11 Zaimki / Slovnica

Zaimek je besedica, ki lahko nadomesti ves samostalniški stavčni člen.

Osebni zaimki

mi: ≈ "govorec"
ni: ≈ "govorec in druga(e) oseba(e)"
vi: ≈ "nagovorjeni"
li: ≈ "oseba, o kateri se govori, moškega ali neznanega spola"
ŝi: ≈ "oseba, o kateri se govori, ženskega spola"
ĝi: ≈ "stvar, žival ali dete, o katerem se govori"
ili: ≈ "ljudje, stvari ali živali, o katerih se govori"
oni: ≈ "nedoločena(e) oseba(e)"
si: ≈ "ista oseba kot osebek", če ta ni jaz, midva, mi ali ti, vidva, vi

Osebni zaimki lahko dobijo tožilniško končnico N:

Mi amas vin. - Ljubim te.
Ilin konas Karlo. - Njih pozna Karl.
Ĉu vi ĝin vidas? - Ali ga vidiš?
Elizabeto lavas sin en la lago. - Elizabeta se umiva v jezeru.

Svojilni zaimki

Če dodamo končnico A k osebnim zaimkom, ustvarimo svojilne zaimke:

mia: ".... od mene"
nia: "... od nas"
via: "..... od vas"
lia: ".... od njega"
ŝia: ".... od nje"
ĝia: ".... od onega"
ilia: ".... od njih"
onia: "... od ljudi"
sia: "... od sebe"

Svojilni zaimki lahko dobijo končnici J in N enako kot drugi pridevniki: mia ĉambro — miaj ĉambroj — mian ĉambron — miajn ĉambrojn.

Kadar se pojavi svojilni zaimek pred samostalnikom, je določilo in ne dodamo določnega člena LA. Svojilni zaimek da informacijo o lastniku in to je zadostna informacija za izražanje določenosti. Če nadomestimo svojilni zaimek z izrazom s predlogom de, moramo običajno določni člen la: ilia ĉambro = la ĉambro de ili, mia edzo = la edzo de mi.

Kadar se pojavi svojilni zaimek sam brez sledečega samostalnika, ni določilo in ne kaže določilnega pomena. Za izražanje določenosti tedaj običajno dodamo la:

Tiu ĉi libro estas mia. - Ta knjiga je moja.
Tiu ĉi libro estas la mia. - Prav ta knjiga je moja.
Mia aŭto estas difektita. Ni provu la vian. La vian = vian aŭton. - Moj avto je pokvarjen. Poskusimo tvojega. Tvojega = tvoj avto.

V nekaterih primerih lahko izpustimo takšen la pred samostojnim svojilnim zaimkom, če je kontekst zelo jasen.

Li pli ŝatas mian domon ol (la) sian. = ...ol sian domon. - On ima raje mojo hišo kot svojo. = ... kot svojo hišo.

Drugi zaimki

Tudi še druge besedice so zaimki (a ne osebni), na primer tabelne besede z O, U in ES in besedica za oba ambaŭ.

Prva oseba

Mi

Mi je edninski (in sploh ne pokaže spola). Mi in mia uporablja govorec, ko govori o sebi. V slovnici temu često rečemo "prva oseba":

Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. - Prihajam od deda in grem zdaj k stricu.
Mi foriras, sed atendu min, ĉar mi baldaŭ revenos. - Odhajam, a počakaj me, ker se bom kmalu vrnil.
Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn. - Za svoje štiri otroke sem kupil dvanajst jabolk.
Kiam mi finos mian laboron, mi serĉos mian horloĝon. - Ko bom končal svoje delo, bom iskal svojo uro.
Mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti. - Vzel bom svoje drsalke in šel drsat.

Ni

Ni je množinski (in sploh ne pokaže spola). Ni in nia uporablja govorec, ko govori o sebi in drugi(h) osebi(ah). Ni lahko pomeni mi kaj unu alia persono, mi kaj pluraj aliaj personoj, mi kaj ĉiuj aliaj homoj ali mi kaj vi. Zaimek ni včasih vključuje nagovorjeno(e) osebo(e), včasih pa ne. Katere osebe so vključene, lahko pokaže le kontekst:

Ni vidas per la okuloj kaj aŭdas per la oreloj. - (Mi) vidimo z očmi in slišimo z ušesi.
Ni disiĝis kaj iris en diversajn flankojn: mi iris dekstren, kaj li iris maldekstren. - (Midva) sva se razšla in šla na različni strani: jaz sem šel desno in on je šel levo.

