Et pronomen er et småord som kan erstatte hele setningsdelen til et substantiv.
Personlige pronomen
- mi
- Jeg - " la parolanto "
- ni
- Vi- " den snakkende og en annen (andre) person (er)
- vi
- - " den (de) tilsnakkete
- li
- Han - " den omtalte mannlige personen eller en person med ukjent kjønn "
- ŝi
- Hun- " den omtalte kvinnelige personen "
- ĝi
- Den, det - " omtalte saken, et dyr eller et barn "
- ili
- De - " de omtalte menneskene, sakene eller dyrene"
- oni
- Man- " ikke presiserte person ( er ) "
- si
- seg - " samme person som subjektet ", hvis det ikke er slik mi , ni eller vi
Personlige pronomener kan få akkusativendingen N:
- Mi amas vin. - Jeg elsker deg.
- Ilin konas Karlo. - Karlo kjenner dem.
- Ĉu vi ĝin vidas? - Ser du den ?
- Elizabeto lavas sin en la lago. - Elisabet vasker seg i innsjøen.
Eiendomspronomen
Man lager et eiendomspronomen ved å legge endelsen A til et personlig pronomen:
Eiendomspronomen kan få endelsen J og N samme som andre adjektivoj : mia ĉambro — miaj ĉambroj — mian ĉambron — miajn ĉambrojn.
Når eiendomspronomen forekommer foran et substantiv, er det et bestemmelsesord , og man legger ikke til la . Et eiendomspronomen informerer om eieren, og det er tilstrekkelig informasjon for å uttrykke bestemmelsen. Hvis man erstatter eiendomspronomenet med de - uttrykk, må man legge til la : ilia ĉambro = la ĉambro de ili, mia edzo = la edzo de mi.
Når eiendomspronomen forekommer alene uten substantiv etter, er det ikke bestemt, og viser ikke bestemt betydning. For å vise bestemmelse kan man da tilføye la :
-
Tiu ĉi libro estas mia. - Denne boken er min.
-
Tiu ĉi libro estas la mia. - Denne boken er min.
- Mia aŭto estas difektita. Ni provu la vian. La vian = vian aŭton. - Bilen min er ødelagt. La oss prøve din. Din = din bil.
Men noen ganger kan man forlate slike her la foran selvstendige pronomen, hvis meningen er meget klar:
- Li pli ŝatas mian domon ol (la) sian. = ...ol sian domon. - Han liker bedre mitt hus enn sitt. = .. enn sitt hus.
Andre pronomener
Også andre småord er pronomener (men ikke personlige), f. eks. tabellordene på O, U og ES og småordet ambaŭ.
1. person
Mi
Mi er entall (og viser ikke kjønn). Mi og mia brukes av den som snakker til å snakke om seg selv. I grammatikk kalles dette "1. person":
- Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. - Jeg kommer fra bestefar, og jeg går nå til onkel.
- Mi foriras, sed atendu min, ĉar mi baldaŭ revenos. - Jeg gå bort, men vent på meg, for jeg kommer snart tilbake.
- Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn. - Til mine fire barn kjøpte jeg tolv epler.
- Kiam mi finos mian laboron, mi serĉos mian horloĝon. - Når jeg slutter arbeidet mitt, skal jeg lete etter klokken min.
- Mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti. - Jeg skal ta skøytene mine og gå på skøyter.
Ni
Ni er flertall ( og viser slettes ikke kjønn). Ni og nia blir brukt av taleren for å snakke om seg selv og annen (andre) person (er). Ni kan bety jeg og en annen person , jeg og flere andre personer , jeg og alle andre personer , eller mi kaj vi . Pronomenet ni inkluderer noen ganger den eller (de) tilhøreren (tilhørerne), andre ganger ikke. Hvilke personer som er inkludert, kan bare sammenhengen vise:
-
Ni vidas per la okuloj kaj aŭdas per la oreloj. - Vi ser med øynene og hører med ørene.
