დაიწყო.)