Ni = "jaz in on".
Kiam vi ekparolis, ni atendis aŭdi ion novan, sed baldaŭ ni vidis, ke ni trompiĝis. - Ko si spregovoril, smo pričakovali slišati kaj novega, a kmalu smo videli, da smo se motili.

Ni = "jaz in drugi ljudje, a ne nagovorjeni"
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - Noč je bila tako temna, da nismo ničesar mogli videti celo pred svojim nosom.
La junulo aliĝis al nia militistaro kaj kuraĝe batalis kune kun ni kontraŭ niaj malamikoj. - Mladenič se je pridružil naši vojski in se hrabro boril skupaj z nami proti našim sovražnikom.
Kiam vi vidis nin en la salono, li jam antaŭe diris al mi la veron. - Ko si naju videl v dvorani, mi je on že prej povedal resnico.

Ni = "jaz in on".

Druga oseba

Vi

Vi in via uporablja govorec za govor o osebi(ah), s katerimi se pogovarja. Vi in via lahko vključuje tudi druge osebe, ki na nek način sodijo v isto skupino kot nagovorjeni. V slovnici se to imenuje "druga oseba". Vi uporabljamo enako za eno ali več oseb. Torej je vi včasih edninski, včasih pa množinski. Vi sploh ne pokaže spola in je tudi popolnoma neopredeljen glede stanu in položaja itd.:

Sinjoro, vi estas neĝentila. - Gospod, Vi ste nevljudni.
Sinjoroj, vi estas neĝentilaj. - Gospodje, vi ste nevljudni.
Vi estas infanoj. - Vi ste otroci.
Ĉu vi amas vian patron? - Ali ljubiš svojega očeta?
Via parolo estas tute nekomprenebla kaj viaj leteroj estas ĉiam skribitaj tute nelegeble. - Tvoj govor je popolnoma nerazumljiv in tvoja pisma so vedno napisana popolnima nečitljivo.
Sidigu vin, sinjoro! - Sedite, gospod!

Kadar je vi osebek glagola v velelnem naklonu v glavnem stavku, ga običajno izpustimo.

V nekaterih jezikih v nekaterih primerih uporabljajo zaimek vi za ljudi na splošno. Za ta namen v esperantu uporabljamo zaimek oni.

Ci

Ci je edninski nagovorni zaimek (ki sploh ne pokaže spola). Ci in cia obstajata le teoretično in se praktično nikoli ne uporabljata. Lahko bi si predstavljali ci kot čisto edninski vi ali kot zaupen in neuraden (edninski) vi. Vendar je dejansko nemogoče reči, kakšen odtenek prikazuje, ker ga skoraj nikoli ne uporabljajo. Nekateri si predstavljajo, da se je ci poprej v esperantu uporabljal in da je ta uporaba izginila, vendar dejansko ci nikoli ni bil zares v uporabi. Nastopal je le v nekaterih primerih v eksperimentalnem jeziku ipd. V navadnem esperantu se je vedno uporabljal le vi kot nagovorni zaimek.

Tretja oseba

Vse, kar ni mi, ni ali vi (ali ci), se imenuje "tretja oseba". Zaimki li, ŝi, ĝi in ili ter lia, ŝia, ĝia, ilia se uporabljajo za govor o nečem poznanem, ki ni niti govorec niti nagovorjeni. Oni in onia se uporabljata za govor o nedoločeni(h) osebi(ah). Si in sia nadomeščata druge zaimke za tretjo osebo v določenih primerih.

