Kvanta-ord fører undertiden til særlige måder. Ord med kvantums-betydning kan være navneord (multo, kelko o.l.), tillægsord (multa, pluraj o.l.), biord (multe, sufiĉe o.l.), og biords-agtige småord (pli, tiom o.l.).
Mængdenavneord
Kvanta-navneord opfører sig som normale navneord. Ofte er de beskrevet med et da-udtryk, som viser, hvad kvantummet består af:
- Kiam mi ien veturas, mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - Når jeg kører et sted hen, tager jeg aldrig megen bagage med mig.
Grammatisk er kvantums-ordet et hovedord, men i betydningsmæssigt henseende er da-udtrykket som oftest mere betydningsfuld. Undertiden behandler man navneordet i sådan et da-udtryk som om det var et hovedord:
-
Tiam grandega multo da vortoj fariĝus en la skribado tute nediferencigeblaj unu de alia. - Da ville rigtig mange ord på skrift blive helt uforskellige fra hinanden.
Nediferencigeblaj (uforskellige) relaterer grammatisk til multo, (meget), men har J-endelse, fordi det relaterer stærkt i betydning til vortoj (ord). Faktisk ville sætningen blive meget mærkelig, hvis man sagde nediferencigebla uden J, da det efterfølgende udtryk unu de alia kommer tæt på ideen af flere individualister. Sammenlign med følgende eksempel: Grandega multo da vortoj fariĝas tute senbezona por lernado.
I stedet for multo og malmulto foretrækker man som regel birodsformerne multe og malmulte.
Mængdebiord
Kvantums-biord forekommer ofte i sætninger som om de var navneord i rollen som grundled, genstandsled osv. I praksis drejer det sig kun om multe, sufiĉe, kelke og varianter af dem. Brugen af kelke er i nutiden dog meget sjælden:
-
En la kelo troviĝas multe da rubaĵoj. - I kælderen findes der meget affald.
Multe(meget) er grundled. Man kan også sige multo da rubaĵoj (meget affald).
-
El ŝia buŝo eliris kelke da perloj kaj kelke da diamantoj. - Ud af hendes mund kom nogle perler og nogle diamanter.
De to kelke er genstandsled for eliris. Man kunne sige kelko da perloj/diamantoj, men kelko bliver i praksis aldrig brugt. I dag bruger man som regel kelkaj: kelkaj perloj, kelkaj diamantoj
-
La riĉulo havas multe da mono. - Den rige har mange penge.
Multe er genstandsled, men det kan ikke få endelsen N, da det er et biord.
- Mi havas sufiĉe da laboro. - Jeg har tilstrækkeligt med arbejde.
På samme måde kan man bruge biordsagtige småord for kvantum:
-
Ĉu vi scias, kiom estis da mortigitoj? - Ved du, hvor mange dræbte?
Som er grundled for var.
-
Prenu tiom da mono, kiom vi volas. - Tag så mange penge, som du vil.
Tiom og kiom er genstandsled.
-
Pri tiom da feliĉo mi eĉ ne sonĝis, kiam mi estis ankoraŭ la malbela anasido! - Så megen lykke drømte jeg endog ikke om, da jeg endnu var den grimme ælling!
Tiom er pri-tillægsord.
-
Restas ankoraŭ iom da problemoj. - Der er stadig nogle problemer.
Iom er grundled.
-
Observu pli da ordo! - Observu pli da ordo!
Pli er grundled.
-
Tro da kuiristoj kaĉon difektas. - For mange kokke fordærver maden.
Tro er grundled.
Når kvantums-biord har et da-udtryk efter sig, kan det ofte synes, at biordet slet ikke er et hovedord, men at navneordet til det følgende da-udtryk er et hovedord. Betydningsmæssigt er da-udtrykket faktisk vigtigere, men set fra et grammatisk synspunkt er biordet et hovedord. Men når kvantums-biord + et da-udtryk får beskrivelse, forbinder man normalt beskrivelsen til da-udtrykket, skønt det ikke er et hovedord: Multe da akvo estis verŝita sur ĝin. Men hvis der mangler et da-udtryk, kan man kun forbinde beskrivelsen til biordet, og følgelig skal man bruge E-formen: Multe estis farite.
