Ne
For å få setningen nektende bruker man småordet ne . Ne benekter det som står foran. Normalt står ne foran predikatet, og hvis man benekter predikatet, så er hele setningen nektende:
-
Mi ne dormas. - Jeg sover ikke.
Det er ikke slik, at jeg sover. Min soving er helt benektet.
- Al leono ne donu la manon. - Gi ikke hånden til løven.
-
La patro ne legas libron, sed li skribas leteron. - Faren leser ikke en bok, men han skriver et brev.
Nektelsen rammer verbet legas. Verbet skribas og hele dens setning er gyldig.
En nektelse i bisetningen gjelder bare inne i bisetningen: Mi diris, ke mi ne venos. Nektelsen rammer bare predikatet i bisetningen venos . Hele setningen forblir positiv: Jeg sa jo det.
Noen ganger skjer det, at et nektende predikat er underforstått: Ĉiu povu vidi, kiu el la vastigantoj plenumas sian promeson kaj kiu ne. Nektelsen rammer det underforståtte verbet plenumas : ...kaj kiu ne plenumas sian promeson.
Ne er også et svarord.
Tabellord med NENI
For å nekte kan man også bruke tabellord på NENI . NENI- ord er tilstrekkelig for å gjøre predikatet nektende, og da hele setningen. Posisjonen til et NENI- ord er normalt ikke viktig, da det likevel gjør hele setningen nektende:
-
La tempo pasinta jam neniam revenos; la tempon venontan neniu ankoraŭ konas. - Tiden som allerede er passert kommer aldri tilbake; tiden som kommer er det ingen som enda kjenner.
Fortiden kommer ikke tilbake. Man kjenner ikke den kommende tiden.
-
Mi neniel povas kompreni, kion vi parolas. - Jeg kan på ingen måte forstå, hva du sier.
Jeg kan ikke forstå.
-
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - Natten var så mørk, at vi ikke engang foran nesen vår kunne se noe.
Vi kunne ikke se. Nektelsen gjelder bare ke - setningen. Hovedsetningens verb estis er fortsatt positivt.
-
Neniu radio al mi lumas, neniu varma aereto blovas sur min, neniu amiko min vizitas. - Ingen stråle lyser på meg, ingen varm bris blåser på meg, ingen venn besøker meg.
Ikke lyser en stråle. Ikke blåser bris. Ikke besøk av en venn.
-
Memoru, ke Esperanto estas nenies propraĵo. - Husk at esperanto er ingens eiendom.
Esperanto er ingens eiendom.
-
Tian Regularon por nia Ligo mi nenial povus aprobi. - En slik regelverk for vår forening kunne jeg aldri godkjenne.
Jeg kan ikke godkjenne den av hvilken som helst grunn. Nenial gjør hele setningen nektende.
Dobbel nektelse
Hvis man bruker NENI- ord, og legger til også ordet ne , blir setningen positiv. En slik dobbel nektelse er brukbar bare for å uttrykke meget spesielle betydninger:
-
Mi ne amas neniun. - Jeg elsker ikke ingen.
Det er ikke slik at jeg elsker ingen. Jeg elsker jo en eller annen.
-
Ĝi ne estas nenies propraĵo. - Den er ikke ingens eiendom.
Det er ikke slik at det er ingens eiendom. Den er da en eller annens eiendom.
En setning kan også bli positiv, hvis et NENI- ord klart gjør verbet nektende, og også et annet NENI- ord forekommer i setningen:
-
Mi ankoraŭ neniam gajnis nenion. = Neniam okazis tio, ke mi gajnis nenion. - Jeg har enda ikke noen gang vunnet ingenting.= Aldri har det hendt at jeg vant ingenting.
Jeg vant hver gang iallfall noe.
Men flere NENI- ord i den samme setningen skaper ikke absolutt positiv betydning. Ofte forsterker de bare hverandre, og nektelsen består.
-
Ni malutilon alportus al nia afero grandan, kaj utilon ni alportus al neniu nenian. - Vi kunne brakt stor unytte til saken vår, og nytte kunne vi aldri brakt til ingen .
Vi ville ikke bringe unytte.
-
Neniam, neniam, neniam li revenos. - Aldri, aldri, aldri kommer han tilbake.