Li in ŝi

Li in ŝi sta edninska. Li in lia se uporabljata, kadar govorimo o eni moški osebi. Ŝi in ŝia se uporabljata za eno žensko osebo:

Li estas knabo, kaj ŝi estas knabino. - On je deček in ona je deklica.
Li estas mia onklo. - On je moj stric.
Ŝi estas mia onklino. - Ona je moja teta.
En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. - V sprejemnici ni bilo nikogar razen njega in njegove zaročenke.
Mi renkontis vian patrinon kaj ŝian kolegon. - Srečal sem tvojo mater in njenega kolega.

Kadar govorimo o osebi, katere spol ni znan, ali kadar govorimo na splošno o človeku katerega koli spola, običajno uporabljamo li. Li ima torej dva pomena: moška oseba ali človek:

Ĉiu, kiu ŝin vidis, povis pensi, ke li vidas la patrinon. - Vsak, ki jo je videl, je lahko mislil, da vidi njeno mater.

Li ustreza tu k ĉiu, torej k ĉiu persono.
Se vi iros al kuracisto, li povos helpi vin. - Če boš šel k zdravniku, ti bo lahko pomagal.

Gre za katerega koli zdravnika neodvisno od spola.

Takšna uporaba zaimka li se včasih smatra za spolno diskriminacijo, ampak je dejansko le zadeva slovnice. Uporabljamo li ne zaradi ignoriranja žensk, ampak zaradi dvojnega pomena zaimka li: moškega in spolno nevtralnega. To pa lahko v nekaterih primerih povzroči nejasnosti. Tedaj pa se ne obotavljajmo in se izrazimo bolj jasno, npr. ŝi aŭ li, tiu, tiu persono ipd.

Opomba: Nekateri se vendar ne obotavljajo predlagati novih zaimkov za nadomestitev nevtralne rabe zaimka li. Bolj ali manj vsi prosti soglasniki +"i" so že bili predlagani brez zelo velikega praktičnega rezultata. Zdaj lahko včasih srečamo ŝli in ri, medtem ko drugi vztrajajo pri gi ali ĵi ali še pri čem drugem.

Ĝi

Ĝi je edninski. Ĝi in ĝia se uporabljata za govor o stvareh brez spola:

La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. - Nož reže dobro, ker je oster.
Trovinte pomon, mi ĝin manĝis. - Ko sem našel jabolko, sem ga pojedel.
Mi disŝiris la leteron kaj disĵetis ĝiajn pecetojn en ĉiujn angulojn de la ĉambro. - Raztrgal sem pismo in razmetal njegove koščke v vse kote sobe.

Uporabljamo ĝi tudi za otroka, ki je tako mlad, da spol ni pomemben. A lahko uporabimo tudi li, kot storimo za osebo, katere spola ne poznamo:

La infano ploras, ĉar ĝi volas manĝi. - Otrok joka, ker hoče jesti.
Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. - Otroku sem pokazal, kje leži njegova lutka.

Če hočemo posebej pokazati spol deteta ali če govorimo o starejšem otroku, uporabimo seveda li ali ŝi.

Ĝi se uporablja tudi pri govoru o živali, tudi če je njen spol znan:

"Pip, pip!" diris subite malgranda muso, kiu elkuris, kaj post ĝi venis ankoraŭ unu. - "Pip, pip!" je nenadoma rekla miška, ki je pritekla, in za njo je prišla še ena.
Mi frapos vian ĉevalon sur la kapon tiel, ke ĝi falos senviva. - Udaril bom tvojega konja po glavi, tako da bo padel mrtev.

V posebnih primerih, ko bi lahko prišlo do nesporazuma, lahko kljub temu uporabimo li ali ŝi pri živali.

Ĝi lahko tudi predstavlja edninska skupinska imena kot: familio, popolo, armeo ipd.:

Hodiaŭ la problemo interesas la publikon, morgaŭ ĝi povas esti indiferenta pri ĝi. - Problem danes zanima javnost, jutri pa bo (ta) lahko ravnodušna do njega.

Prvi ĝi predstavlja javnost (več oseb). (Drugi ĝi je "problem".)

Ĝi navadno predstavlja stvar, žival in drugo jasno določeno zadevo. Tio se uporablja za abstraktno razmerje, za predstavitev celega stavka ali za nedoločeno zadevo (= tiu afero):

— Ŝi forvojaĝis. — Jes, mi tion scias. = Jes, mi scias, ke ŝi forvojaĝis. - — Ona je odpotovala. — Da, to vem. = Da, vem, da je odpotovala.

