Ne
წინადადების უარსაყოფად გამოიყენება ნაწილაკი ne. Ne უარყოფს იმას, რის წინაც დგას იგი. ჩვეულებრივ ne შემასმენლის წინ დგას და შემასმენლის უარყოფა მთელი წინადადების უარყოფის ტოლფასია.
-
Mi ne dormas. - არ მძინავს.
არ არის ისე, რომ [თითქოს] მძინავს. ჩემი ძილი სრულიად უარყოფილია.
- Al leono ne donu la manon. - ლომს ხელი არ გაუწოდო.
-
La patro ne legas libron, sed li skribas leteron. - მამა წიგნს კი არ კითხულობს, წერილს წერს.
უარყოფა ეხება ზმნას legas. ვალიდურია ზმნა skribas და მისი მთელი წინადადება.
უარყოფა დამოკიდებულ წინადადებში ვალიდურია მხოლოდ საკუთრივ წინადადების შიგნით: Mi diris, ke mi ne venos (ვთქვი, რომ არ მოვალ). უარყოფა ეხება მხოლოდ დამოკიდებული წინადადების შემასმენელ venos-ს. თავად მთლიანი წინადადება კი დადებითია: ვთქვი.
ხანდახან ხდება, რომ უარყოფილი შემასმენელი ნაგულისხმევია: Ĉiu povu vidi, kiu el la vastigantoj plenumas sian promeson kaj kiu ne. უარყოფა მიემართება ნაგულისხმევ ზმნას plenumas: ...kaj kiu ne plenumas sian promeson.
Ne საპასუხო სიტყვასაც წარმოადგენს.
NENI კორელატები
უარყოფისთვის აგრეთვე NENI კორელატების ხმარებაც შესაძლებელია . NENI-სიტყვა საკმარისია შემასმენლის და შესაბამისად მთელი წინადადების უარსაყოფად. NENI-სიტყვის ადგილმდებარეობა ჩვეულებრივ მნიშვნელოვანი არაა, იგი მაინც მთელს წინადადებას უარყოფს.
-
La tempo pasinta jam neniam revenos; la tempon venontan neniu ankoraŭ konas. - წარსული დრო აღარასდროს დაბრუნდება; მომავალ დროს ჯერ არავინ იცნობს.
წარსული არ დაბრუნდება. მომავალი არავინ იცის.
-
Mi neniel povas kompreni, kion vi parolas. - ვერაფრით ვიგებ რას ლაპარაკობ.
ვერ ვიგებ.
-
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - ღამე ისეთი ბნელი იყო, რომ ცხვირწინაც კი არაფერი ჩანდა.
ვერ ვხედავთ. უარყოფა მხოლოდ ke-წინადადებას მიემართება. მთავარი წინადადების ზმნა estis კვლავაც დადებითი რჩება.
-
Neniu radio al mi lumas, neniu varma aereto blovas sur min, neniu amiko min vizitas. - არანაირი სხივი არ მანათებს, არანაირი თბილი სიო არ ქრის ჩემკენ, არავითარი მეგობარი არ მსტუმრობს.
არ ანათებს სხივი. არ ქრის სიო. არ მსტუმრობს მეგობარი.
-
Memoru, ke Esperanto estas nenies propraĵo. - დაიხსომეთ, რომ ესპერანტო არავის საკუთრება არაა.
ესპერანტო არაა ვინმეს საკუთრება.
-
Tian Regularon por nia Ligo mi nenial povus aprobi. - ჩვენი ლიგისთვის ასეთ წესებს ვერანაირად ვერ მივიღებ.
ამას ვერანაირი მიზეზით ვერ მივიღებ. Nenial უარყოფს მთელ წინადადებას.