Mængdetillægsord i stedet for mængdebiord
Ofte kan man erstatte kvantums-biord med kvantums-tillægsord. Da bliver navneordet til da-udtrykket et hovedord og da forsvinder:
- En la subtegmento troviĝas multaj malnovaj vestaĵoj. ≈ ...multe/multo da malnovaj vestaĵoj. - På loftet findes der mange gamle klæder.
- La riĉulo havas multan monon. ≈ ...multe/multo da mono. - Den rige har mange penge.
Der er dog en nuance til forskel. Multaj og kelkaj bliver brugt nogle gange om individuelle, særlige sager, andre gange om sammensat uadskillelig masse. Multe og kelke kan kun bruges om en uadskillelig masse. Det er således ikke muligt at sige: Kelke da homoj sentas sin la plej feliĉaj, kiam ili vidas la suferojn de siaj najbaroj. Oni devas diri Kelkaj homoj..., da det drejer sig om følelser hos hvert enkelt menneske.
Grad og mængde
Grad og kvantum er forskellige affærer, men i nogle tilfælde nærmer de sig hinanden.
Tre og multe
- tre = "i høj grad, med stærk intensitet"
- multe = "i stor mængde, af lang varighed, ofte gentaget"
Ved tillægsord og biord bruger man næsten altid tre, men man kan bruge multe, når det klart drejer sig om kvantum eller hyppighed. Ved udsagnsord bruger man mest multe, fordi det handler normalt om kvantum eller hyppighed, men man bruger også tre, når det drejer sig om grad eller intensitet:
- Ĝi estas tre bona. - Det er meget godt.
- Tie troviĝas tre grandaj domoj. - Der findes meget store huse.
- Mi tre ŝatas Berlinon. = Mi intense ŝatas Berlinon. - Jeg holder meget af Berlin.
- Mi tre amas ŝin. = Mi intense amas ŝin. - Jeg elsker hende meget.= Jeg elsker hende intenst.
- Mi havas multe da mono. - Jeg har mange penge.
- Ŝi multe pensis pri tio. = Ŝi longe pensis pri tio. - Hun tænkte meget på det. = Hun tænkte længe på det.
- Kiu multe parolas, ne multe faras. - Den som snakker meget, laver ikke meget.
-
Li tre multe helpis al mi. - Han hjalp mig meget.
Tre beskriver multe. Multe beskriver helpis.
For at beskrive pli og tro bruger man multe:
- Ĝi estis multe pli granda ol antaŭe. - Den var meget større end tidligere.
- Ĝi fariĝis multe tro nigra. - Den blev alt for sort.
Kiel og tiel
Tabelordene kiel og tiel viser ikke blot måden, men også graden. Man bruger dem på samme steder, hvor man kunne bruge tre:
-
Vi estas tiel bela, tiel bona kaj tiel honesta, ke mi devas fari al vi donacon. - Du er så smuk, så god og så ærlig, at jeg må give dig en gave.
Man kan sige tre bela, tre bona og tre honesta.
-
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - Natten var så mørk, at vi intet kunne se end ikke en hånd for os.
Det er muligt at sige: tre malluma. (meget mørkt)
Kiom og tiom
Tabelordene kiom og tiom viser kvantum. Man skal bruge dem der, hvor man kunne bruge multe:
-
Mi volas tiom da terpomoj, kiom mi povas porti. - Jeg vil have så mange kartofler, som jeg kan bære.
Man kan sige: volas multe og povas porti multe.
-
Ŝi tiom laboris, ke ŝi fariĝis ĉefo de la firmao. - Hun arbejdede så meget, at hun blev chef i firmaet.
Man kan sige: multe laboris.
Foran multe foretrækker man ofte tiom, fordi multe er et kvantums-ord: Nun li estis ja riĉa, havante tiom multe da mono. Eller …havante tiel multe da mono. Eller ...havante tiom da mono.
"Tiom-kiom-isme"
Kiom og tiom bliver undertiden brugt om graden foran kiel og tiel, når man vil stærkt betone. Men nogle Esperantister bruger konsekvent kun kiom og tiom i stedet for kiel og tiel for at vise graden, som om de altid betoner, fx: Mi estas tiom forta, kiom vi. sammenlign med fundament-sætningen: Mi estas tiel forta, kiel vi. Sådan et "tiom-kiom-isme" er komplet fremmed for Fundamentet og for Zamenhof's brug. Desuden mister tiom-kiom-isterne muligheden for at bruge tiom og kiom for at betone.