Ili

Ili je množinski. Ili in ilia se uporablja pri govoru o več znanih zadevah ali osebah (ki ne vključujejo niti govorca niti nagovorjenega). Ili ne pokaže spola:

Kie estas la knaboj? Ili estas en la ĝardeno. - Kje so dečki? Oni so v vrtu.
Kie estas la knabinoj? Ili ankaŭ estas en la ĝardeno. - Kje so deklice? Tudi one so v vrtu.
Kie estas la tranĉiloj? Ili kuŝas sur la tablo. - Kje so noži? Ležijo na mizi.
Donu al la birdoj akvon, ĉar ili volas trinki. - Daj ptičem vode, ker hočejo piti.
Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn; mi ankaŭ tre amas iliajn infanojn. - Gospod Peter in njegova žena zelo ljubita moje otroke; Jaz tudi zelo ljubim njune otroke.

V nekaterih jezikih v nekaterih primerih uporabljajo zaimek ili za nedoločene ljudi. V esperantu moramo tedaj uporabiti oni.

Oni

Oni in onia sta nedoločena zaimka, ki se uporabljata, kadar govorimo vsakršni koli osebi, o mnogih ali nekaj nedoločenih osebah, kadar ni pomembno, za katere osebe gre ipd. Oni je navadno edninski, a je lahko tudi množinski. Oni sploh ne pokaže spola:

En malbona vetero oni povas facile malvarmumi. - V slabem vremenu se človek zlahka prehladi.
Kiam oni estas riĉa (aŭ riĉaj), oni havas multajn amikojn. - Kadar je kdo bogat, ima mnogo prijateljev.
Oni diras, ke la vero ĉiam venkas. - Pravijo, da resnica vedno zmaga.
Kun bruo oni malfermis la pordegon, kaj la kaleŝo enveturis en la korton. - S hrupom so odprli portal in kočija je zapeljala na dvorišče.
Oni tiel malhelpis al mi, ke mi malbonigis mian tutan laboron. - Tako so me ovirali, da sem pokvaril vse svoje delo.
La malpura aero malsanigas onin. - Umazan zrak človeka naredi bolnega.
Kiam oni venas al tiu urbo, oni devas atenti pri la krimuloj. Ili kapablas ŝteli eĉ oniajn vestaĵojn. - Ko prideš v tisto mesto, se moraš paziti zlikovcev. Sposobni so človeku ukrasti celo njegova oblačila.
Ne kritiku onin, ĉar oni povas ankaŭ vin kritiki. - Ne kritiziraj ljudi, ker lahko oni kritizirajo tudi tebe.

V praksi se zelo redko pojavi priložnost, da bi lahko uporabljali onin in onia. Zaradi te redkosti se zdijo nekaterim tiste oblike čudne in se izogibajo njihovi uporabi celo tedaj, ko bi lahko bile koristne.

Si

Si in sia sta posebna tretjeosebna zaimka, ki ju je treba v določenih primerih uporabiti namesto običajnih zaimkov tretje osebe. Si je ali edninski ali množinski v odvisnosti od tega, kaj predstavlja. Si sam po sebi ne pokaže spola.

Često se zgodi, da se tisto, kar nastopa kot osebek, pojavi tudi v drugi funkciji v istem stavku. Če je osebek mi, ni ali vi (ali ci), preprosto ponovimo isti zaimek:

Mi lavas min. - Jaz se umivam.

Ta dva mi predstavljata isto osebo.
Mi vidas mian fraton. - Vidim svojega brata.

Mi in mia se nanašata na isto osebo.

Ni lavas nin. - Mi se umivamo.

Ta dva ni se nanašata na iste osebe.
Ni vidas niajn fratojn. - Vidimo svoje brate.

Ni in nia se nanašata na iste osebe.

Vi lavas vin. - Vi se umivate.

Ta dva vi kažeta na isto(i, e) osebo(i, e).
Vi vidas viajn fratojn. - Vi vidite svoje brate.