ორმაგი უარყოფა
NENI-სიტყვის გამოყენებისას თუკი სიტყვა ne-საც ამატებენ, წინადადება დადებით მნიშვნელობას იღებს. ასეთი ორმაგი უარყოფა მხოლოდ განსაკუთრებულ მნიშვნელობათა გამოსახატად იხმარება:
-
Mi ne amas neniun. - სიტყვასიტყვით: არავინ არ მიყვარს (ესპერანტოსგან განსხვავებით ქართულში ორმაგი უარყოფა წინადადების მნიშვნელობას არ ცვლის: „არავინ არ მიყვარს“ და „არავინ მიყვარს“ ერთსა და იმავეს ნიშნავს (რომ არ არსებობს ვინმე, ვინც მიყვარს), ამ შემთხვევაში „Mi ne amas neniun“ ნიშნავს, რომ არსებობს ერთი ვიღაც მაინც, ვინც მიყვარს).
არ არის ისე, თითქოს საერთოდ არავინ მიყვარს. ე.ი. ვიღაც მაინც მიყვარს.
-
Ĝi ne estas nenies propraĵo. - ის არ არის „არავის საკუთრება“.
არ არის ისე, თითქოს იგი არავის საკუთრება არაა. ე.ი. იგი ვიღაცის საკუთრებაა.
წინადადება დადებითი ხდება, თუკი NENI-სიტყვა ცხადად უარყოფს შემასმენელს და აგრეთვე წინადადებაში სხვა NENI-სიტყვაც გვხვდება.
-
Mi ankoraŭ neniam gajnis nenion. = Neniam okazis tio, ke mi gajnis nenion. - არასდროს მომხდარა ისე, რომ რაიმე არ მომეგოს.
ყოველთვის რაღაცას ვიგებდი.
მაგრამ ერთ წინადადებაში რამდენიმე NENI-სიტყვა არ ნიშნავს, რომ მნიშვნელობა დადებითი ხდება. ხშირად ისინი მხოლოდ ერთმანეთს აძლიერებენ, ხოლო უარყოფა რჩება:
-
Ni malutilon alportus al nia afero grandan, kaj utilon ni alportus al neniu nenian. - ჩვენს წამოწყებას დიდ უსარგებლობას მოვუტანდით, ხოლო სარგებელს კი - არავის.
სარგებელს ვერ მოვიტანდით.
-
Neniam, neniam, neniam li revenos. - ის არასდროს, არასდროს, არასდროს დაბრუნდება.
ის არ დაბრუნდება. მნიშვნელობა არ აქვს გვაქვს ერთი, ორი, სამი თუ მეტი neniam.
ნაწილობრივი უარყოფა
ზოგჯერ ნაწილაკი ne წინადადებაში ისე გვხვდება, რომ იგი მის მხოლოდ ნაწილს უარყოფს. შემასმენელი ვალიდურია. Ne ზუსტად იმას უარყოფს, რის წინაც დგას იგი, მაგრამ ეს შეიძლება იყოს მხოლოდ მის შემდეგ მდგარი სიტყვა, წინადადების შემდეგი ნაწილი, ან უფრო მეტიც. ზუსტად მხოლოდ და მხოლოდ შესაბამისი კონტექსტი უჩვენებს იმას, თუ რას მიემართება უარყოფა.
-
Ni faris la kontrakton ne skribe, sed parole. - კონტრაქტი არა წერილობით, არამედ ვერბალურად გავაფორმეთ.
კონტრაქტი გავაფორმეთ, მაგრამ არა წერილობით.
-
Ne ĉiu kreskaĵo estas manĝebla. - ყველა მცენარე არ იჭმევა.
ზოგი მცენარე მართლაც იჭმევა. შეადარეთ: Ĉiu kreskaĵo ne estas manĝebla. = Neniu kreskaĵo estas manĝebla.
-
Li estas homo ne kredinda. - მას არ დაეჯერება.
ის ადამიანია.
-
En la animo ĉiuj privataj homoj kaj ĉiuj registaroj ne povas ne aprobi nian ideon. - სულიერად არც ერთ პირსა და მთავრობას არ ძალუძს ჩვენი იდეის არმიღება.
პირველი არ მიემართება შემასმენელს povas და მთელს წინადადებას უარყოფს. მეორე ne მიემართება მხოლოდ aprobi (nian ideon)-ს. ჯამური მნიშვნელობაა: მათ არ ძალუძთ ჩვენი იდეის უარყოფა. = მათ უნდა მიიღონ ჩვენი იდეა.