-
Ni disiĝis kaj iris en diversajn flankojn: mi iris dekstren, kaj li iris maldekstren. - Vi skiltes og gikk i forskjellige retniner: jeg gikk til høyre, og han gikk til venstre.
Ni = " jeg og han ".
-
Kiam vi ekparolis, ni atendis aŭdi ion novan, sed baldaŭ ni vidis, ke ni trompiĝis. - Da du begynte å snakke, ventet vi å høre noe nytt, men snart så vi at vi var blitt lurt.
Ni = " jeg og andre mennesker, men ikke den tiltalte ".
- La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - Natten var så mørk, at vi kunne ikke engang se noe foran nesene våre.
- La junulo aliĝis al nia militistaro kaj kuraĝe batalis kune kun ni kontraŭ niaj malamikoj. - Ungdommen meldte seg til forsvaret vårt og sloss modig sammen med oss mot våre fiender.
-
Kiam vi vidis nin en la salono, li jam antaŭe diris al mi la veron. - Da du så oss i salongen, hadde han allerede sagt sannheten til meg.
Ni = " jeg og han ".
2. person
Vi
Vi (du, dere) og via (din, deres) brukes av den som snakker til å snakke om en eller flere personer som han snakker til. Vi og via kan også inkludere andre folk som tilhører den samme gruppen som den eller de man snakker til. I grammatikk kalles dette "2. person". Pronomenet vi kan brukes både om en og flere personer. Derfor er vi noen ganger entall og noen ganger flertall. Vi viser ikke kjønn, og er også helt høytralt når det gjelder status, posisjon etc.:
- Sinjoro, vi estas neĝentila. - Herr, du er uhøflig.
- Sinjoroj, vi estas neĝentilaj. - Herrer, dere er uhøflige.
- Vi estas infanoj. - Dere er barn.
- Ĉu vi amas vian patron? - Elsker du din far ?
- Via parolo estas tute nekomprenebla kaj viaj leteroj estas ĉiam skribitaj tute nelegeble. - Din tale er helt uforståelig og dine brev er alltid skrevet helt uleselige.
- Sidigu vin, sinjoro! - Sett deg, herr !
Når vi er subjekt til et U- verb i hovedsetningen, forlater man den vanligvis .
I noen språk bruker man noen ganger vi - pronomen om mennesker generelt. For det bruker man i esperanto oni .
Ci
Ci er entall av personlig pronomen ( som slettes ikke viser kjønn). Ci og cia eksisterer bare i teorien, og er nesten aldri i praktisk bruk. Det kunne vært mulig å forestille seg ci som rent entall av vi (du), eller som intim familiær (entalls) vi , eller til og med som et fornærmende (entalls) vi . Men det er faktisk ikke mulig å si, hvilken nyanse den viser, fordi den knapt blir brukt. Noen mener, at man tidligere brukte ci i esperanto, og at den bruken forsvant senere, men faktisk ci har aldri virkelig vært i praktisk bruk. Den forekommer bare noen ganger i eksperimentelle språkformer o.a. I normal esperanto bruker man alltid bare vi som personlig pronomen.
3. person
Alt som ikke er mi, ni eller vi (eller ci), er 3. person. Pronomenene li, ŝi, ĝi og ili, og lia, ŝia, ĝia, ilia, blir brukt til å snakke om noe kjent, som verken er den som snakker eller den det snakkes til. Oni og onia brukes til å snakke om en eller flere udefinerte personer. Si kaj sia erstatter i spesielle anledninger andre 3. person pronomener.
Li og ŝi
Li (han) og {1 }ŝi (hun) er entall. Li og lia blir brukt når man snakker om person som er hankjønn. Ŝi og ŝia blir brukt om personer som er hunkjønn.
- Li estas knabo, kaj ŝi estas knabino. - Han er en gutt, og hun er ei jente.
- Li estas mia onklo. - Han er min onkel.
- Ŝi estas mia onklino. - Hun er min tante.