Vi in via se nanašata na isto(i, e) osebo(i, e).

Če pa je osebek v tretji osebi (niti govorec niti ogovorjeni), moramo uporabiti si za drugo funkcijo. Če uporabimo npr. li kot osebek in v drugi funkciji, tedaj gre nujno za dva različna moška. Enako velja za ŝi, ĝi in ili:

Ŝi lavas ŝin. - Ona umiva njo.

Neka ženska umiva drugo žensko.
Ŝi lavas sin. - Ona se umiva.

Neka ženska umiva lastno telo. Ŝi in sin prikazuje isto osebo.
Ŝi vidas ŝian patrinon. - Ona vidi njeno mater.

Neka ženska vidi mater druge ženske.
Ŝi vidas sian patrinon. - Ona vidi svojo mater.

Neka ženska vidi lastno mater.
La virino serĉas ŝian filon. - Ženska išče njenega sina.

Tista ženska išče sina druge ženske.
La virino serĉas sian filon. - Ženska išče svojega sina.

Tista ženska išče lastnega sina.

Li lavas lin. - On umiva njega.

Nek moški umiva drugega moškega.
Li lavas sin. - On umiva sebe.

Nek moški umiva lastno telo. Li in sin prikazujeta isto osebo.

Ĝi lavas ĝin. - Ono ga umiva.

Neko živalsko bitje umiva drugo žival (ali stvar).
Ĝi lavas sin. - Ono se umiva.

Neko živalsko bitje umiva lastno telo. Ĝi in sin prikazuje isto živalsko bitje.
La hundo ludas per sia pilko. - Pes se igra s svojo žogo.

Pes se igra z lastno žogo.

Ili lavas ilin. - Oni jih umivajo.

Neka skupina oseb ali živali umiva drugo skupino.
Ili lavas sin. - Oni se umivajo.

Neka skupina umiva lastna telesa. Ili in sin prikazujeta isto skupino.
La naĝintoj ne trovas siajn vestaĵojn. - Plavalci (potem) ne najdejo svojih oblačil.

Plavalci ne najdejo lastnih oblačil.

Oni ne forgesas facile sian unuan amon. - Človek ne pozabi lahko svoje prve ljubezni.

Si ne more biti osebek.

Si nikoli ne more biti sam osebek, niti del osebka, ker tedaj si predstavlja samega sebe. Prav tako sia ne more biti del osebka. Niso mogoči stavki kot: Si manĝas. Mi kaj si dancas. Petro kaj si fiŝkaptas. Mia kaj sia fratoj estas samklasanoj. Sia edzino estis kisata de li. Ne recite torej: Karlo kaj sia frato promenas en la parko. Če bi rekli takšen stavek, bi verjetno želeli, da sia predstavlja Karla, a osebek ni Karlo, ampak Karlo kaj sia frato. Recimo: Karlo kaj lia frato promenas en la parko. Lahko pa uporabljamo si, če spremenimo stavek takole: Karlo kun sia frato promenas en la parko. Zdaj je osebek Karlo in sia pravilno predstavlja Karla. Stavčni člen kun sia frato ni del osebka, ampak prislovno določilo s kun.

Si v trpniškem stavku

Si in sia predstavljata slovnični osebek. To velja tudi v trpniških stavkih, čeprav slovnični osebek ni dejavnik v takšnih stavkih:

Ŝi estas amata de siaj instruistinoj. - Ona je ljubljena od svojih učiteljev.
Karlo estis akompanata de Petro al sia domo. = ...al la domo de Karlo. - Karel je bil spremljan od Petra k svoji hiši. = ... h Karlovi hiši.
Karlo estis akompanata de Petro al lia domo. = ...al la domo de Petro. - Karl je bil spremljan od Petra k njegovi hiši. = ... k Petrovi hiši.
Li sendas leteron al sia kuzo. → Letero estas sendata de li al lia (propra) kuzo. - On pošilja pismo svojemu bratrancu. → Pismo je poslano od njega k njegovemu (lastnemu) bratrancu.

V trpniškem stavku ne moremo reči al sia kuzo, ker bi tedaj pomenilo bratranca od pisma.