NENI-სიტყვები ჩვეულებრივ მთლიან წინადადებებს უარყოფენ, დამოუკიდებლად სიტყვათა წყობისა. მაგრამ ზოგჯერ ისინი წინადადების მხოლოდ ნაწილს შეიძლება მიემართებოდნენ. ამ შემთხვევაში ეს ცხადად კონტექსტმა და სიტყვათწყობამ უნდა მიუთითოს:
-
Mi decidis paroli jam plu nenion pli pri tiu ĉi temo. - გადავწყვიტე ამ თემაზე მეტი აღარ ვისაუბრო.
გადაწყვეტილება რეალურია. უარყოფა ეხება მხოლოდ და მხოლოდ ინფინიტივს paroli და წინადადების ყველა წევრს, რომელიც პირდაპირ მას უკავშირდება.
-
Pli valoras faro nenia, ol faro malbona. = Faro, kiu ne okazis, ja valoras pli, almenaŭ kompare kun faro malbona. - ავის ქმნას არაფრის ქმნა ჯობია. = ის, რაც არ მომხდარა, უკეთესია იმაზე, რაც ცუდად მოხდა.
შემასმენელი valoras დადებითია.
როდესაც ne ან NENI-სიტყვა შედგენილი სიტყვის ნაწილია, უარყოფა ვალიდურია მხოლოდ ამ სიტყვაში:
-
Sinjoro, vi estas neĝentila. - ბატონო, უზრდელი ბრძანებით.
წინადადება ამბობს, რომ ბატონს ნამდვილად აქვს გარკვეული თვისება, სახელდობრ - ზრდილობის ნაკლებობა. ეს მხოლოდ ნიუანსურად განსხვავდება ფრაზისგან ზრდილობიანი არ ბრძანდებით.
-
La pastro, kiu mortis antaŭ nelonge (aŭ antaŭ nelonga tempo), loĝis longe en nia urbo. - მღვდელი, რომელიც ახლახან დაიღუპა, ჩვენს ქალაქში დიდხანს ცხოვრობდა.
უარყოფა მხოლოდ დროის ხანგრძლივობას ეხება.
-
Bedaŭrinde ili estas ne-Esperantistoj. - სამწუხაროდ ისინი არაესპერანტისტები არიან.
ეს ის ხალხია, ვინც ესპერანტო არ იცის.
-
Neniofarado estas tre dolĉa okupo. - უსაქმურობა ძალზედ ტკბილი საქმიანობაა.
დრო, როცა არაფერს ვაკეთებთ, ძალიან ტკბილია.
Nek
Nek ნიშნავს „და არც“. ის მაშინ გამოიყენება, როცა წინადადებაში ne უკვე გამოყენებულია და კიდევ სხვა რაიმეა უარსაყოფი. იგი გარკვეულწილად kaj-ს ვარიანტია და ძირითადად იმავე წესებს მიჰყვება, რასაც kaj:
- Li ne vidis min, nek aŭdis. = ...kaj ankaŭ ne aŭdis. - მან ვერც დამინახა, ვერც გამიგონა. = ...და ასევე ვერ გამიგონა.
- Mi ne renkontis lin, nek lian fraton. = ...kaj ankaŭ ne lian fraton. - მას ვერ შევხვდი, ვერც მის ძმას. = ...და ასევე მის ძმასაც.
- Nenia peno nek provo donos lakton de bovo. - ვერც ძალისხმევა და ვერც ცდა ხარისგან რძეს ვერ მოგვცემს.
არ იხმაროთ nek sen-ის შემდეგ ორი რამის დასაკავშირებლად. იხმარეთ kaj: Tiu virino ne foriru de ŝi sen konsolo kaj helpo. არა: ...sen konsolo nek helpo.
Nek უდრის ne + ხაზგასმა. ხაზგასმით უარსაყოფად უნდა ვიხმაროთ eĉ ne-სთან ერთად. არ თქვათ: Mi havas nek unu amikon. თქვით: Mi havas eĉ ne unu amikon. ან: Mi ne havas eĉ unu amikon.
შესაძლებელია ასევე კომბინირებული, მრავალჯერადი nek-ის ხმარებაც.