- En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. - I salongen var ingen foruten han og hans forlovede.
- Mi renkontis vian patrinon kaj ŝian kolegon. - Jeg møtte din mor og hennes kollega.
Når man snakker om personer der kjønn ikke er kjent, eller når man snakker generelt om mennesker av hvilket som helst kjønn, bruker man vanligvis li. Li har altså to betydninger: en mannsperson eller et menneske:
-
Ĉiu, kiu ŝin vidis, povis pensi, ke li vidas la patrinon. - Enhver som så henne, kunne tenke, at han ser moren.
Li svarer her til cxiu enhver, da til cxiu persono enhver person.
-
Se vi iros al kuracisto, li povos helpi vin. - Hvis du går til legen, kan han hjelpe deg.
Det handler om alle leger, uavhengig av kjønn.
En slik bruk av li blir noen ganger sett på som kjønnsdiskriminering, men det er faktisk bare grammatikk. Man bruker li, ikke fordi man ignorerer kvinner, men fordi li har to betydninger: mannlig og kjønnsnøytral. Det kan jo noen ganger føre til uklarheter. Da skal man ikke nøle med å uttrykke seg klarere ved f. eks. å si ŝi aŭ li, tiu, tiu persono o.l.
Note: Noen nøler likevel ikke med å foreslå nye pronomen for å erstatte den nøytrale bruken av li . Mer- eller mindre alle frie konsonanter + "i" er allerede foreslått uten altfor mye praktiske resultat. Men nå for tiden kan man noen ganger møte * sli * og * ri * , mens andre insisterer på * gi * eller * ji * eller enda noe annet.
Ĝi
Ĝi er entall. Ĝi og ĝia brukes til å snakke om ting som ikke har kjønn:
- La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. - Kniven skjærer godt, fordi den er skarp.
- Trovinte pomon, mi ĝin manĝis. - Etter å ha funnet et eple, spiste jeg det.
- Mi disŝiris la leteron kaj disĵetis ĝiajn pecetojn en ĉiujn angulojn de la ĉambro. - Jeg rev brevet fra hverandre og strødde småbitene i alle hjørner av rommet.
Man bruker gxi også om barn som er så unge at kjønn ikke er viktig. Men man kan også bruke li , som man gjør for personer, hvis man ikke vet kjønnet:
- La infano ploras, ĉar ĝi volas manĝi. - Barnet gråter, fordi det vil spise.
- Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. - Jeg viste til barnet, hvor dukken dets lå.
Men hvis man vil spesielt vise kjønnet til et lite barn, eller hvis man snakker om eldre barn, kan man selvsagt bruke li eller sxi.
Gxi er brukt også for å snakke om et dyr, også når dets kjønn er kjent:
- "Pip, pip!" diris subite malgranda muso, kiu elkuris, kaj post ĝi venis ankoraŭ unu. - "Pip, pip !" sa plutselig ei lita mus, som løp ut, og etter den kom enda ei.
- Mi frapos vian ĉevalon sur la kapon tiel, ke ĝi falos senviva. - Jeg kommer til å slå hesten din på hodet slik, at den vil falle livløs om.
I spesielle tilfeller, når det kan bli misforståelse, kan man likevel bruke li eller sxi om dyr.
Gxi kan også representere entallsord som gruppeord som: familio , popolo , armeo o.l.
-
Hodiaŭ la problemo interesas la publikon, morgaŭ ĝi povas esti indiferenta pri ĝi. - I dag vil problemet interessere publikum, i morgen kan det være likegyldig til det.
Det første gxi representerer publikum ( flere personer ). ( Det andre gxi er problemet).
Gxi representerer normalt saker, dyr og en annen klart definert sak. Tio blir brukt for et abstrakt forhold, for å representere hele setningen, eller for en ikke definert sak (= tiu afero ):
- — Ŝi forvojaĝis. — Jes, mi tion scias. = Jes, mi scias, ke ŝi forvojaĝis. - - Hun har reist. - Ja, jeg vet det. = Ja, jeg vet at hun har reist.