Odvisni stavek

Povedek odvisnega stavka ima lasten osebek. Če v odvisnem stavku uporabimo si(a), naj vedno predstavlja osebek odvisnega stavka, nikoli pa osebek glavnega stavka:

Elizabeto rigardis la viron, kiu kombis al si la harojn. - Elizabeta je gledala moškega, ki si je česal lase.

Moški je česal lastne lase (ne Elizabetinih). Si se nanaša na osebek glagola kombis, namreč kiu (in kiu predstavlja moškega).
Karlo kaj Petro diris, ke la infanoj jam vestis sin. - Karel in Peter sta rekla, da so se otroci že oblekli.

Otroci so oblekli lastna telesa (ne tistih Karla in Petra).
Li vidis, ke la hundo ludas per sia pilko. - On je videl, da se pes igra s svojo žogo.

Žoga pripada psu (osebku odvisnega stavka).
Abimeleĥ, la reĝo de la Filiŝtoj, rigardis tra la fenestro, kaj vidis, ke Isaak amuziĝas kun sia edzino Rebeka. - Abimelek, kralj Filistejcev, je gledal skozi okno in videl, da se Izak zabava s svojo ženo Rebeko.

Rebeka je žena Izaka (osebka od amuziĝas), ne Abimeleka (osebka od vidis). Če bi bila Abimelekova žena, bi rekli lia edzino.
Mia avo diris, ke li tre amis sian patrinon. - Moj ded je rekel, da je zelo ljubil svojo mater.

Sian predstavlja osebek od amis, li, ki je lahko istoveten z mia avo, ampak je lahko tudi drug moški.

Si sam ne more biti osebek. Tudi ni mogoče uporabiti si kot osebek odvisnega stavka, niti kot del osebka odvisnega stavka s ciljem, da bi si predstavljal osebek glavnega stavka. Ni mogoče: Karlo diris, ke si venos morgaŭ. Niti: Karlo diris, ke sia frato venos morgaŭ. Si v odvisnem stavku vedno predstavlja osebek samega odvisnega stavka. Moramo reči: Karlo diris, ke li venos... / ke lia frato venos... Tudi ni mogoče: Ŝi sentis, ke pluvas sur sin. Moramo reči: Ŝi sentis, ke pluvas sur ŝin.

Deležnik s končnico A je kakor odvisni stavek:

Li ekvidis la anĝelon de la Eternulo, starantan sur la vojo kun elingigita glavo en sia mano. - Zagledal je angela Večnega boga, ki je stal na poti z izdrtim mečem v svoji roki.

Angel je stal z mečem v svoji roki.
Karlo promenis kun virino vestita per sia plej bela vesto. - Karel se je sprehajal z žensko, ki je bila oblečena v svojo najlepšo obleko.

Ona je bila oblečena v svojo najlepšo obleko.

Tudi izrazi primerjanja, uvedeni s kiel ali ol so kakor odvisni stavki. Si znotraj takšnega izraza primerjanja naj predstavlja osebek samega po sebi razumljenega izpuščenega glagola:

Ŝi amas lin kiel sin mem. - Ona ga ljubi kot samo sebe.

Ona ga ljubi, kot ljubi samo sebe.
Ŝi estas tiel saĝa kiel ŝia fratino. - Tako je pametna kot njena sestra.

Tudi njena sestra je pametna.
Li punis ilin same kiel siajn fratojn. - Kaznoval jih je enako kot svoje brate.

Kaznoval je tudi svoje brate.
Ŝi amas lin pli ol sin mem. - Ona ga ljubi bolj kot samo sebe.

Ona ga ljubi bolj, kot ljubi samo sebe.
Li estas pli aĝa ol lia frato. - On je starejši kot njegov brat.

Njegov brat je star (a manj).

Kompleksen pridevek ali dopolnilo za samostalnikom se lahko smatra kot odvisni stavek z izpuščenim samim po sebi razumljenim glagolom. Tedaj lahko si predstavlja osebek izpuščenega glagola. Tisti osebek je vedno istoveten s predhodnim samostalnikom. Uporaba v takšnih stavkih je vendar neenotna:

Ili vizitis muzeon faman pro siaj belaj pentraĵoj. = ...muzeon, kiu estas fama pro siaj belaj pentraĵoj. - Obiskali so muzej, znan po svojih lepih slikarijah. = ... muzej, ki je znan po svojih lepih slikarijah.

