Ne
Za zanikanje povedi uporabljamo besedico ne. Ne zanika tisto, pred čimer stoji. Običajno stoji ne pred povedkom in, če zanikamo povedek, zanikamo celo poved.
-
Mi ne dormas. - Jaz ne spim.
Ni tako, da bi spal. Moje spanje je v celoti zanikano.
- Al leono ne donu la manon. - Ne daj roke levu.
-
La patro ne legas libron, sed li skribas leteron. - Oče ne bere knjige, ampak piše pismo.
Zanikanje se tiče glagola bere. Glagol piše in njegov del povedi ostaneta veljavna.
Zanikanje v delu povedi (podrednem stavku) velja le v dotičnem stavku: Rekel sem, da ne bom prišel. Zanikanje se tiče le povedka v stavku bom prišel. Celotna poved ostane trdilna: Saj sem to rekel.
Včasih se zgodi, da je zanikani povedek zaradi samoumevnosti izpuščen: Ĉiu povu vidi, kiu el la vastigantoj plenumas sian promeson kaj kiu ne. Zanikanje deluje na izpuščeno besedo plenumas: ...kaj kiu ne plenumas sian promeson.
Ne je tudi beseda za odgovor.
Tabelne besede z NENI
Za zanikanje lahko uporabljamo tudi tabelne besede na NENI. Beseda na NENI zadošča za zanikanje povedka in torej vsega stavka. Položaj besede na NENI navadno ni pomemben, a zanika ves stavek:
-
La tempo pasinta jam neniam revenos; la tempon venontan neniu ankoraŭ konas. - Pretekli čas se itak ne bo nikoli vrnil; prihodnjega časa nihče še ne pozna.
Pretekli čas se ne bo vrnil. Ne poznamo prihodnjega časa.
-
Mi neniel povas kompreni, kion vi parolas. - Nikakor ne morem razumeti, kar govorite.
Ne morem razumeti.
-
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - Noč je bila tako temna, da ničesar nismo mogli videti celo pred svojim nosom.
Nismo mogli videti. Zanikanje se tiče le stavka s ke. Glagol glavnega stavka estis ostaja trdilen.
-
Neniu radio al mi lumas, neniu varma aereto blovas sur min, neniu amiko min vizitas. - Noben žarek ne sveti name, nobena topla sapica ne piha name, noben prijatelj me ne obišče.
Ne sveti žarek. Ne piha sapica. Ne obišče prijatelj.
-
Memoru, ke Esperanto estas nenies propraĵo. - Zapomnite si, da ni esperanto nikogar lastnina.
Esperanto ni lastnina nekoga.
-
Tian Regularon por nia Ligo mi nenial povus aprobi. - Takšnega Pravilnika za naše Združenje ne bi mogel nikakor odobriti.
Ne morem ga odobriti iz katerega koli vzroka. Nenial zanika ves stavek.
Dvakratno zanikanje
Če uporabljamo tabelno besedo na NENI in dodamo tudi besedo ne, postane stavek trdilen. Takšno dvakratno zanikanje se uporablja le za izražanje zelo posebnih pomenov:
-
Mi ne amas neniun. - Ni tako, da ne ljubim nikogar.
Torej vendar ljubim nekoga.
-
Ĝi ne estas nenies propraĵo. - Ni tako, da ono ni nikogar lastnina.
Ono torej je lastnina nekoga.
Stavek lahko tudi postane trdilen, če ena beseda na NENI jasno zanika glagol in se pojavi v stavku tudi druga beseda na NENI:
-
Mi ankoraŭ neniam gajnis nenion. = Neniam okazis tio, ke mi gajnis nenion. - Še nikoli se ni zgodilo, da bi nič ne zaslužil.
Vsakokrat sem zaslužil vsaj nekaj.
A več besed na NENI v istem stavku ne ustvari nujno trdilnega pomena. Često te besede podkrepijo druga drugo in zanikanje ostane:
-
Ni malutilon alportus al nia afero grandan, kaj utilon ni alportus al neniu nenian. - Naši zadevi bi povzročili veliko škodo in nikakršne koristi ne bi prinesli nobenemu.
Ne bi prinesli koristi.
-
Neniam, neniam, neniam li revenos. - Nikoli, nikoli, nikoli se ne bo vrnil.
Ne bo se vrnil. Ni pomembno, če bi bilo ena, dve, tri ali celo več besed neniam.