Ili
Ili er flertall. Ili og ilia brukes for å snakke om flere kjente ting eller personer (som ikke inkluderer den som snakker eller den det snakkes til). Ili viser ikke kjønn:
- Kie estas la knaboj? Ili estas en la ĝardeno. - Hvor er guttene ? De er i hagen.
- Kie estas la knabinoj? Ili ankaŭ estas en la ĝardeno. - Hvor er jentene ? De er også i hagen.
- Kie estas la tranĉiloj? Ili kuŝas sur la tablo. - Hvor er knivene ? De ligger på bordet.
- Donu al la birdoj akvon, ĉar ili volas trinki. - Gi vann til fuglene, for de vil drikke.
- Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn; mi ankaŭ tre amas iliajn infanojn. - Herr Peter og hans kone elsker mine barn høyt; jeg elsker også hans barn høyt.
I noen språk bruker man noen ganger ili-pronomenet om udefinerte mennesker. På Esperanto må man da bruke oni .
Oni
Oni og onia er ikke definerte pronomen, som blir brukt, når man snakker om hvilken som helst person, om mange eller noen udefinerte personer, når det ikke er viktig, hvilke personer det handler om, o.l. Oni er vanligvis entall, men kan også være flertall. Oni viser ikke kjønn:
- En malbona vetero oni povas facile malvarmumi. - I dårlig vær kan man lett bli forkjølet.
- Kiam oni estas riĉa (aŭ riĉaj), oni havas multajn amikojn. - Når man er rik, har man mange venner.
- Oni diras, ke la vero ĉiam venkas. - Man sier, at sannheten alltid seirer.
- Kun bruo oni malfermis la pordegon, kaj la kaleŝo enveturis en la korton. - Med bråk åpnet man kjempedøren, og kalesjevognen kjørte inn på gårdsplassen.
- Oni tiel malhelpis al mi, ke mi malbonigis mian tutan laboron. - Man hindret meg slik, at hele arbeidet mitt ble dårlig.
- La malpura aero malsanigas onin. - Den urene luften gjør man syk.
- Kiam oni venas al tiu urbo, oni devas atenti pri la krimuloj. Ili kapablas ŝteli eĉ oniajn vestaĵojn. - Når man kommer til den byen, må man være oppmerksom på kriminelle. De er i stand til å stjele klærne man har.
- Ne kritiku onin, ĉar oni povas ankaŭ vin kritiki. - Ikke kritiser andre, fordi man kan også kritisere deg.
I praksis skjer det svært skjelden at man kan bruke onin og onia. Av den grunn føler noen at disse formene er så rare at man unngår å bruke dem, til og med når de kan være nyttige.
Si
Si og sia er spesielle tredje person pronomener som man i spesielle situasjoner må bruke istedet for de vanlige pronomenene i 3. person. Si er både entall og flertall, avhengig av hva det representerer. Si i seg selv, viser ikke kjønn.
Ofte skjer det at det som er subjekt også kommer igjen i en annen rolle i samme setning. Hvis subjektet er mi (jeg), ni (vi) eller vi (du/dere) (eller ci) repeterer man det samme pronomenet:
-
Mi lavas min. - Jeg vasker meg.
De to mi er samme person.
-
Mi vidas mian fraton. - Jeg ser min bror.
Mi og mia viser til den samme personen.
-
Ni lavas nin. - Vi vasker oss.
De to ni er de samme personene.
-
Ni vidas niajn fratojn. - Vi ser våre brødre.
Ni og nia viser de samme personene.
-
Vi lavas vin. - Du vasker deg.
De to vi er (de) samme person(ene).
-
Vi vidas viajn fratojn. - Du ser dine brødre.
Vi og via viser den (de) samme person(ene).