Tiste slikarije pripadajo muzeju.
Picasso vizitis muzeon faman pro liaj pentraĵoj. = ...muzeon, kiu estas fama pro liaj pentraĵoj. - Picasso je obiskal muzej, znan po njegovih slikarijah. = ... muzej, ki je znan po njegovih slikarijah.

Slikarije so Picassove.
Ŝi vidis soldaton kun sia pafilo en la mano. = ...soldaton, kiu staris kun sia pafilo en la mano. - Videla je vojaka s svojo puško v roki. = ... vojaka, ki je stal s svojo puško v roki.

Nedoločnik

Če uporabimo si skupaj z glagolom v nedoločniku, si predstavlja smiselni osebek nedoločnika. Najčešče je tisti smiselni osebek isti kot osebek povedka, a ne zmeraj:

Ĉiu homo devas zorgi pri si mem. - Vsak človek mora skrbeti za samega sebe.

Si predstavlja osebek od zorgi. Je istoveten z osebkom od devas.
La sinjoro ordonis al la servisto vesti sin. - Gospod je naročil služabniku obleči se.

Smiselni osebek od vesti je la servisto. Sin se nanaša na služabnika.
La sinjoro ordonis al la servisto vesti lin. - Gospod je naročil služabniku, naj ga obleče.

Služabnik naj ne obleče samega sebe, ampak drugega moškega, najverjetneje gospoda.

Če smiselni osebek nedoločnika ne nastopa v stavku in če sploh ni pomemben, navadno pustimo, da si predstavlja osebek povedka:

La reĝo sendis voki sian kuraciston. - Kralj je poslal poklicati svojega zdravnika.

Smiselni osebek od voki ne nastopa v stavku in ni pomemben. Sia tedaj lahko predstavlja kralja. Smatramo sendis voki kot en glagol z enim osebkom, kraljem.
La reĝo sendis la serviston voki lian kuraciston. - Kralj je poslal služabnika poklicati njegovega zdravnika.

Tu je osebek od voki (služabnik) prisoten. Če bi rekli sian kuraciston, bi moral služabnik poklicati svojega lastnega zdravnika, ne kraljevega.

Dejavni samostalnik

Če je samostalnik jasno dejaven in če je njegov smiselni osebek prisoten, naj si predstavlja tisti osebek. Vendar pravila niso opredeljena:

Petro pacience aŭskultis la plendadon de Karlo pri ĉiuj siaj problemoj. - Peter je potrpežljivo poslušal Karlovo tarnanje o vseh svojih problemih.

Karel je tarnal o vseh svojih problemih. Problemi so od Karla (smiselni osebek od plendado), ne od Petra (osebek od aŭskultis).

Kadar sia stoji pred dejavnim samostalnikom kot njegovo določilo, vedno predstavlja osebek povedka:

Karlo rakontis al Eva pri sia vojaĝo al Azio. - Karel je pripovedoval Evi o svojem potovanju v Azijo.

Karel je potoval v Azijo.
Karlo demandis al Eva pri ŝia vojaĝo al Eŭropo. - Karel je vprašal Evo o njenem potovanju v Evropo.

Eva je potovala v Evropo.

Si(a) v ustaljenih izrazih

V nekaterih ustaljenih izrazih si(a) ne sledi običajnim pravilom:

siatempe = "v tistem času, v zadevnem času, v primernem času". Kadar ima siatempe ta poseben pomen, rečemo vedno siatempe, ne glede na osebek: Mi volis siatempe proponi regulon. Tiam mi donos al via lando pluvon siatempe.
Samostalnik + en si = "...takšen, kakršen je". Kadar gre za ta poseben pomen, uporabimo si tudi če dotična zadeva ni osebek: Se oni rigardas la aferon en si, oni vidas... = Se oni rigardas la aferon tia, kia ĝi estas...