Delno zanikanje
Včasih besedica ne nastopi v stavku tako, da zanika le njegov del. Povedek ostane v veljavi. Ne zanika prav tisto, pred čemer stoji, to pa je lahko takoj sledeča beseda, sledeči stavčni člen ali celo več. Samo kontekst lahko natančno pokaže, kaj je zanikano:
-
Ni faris la kontrakton ne skribe, sed parole. - Sklenili smi pogodbo ne pisno, ampak ustno.
Saj smo sklenili pogodbo, a ne pisno.
-
Ne ĉiu kreskaĵo estas manĝebla. - Ni vsaka rastlina užitna.
Nekatere rastline so užitne. Primerjajte s: Ĉiu kreskaĵo ne estas manĝebla. = Neniu kreskaĵo estas manĝebla.
-
Li estas homo ne kredinda. - On je človek nevreden zaupanja.
Saj je človek.
-
En la animo ĉiuj privataj homoj kaj ĉiuj registaroj ne povas ne aprobi nian ideon. - V duši (srcu) vsi zasebniki in politiki ne morejo, da ne bi odobravali naše ideje.
Prvi "ne" zadeva povedek povas in zanika ves stavek. Drugi ne se tiče le dela stavka aprobi (nian ideon). Skupen pomen je: Ili ne povas rifuzi nian ideon. = Ili devas aprobi nian ideon.
Besede na NENI navadno zanikajo ves stavek ne glede na vrstni red besed, a včasih tudi beseda na NENI lahko velja le za del stavka. Tedaj morata kontekst in vrstni red besed to čisto jasno pokazati:
-
Mi decidis paroli jam plu nenion pli pri tiu ĉi temo. - Odločil sem se, da več nič ne bom govoril o tej temi.
Odločitev je stvarna. Zanikanje zadene le nedoločnik paroli in vse stavčne člene, ki se nanašajo na njega.
-
Pli valoras faro nenia, ol faro malbona. = Faro, kiu ne okazis, ja valoras pli, almenaŭ kompare kun faro malbona. - Več je vredno nikakršno dejanje kot slabo dejanje. = Dejanje, ki se ni zgodilo, je pač več vredno, vsaj v primerjavi s slabim dejanjem.
Povedek valoras ostane trdilen.
Kadar je ne ali beseda na NENI del zložene besede, velja zanikanje le znotraj tiste besede:
-
Sinjoro, vi estas neĝentila. - Gospod, Vi ste nevljudni.
Stavek pove, da gospod pač ima določeno lastnost, namreč pomanjkanje vljudnosti. Obstaja le drobna razlika do: Vi ne estas ĝentila.
-
La pastro, kiu mortis antaŭ nelonge (aŭ antaŭ nelonga tempo), loĝis longe en nia urbo. - Duhovnik, ki je umrl nedavno (ali pred kratkim), je dolgo stanoval v našem mestu.
Zanikanje se tiče le dolžine časa.
-
Bedaŭrinde ili estas ne-Esperantistoj. - Žal so neesperantisti.
So takšni ljudje, ki ne znajo esperanta.
-
Neniofarado estas tre dolĉa okupo. - Nič delati je zelo sladko opravilo.
Takšen čas, ko nič ne delamo, je zelo sladek.
Nek
Nek pomeni "in tudi ne". Uporabimo ga, če smo že uporabili ne in hočemo zanikati še nekaj. Je kakor različica od kaj in v osnovi sledi istim pravilom kot kaj:
- Li ne vidis min, nek aŭdis. = ...kaj ankaŭ ne aŭdis. - On me ni videl niti slišal. = ... in tudi ni slišal.
- Mi ne renkontis lin, nek lian fraton. = ...kaj ankaŭ ne lian fraton. - Nisem srečal njega niti njegovega brata. = ... in tudi ne njegovega brata.
- Nenia peno nek provo donos lakton de bovo. - Nikakršno naprezanje niti poskušanje ne bo dalo mleka od vola.
Ne uporabljajte nek za povezovanje dveh zadev po predlogu sen. Uporabite kaj: Tiu virino ne foriru de ŝi sen konsolo kaj helpo. Ne: ...sen konsolo nek helpo.
Nek ni enak zvezi ne + poudarek. Za poudarjeno zanikanje uporabimo eĉ skupaj z ne. Ne recite: Mi havas nek unu amikon. Recite: Mi havas eĉ ne unu amikon. Ali: Mi ne havas eĉ unu amikon.
Lahko uporabimo tudi kombinirani, večkratni nek.