Men hvis subjektet er tredje person ( hverken taleren, eller tilhøreren ), må man bruke si for en annen rolle. Hvis man bruker f.eks. li både som substantiv og annen rolle, da handler det absolutt om to forskjellige menn. Det samme gjelder for sxi , gxi og ili :
-
Ŝi lavas ŝin. - Hun vasker henne.
En kvinne vasker en annen kvinne.
-
Ŝi lavas sin. - Hun vasket seg.
Ei dame vasker sin egen kropp. Sxi og sin viser til den samme personen.
-
Ŝi vidas ŝian patrinon. - Hun ser hennes mor.
En kvinne ser moren til en annen kvinne.
-
Ŝi vidas sian patrinon. - Hun ser moren sin
En kvinne ser sin egen mor
-
La virino serĉas ŝian filon. - Kvinnen leter etter hennes sønn.
Kvinnen leter etter sønnen til en annen kvinne.
-
La virino serĉas sian filon. - Kvinnen leter etter sin sønn.
Kvinnen leter etter sin egen sønn.
-
Li lavas lin. - Han vasker han.
En mann vasker en annen mann.
-
Li lavas sin. - Han vasker seg.
En mann vasker sin egen kropp. Li og sin viser den samme personen.
-
Ĝi lavas ĝin. - Det vasker det.
Et dyr vasker et annet dyr ( eller gjenstand ).
-
Ĝi lavas sin. - Det vasker seg.
Et dyr vasker sin egen kropp. Gxi og sin viser det samme dyret.
-
La hundo ludas per sia pilko. - Hunden leker med sin ball
Hunden leker med sin egen ball.
-
Ili lavas ilin. - De vasker dem.
En gruppe personer eller dyr vasker en annen gruppe.
-
Ili lavas sin. - De vasker seg.
En gruppe vasker egne kropper. Ili og sin viser den samme gruppen.
-
La naĝintoj ne trovas siajn vestaĵojn. - De som hadde badet finner ikke klærne sine.
De som hadde badet finner ikke sine egne klær.
- Oni ne forgesas facile sian unuan amon. - Man glemmer ikke lett sin første kjærlighet.
Si kan ikke være subjekt
Si kan aldri selv være subjekt, heller ikke del av et subjekt, fordi da si ville representert seg selv. Samme sia kan ikke være del av et subjekt. Det er ikke mulig med setninger som: Si manĝas. Mi kaj si dancas. Petro kaj si fiŝkaptas. Mia kaj sia fratoj estas samklasanoj. Sia edzino estis kisata de li. Ne diru do: Karlo kaj sia frato promenas en la parko. Hvis man hadde sagt en slik setning, hadde man muligens hatt til hensikt, at sia skulle representere Karl, men subjektet er jo ikke Karlo , sed Karlo kaj sia frato. Diru: Karlo kaj lia frato promenas en la parko. Likevel kan man bruke si , hvis man forandrer setningen slik: Karlo kun sia frato promenas en la parko. Nå er subjektet Karlo , og sia representerer akkurat Karl. Setningsdelen kun sia frato er ikke del av subjektet, men kun - tillegg.
Si i passiv setning
Si og sia representerer det gramatiske subjektet. Det gjelder også i passivaj frazoj , til tross for at det grammatiske subjektet ikke er en handling i slike setninger:
- Ŝi estas amata de siaj instruistinoj. - Hun er elsket av sine lærerinner.
- Karlo estis akompanata de Petro al sia domo. = ...al la domo de Karlo. - Karl ble ledsaget av Peter til sitt hus. = .. til huset til Karl.
- Karlo estis akompanata de Petro al lia domo. = ...al la domo de Petro. - Karl ble ledsaget av Peter til hans hus. = .. til huset til Peter.
-
Li sendas leteron al sia kuzo. → Letero estas sendata de li al lia (propra) kuzo. - Han sender brev til sin fetter. → Et brev er sendt fra han til hans (egen) fetter.
I den passive setningen kan man ikke si al sia kuzo , fordi det da hadde handlet om fetteren til brevet.