Han kommer ikke tilbake. Det har ingen betydning om det er en, to, tre eller til og med flere neniam . aldri
Delvis nektelse
Noen ganger forekommer småordet ne i setningen slik, at den bare nekter en del av den. Predikatet forblir gyldig. Ne nekter akkurat det, som det står foran, men det kan være det følgende ordet, følgende setningsdel, eller enda mer. Bare sammenhengen kan vise presist, hva som blir benektet:
-
Ni faris la kontrakton ne skribe, sed parole. - Vi laget ikke kontrakten skriftlig, men muntlig.
Vi laget jo kontrakten, men ikke skriftlig.
-
Ne ĉiu kreskaĵo estas manĝebla. - Ikke enhver plante er spiselig.
Noen planter er jo spiselige. Sammenlign med: Ĉiu kreskaĵo ne estas manĝebla. = Neniu kreskaĵo estas manĝebla.
-
Li estas homo ne kredinda. - Han er ikke til å stole på.
Han er jo et menneske.
-
En la animo ĉiuj privataj homoj kaj ĉiuj registaroj ne povas ne aprobi nian ideon. - I sjelen kan alle private mennesker og alle regjeringer ikke godta å ikke godkjenne våre ideer.
Det første "ne" rammer predikatet povas og gjør hele setningen nektende. Den andre ne rammer bare aprobi (nian ideen). Den samlete betydning er: De kan ikke avslå ideen vår. = De må godkjenne ideen vår.
NENI- ord gjør normalt hele setningen nektende uavhengig av ordrekkefølge, men iblant kan også NENI-ord gjelde for bare en del av setningen. Da må den medfølgende teksten og ordrekkefølgen helt klart vise det:
-
Mi decidis paroli jam plu nenion pli pri tiu ĉi temo. - Jeg har besluttet å ikke snakke mer om dette temaet.
Beslutningen er virkelig. Nektelsen rammer bare infinitiven paroli og alle setningsdeler, som forholder seg direkte til den.
-
Pli valoras faro nenia, ol faro malbona. = Faro, kiu ne okazis, ja valoras pli, almenaŭ kompare kun faro malbona. - Det har større verdi å gjøre ingenting enn å gjøre feil. = Handling som ikke skjer har større verdi i det minste sammenlignet med dårlig handling.
Predikatet valoras forblir positivt.
Når ne eller NENI-ordet er del av et sammensatt ord, gjelder nektelsen bare inne i det ordet:
-
Sinjoro, vi estas neĝentila. - Herre, du er uhøflig.
Setningen sier, at herren jo har en sikker egenskap, nemlig mangel på høflighet. Det er bare en følsom forskjell fra: Vi ne estas gxentila. De er ikke høflig
-
La pastro, kiu mortis antaŭ nelonge (aŭ antaŭ nelonga tempo), loĝis longe en nia urbo. - Presten, som døde for ikke lenge siden ( eller for kort tid siden), bodde lenge i byen vår.
Nektelsen angår bare lengden på tiden.
-
Bedaŭrinde ili estas ne-Esperantistoj. - Beklageligvis er de ikke-esperantister.
De er slike mennesker som ikke kan esperanto.
-
Neniofarado estas tre dolĉa okupo. - Å gjøre ingenting er en søt beskjeftigelse.
Den tiden som man gjør ingenting, er meget søt.
Nek
Nek 2} betyr " og også ikke ". Man bruker den, hvis man allerede har brukt ne , og vil enda nekte noe. Den er liksom en variant av kaj , og følger som grunnlag de samme reglene som kaj :
- Li ne vidis min, nek aŭdis. = ...kaj ankaŭ ne aŭdis. - Han verken så eller hørte meg. = ... og heller ikke hørte.
- Mi ne renkontis lin, nek lian fraton. = ...kaj ankaŭ ne lian fraton. - Jeg møtte verken han , eller broren hans. = ...og heller ikke broren hans.
- Nenia peno nek provo donos lakton de bovo. - Ingen anstrengelse eller forsøk vil gi melk fra en okse.
Ikke bruk nek for å binde sammen to saker etter sen . Bruk kaj : Tiu virino ne foriru de ŝi sen konsolo kaj helpo. Ne: ...sen konsolo nek helpo.
Nek er ikke likt til ne + betoning. For å betone benektelsen bruker man ecx sammen med ne . Ikke si: Mi havas nek unu amikon. Si: Mi havas eĉ ne unu amikon. Aux: Mi ne havas eĉ unu amikon.
Man kan også bruke kombinert, flerdobbel nek .