Bisetning
Predikatet til bisetningen har eget subjekt. Hvis man bruker si(a) i bisetningen, vil den alltid representere subjektet til bisetningen, aldri subjektet i hovedsetningen:
-
Elizabeto rigardis la viron, kiu kombis al si la harojn. - Elisabet så mannen som kjemmet håret sitt.
Mannen kjemmet sitt eget hår ( ikke håret til Elisabet). Si representerer subjektet kombis , nemlig kiu (og kiu representerer mannen).
-
Karlo kaj Petro diris, ke la infanoj jam vestis sin. - Karl og Peter sa, at barna allerede hadde kledd på seg.
Barna kledde på sine egne kropper ( ikke de til Karl og Peter).
-
Li vidis, ke la hundo ludas per sia pilko. - Han så, at hunden leker med ballen sin.
Ballen hører til hunden ( subjektet til bisetningen ).
-
Abimeleĥ, la reĝo de la Filiŝtoj, rigardis tra la fenestro, kaj vidis, ke Isaak amuziĝas kun sia edzino Rebeka. - Abimelehx, kongen til filistrerne, så gjennom vinduet og så at Isak underholdt seg med konen sin Rebekka.
Rebekka er konen til Isak ( subjektet amuzigxas , ikke til Abimelehx ( subjektet til vidis . Hvis det hadde vært konen til Abimelehx, hadde man sagt lia edzino .
-
Mia avo diris, ke li tre amis sian patrinon. - Min bestefar sa at han elsket sin mor mye.
Sian representerer subjektet til amis , li , som kan være identisk til mia avo , men som også kan være en annen mann.
Si kan ikke være subjekt selv. Det er heller ikke mulig å bruke si som subjekt i bisetningen, heller ikke som del av subjektet i bisetningen, med det målet, at si skal representere subjektet i hovedsetningen. Det er ikke mulig: Karlo diris, ke si venos morgaŭ. Nek: Karlo diris, ke sia frato venos morgaŭ. Si i bisetningen representerer alltid subjektet i bisetningen selv. Man må si: Karlo diris, ke li venos... / ke lia frato venos... Også ikke mulig: Ŝi sentis, ke pluvas sur sin. Man må si: Ŝi sentis, ke pluvas sur ŝin.
Partisipp med A- endelse er liksom en bisetning:
-
Li ekvidis la anĝelon de la Eternulo, starantan sur la vojo kun elingigita glavo en sia mano. - Han fikk øye på engelen til den Evige Gud, stå på veien med dradd sverd i hånden.
Engelen sto med et sverd i hånden sin.
-
Karlo promenis kun virino vestita per sia plej bela vesto. - Karlo spaserte med en kvinne kledd med sine fineste klær.
Hun var kledd med sine fineste klær.
Også sammenlignende uttrykk innledet med kiel eller ol er som bisetninger. Si i slike sammenlignende uttrykk representerer subjektet i det underforståtte verbet:
-
Ŝi amas lin kiel sin mem. - Hun elsker han som seg selv.
Hun elsker han som hun elsker seg selv.
-
Ŝi estas tiel saĝa kiel ŝia fratino. - Hun er like klok som sin søster.
Også hennes søster er klok.
-
Li punis ilin same kiel siajn fratojn. - Han straffet dem på samme måte som sine brødre.
Han straffet også sine brødre.
-
Ŝi amas lin pli ol sin mem. - Hun elsker han mer enn seg selv.
Hun elsker han mer enn hun elsker seg selv.
-
Li estas pli aĝa ol lia frato. - Han er eldre enn sin bror.
Hans bror er gammel ( men yngre ).
Kompleks etterføyd tillegg eller supplement til substantivet kan bli sett på som bisetning med underforstått verb. Da kan si representere subjektet til det underforståtte verbet. Det subjektet er alltid identisk til det foregående substantivet. Om slike setninger er bruken likevel forskjellig:
-
Ili vizitis muzeon faman pro siaj belaj pentraĵoj. = ...muzeon, kiu estas fama pro siaj belaj pentraĵoj. - De besøkte et museum som var berømt på grunn av sine vakre maleri. = ... museum, som er berømt på grunn av sine vakre maleri.
Maleriene tilhører museene.
-
Picasso vizitis muzeon faman pro liaj pentraĵoj. = ...muzeon, kiu estas fama pro liaj pentraĵoj. - Picasso besøkte et museum som var berømt på grunn av hans malerier. - museum, som er berømt på grunn av hans malerier.
Maleriene er fra Picasso
- Ŝi vidis soldaton kun sia pafilo en la mano. = ...soldaton, kiu staris kun sia pafilo en la mano. - Hun så en soldat med geværet sitt i hånden. = ... soldat, som sto med geværet sitt i hånden.
Infinitiv
Hvis man bruker si sammen med verb i infinitiv , si representerer da betydningssubjektet til infinitiven . Oftest er betydningssubjektet det samme som subjektet til predikatet, men ikke alltid:
-
Ĉiu homo devas zorgi pri si mem. - Ethvert menneske må sørge for seg selv.
Si representerer subjektet til zorgi . Det er identisk til subjektet til devas .
-
La sinjoro ordonis al la servisto vesti sin. - Herren gav ordre til tjeneren om å kle på seg.
Handlingssubjektet til vesti er la servisto . Sin representerer tjeneren.
-
La sinjoro ordonis al la servisto vesti lin. - Herren gav tjeneren ordre om å kle på han.
Tjeneren kledde ikke på seg selv, men en annen mann, mest sannsynlig herren.
Hvis betydningen av subjektet til infinitiven ikke er tilstede i setningen, og hvis den slettes ikke er viktig, la man normalt si representere subjektet til predikatet:
-
La reĝo sendis voki sian kuraciston. - Kongen sendte bud etter legen sin.
Det meningsgivene subjektet til voki er ikke tilstede i setningen, og er uviktig. Sia kan derfor representere kongen. Man behandler sendis voki som et verb med bare et subjekt, kongen.
-
La reĝo sendis la serviston voki lian kuraciston. - Kongen sendte tjeneren for å tilkalle hans lege.
Her er subjektet voki (tjeneren) tilstede. Hvis man hadde sagt sian kuraciston , måtte tjeneren tilkalle sin egen lege, ikke den til kongen.
Handlingssubstantiv
Hvis substantivet er klart aktivt, og hvis subjektet er tilstede, vil si normalt representerer det subjektet. Reglene er likevel ikke fastsatt:
-
Petro pacience aŭskultis la plendadon de Karlo pri ĉiuj siaj problemoj. - Peter lyttet tålmodig på klagene til Karl angående alle sine problem.
Karl klagde over alle sine problem. Problemene er Karls ( det betydningsmessige subjektet til plendado klaging ), ikke til Peter ( subjektet til auxskultis lyttet ).
Når sia står foran et substantiv med handling som bestemmelse til det, representerer det alltid subjektet til predikatet:
-
Karlo rakontis al Eva pri sia vojaĝo al Azio. - Karl fortalte til Eva om sin reise til Asia.
Karl reiste til Asia.
-
Karlo demandis al Eva pri ŝia vojaĝo al Eŭropo. - Karl spurte Eva om hennes reise til Europa.
Eva reiste til Europa.
Si(a) i faste uttrykk
I noen fastsatte uttrykk si(a) følger ikke de ordinære reglene:
- siatempe " i den tiden, i den omtalte tiden, i passelig tid ". Når siatempe har denne spesielle betydningen, sier man alltid siatempe uavhengig av subjektet. : Jeg ville siatempe foreslå regulering. Da gav jeg til ditt land regn siatempe .
- Substantiv + en si = " slik, som den er " . Når det handler om denne spesielle betydningen, bruker man si til og med om den angående saken ikke er subjekt: Hvis man ser la afero en si , ser man.. = Hvis man ser saken slik, som den er..