11 代词 / 语法

代词是可以代替整个名词性句成分的小品词。

人称代词

mi: ≈ 说话人
ni: ≈ 说话人及其他人
vi: ≈ 听话人
li: ≈ 被说到的男性或不知性别的人
ŝi: ≈ 被说到的女性
ĝi: ≈ 被说到的事物, 动物, 或小孩子
ili: ≈ 被说到的人, 事物, 或动物 (复数)
oni: ≈ 非确指的人或人们
si: ≈ 与主语相同的人, 如其不是 mi, ni 或 vi

人称代词可以接宾格词尾 N:

Mi amas vin. - 我爱你。
Ilin konas Karlo. - 卡尔认识他们。
Ĉu vi ĝin vidas? - 你看见它了吗?
Elizabeto lavas sin en la lago. - 伊丽莎白在湖里洗澡。

物主代词

人称代词后接词尾 A, 便构成了物主代词:

mia: 我的
nia: 我们的
via: 你的; 你们的
lia: 他的
ŝia: 她的
ĝia: 它的
ilia: 他们的; 她们的; 它们的
onia: 人们的
sia: 他 (们) 自己的; 她 (们) 自己的; 它 (们) 自己的

物主代词和其他形容词一样, 可以接词尾 J 和 N:

当物主代词出现在名词之前时, 它是限定词, 不加 la。物主代词提供所有者的信息, 而这是表示被限定性的足够的信息。如果用 de 短语替换物主代词, 通常必须加 la: ilia ĉambro = la ĉambro de ili, mia edzo = la edzo de mi

当物主代词单独出现而无后续名词时, 它不是限定词并且不表示限定的意义。为了表示被限定性, 这时人们通常加 la:

Tiu ĉi libro estas mia. - 这本书是我的。
Tiu ĉi libro estas la mia. - 这本书是我的。
Mia aŭto estas difektita. Ni provu la vian. La vian = vian aŭton. - 我的汽车坏了。我们试用一下你的 (车) 吧。La vian = 你的汽车。

但是, 如果上下文非常清楚, 在独立的物主代词前, 有时可以省略这样的 la:

Li pli ŝatas mian domon ol (la) sian. = ...ol sian domon. - 他喜欢我的房子胜过喜欢自己的 (房子)。

其他代词

其他的小品词也是代词 (但不是人称代词), 例如: O 尾、U 尾和 ES 尾的表解词和 ambaŭ。

第一人称

Mi

Mi 是单数的并且完全不表示性别。Mi 和 mia 由说话人用来谈论自己,在语法中常被称为 “第一人称”:

Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. - 我从爷爷那里来, 现在去叔叔那里。
Mi foriras, sed atendu min, ĉar mi baldaŭ revenos. - 我去了, 但是请等我, 因为我很快就回来。
Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn. - 我给我的四个孩子买了十二只苹果。
Kiam mi finos mian laboron, mi serĉos mian horloĝon. - 当我完成我的工作时, 我将找我的表。
Mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti. - 我将拿上我的冰橇去滑冰。

Ni

Ni 是复数的并且完全不表示性别。Ni 和 nia 由说话人用来谈论自己和其他人。Ni 的意思可以是 “我和一个其他人”, “我和多个其他人”, “我和所有的其他人”, 或 “我和你(们)”。代词 ni 有时含听话人, 有时不含。含哪些人, 只有通过上下文才能表示:

Ni vidas per la okuloj kaj aŭdas per la oreloj. - 我们用眼睛看, 用耳朵听。
Ni disiĝis kaj iris en diversajn flankojn: mi iris dekstren, kaj li iris maldekstren. - 我们分散去了不同的方向: 我向右边去, 他向左边去。

Ni = 我和他。
Kiam vi ekparolis, ni atendis aŭdi ion novan, sed baldaŭ ni vidis, ke ni trompiĝis. - 在你开口说话时, 我们等着听新内容, 但是不久我们看到, 我们受骗了。

Ni = 我和其他人, 但不是听话人。
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - 黑夜漆黑一片, 我们就连鼻子前的东西也看不见。
La junulo aliĝis al nia militistaro kaj kuraĝe batalis kune kun ni kontraŭ niaj malamikoj. - 那个青年加入到我们的部队, 和我们一起勇敢地跟我们的敌人战斗。
Kiam vi vidis nin en la salono, li jam antaŭe diris al mi la veron. - 当你在大厅里看见我们, 他之前已经告诉了我真相.

Ni = 我和他

第二人称

Vi

Vi 和 via 由说话人用来谈论说话对象 (听话人)。也可以包含属于与听话人同组的其他人。在语法中, 这被称为 “第二人称”。Vi 同样用于一人或多人, 因此, vi 有时为单数, 有时为复数。Vi 完全不表示性别, 对于等级或地位等也完全是中立的:

Sinjoro, vi estas neĝentila. - 先生, 您失礼了。
Sinjoroj, vi estas neĝentilaj. - 先生们, 你们失礼了。
Vi estas infanoj. - 你们是孩子。
Ĉu vi amas vian patron? - 你爱你的父亲吗?
Via parolo estas tute nekomprenebla kaj viaj leteroj estas ĉiam skribitaj tute nelegeble. - 你的讲话完全不可理解, 你的信件总是完全读不下去。
Sidigu vin, sinjoro! - 请坐下, 先生!

当 vi 为主句中 U 动词的主语时, 习惯上将其省略。

在一些语言中, 有时用表 vi 的代词来泛指人, 而在世界语中必须用 oni。

Ci

Ci 为单数的表示说话对象的代词,完全不表示性别。Ci 和 cia 只是理论上存在, 在实践中几乎从来就不用。有可能将 ci 设想为纯粹单数的 vi, 或是表示亲密而熟悉的 (单数) vi, 或是甚至表示斥责的 (单数) vi。但是, 实际上完全说不出它表示何种细微差别, 因为它几乎是不用的。有些人设想, 在世界语中, 人们先是使用 ci, 而后来这一使用消失了, 但是, ci 事实上从未真正在实践中被使用过。它有时仅仅是出现在试验性的用语等中。在规范的世界语中, 人们始终只用 vi 作为表示说话对象的代词。

第三人称

凡不是 mi, ni 或 vi (或 ci) 的所有事物均称为 “第三人称”。代词 li, ŝi, ĝi 和 ili, 以及 lia, ŝia, ĝia, ilia 等, 都用来谈论既非说话人, 又非听话人的某个已知事物。Oni 和 onia 用于谈论非限定的人。Si 和 sia 在某些场合下代替其他第三人称代词。

Li 和 ŝi

Li 和 ŝi 是单数。Li 和 lia 用于谈论一位男性, ŝi 和 ŝia 用于谈论一位女性:

Li estas knabo, kaj ŝi estas knabino. - 他是男孩, 她是女孩。
Li estas mia onklo. - 他是我的叔叔。
Ŝi estas mia onklino. - 她是我的婶婶。
En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. - 客厅里没有别人, 只有他和他的未婚妻。
Mi renkontis vian patrinon kaj ŝian kolegon. - 我遇到了你的母亲和她的一位同事。

当谈论一位其性别不为人知的人或是一般性地谈论任何性别的一个人时, 通常使用 li。Li 因而具有两个意思: 男性的人或人:

Ĉiu, kiu ŝin vidis, povis pensi, ke li vidas la patrinon. - 每一个见过她的人都会以为自己见到了那位母亲。

Li 在这里对应于ĉiu, 因而对应于每一个人。
Se vi iros al kuracisto, li povos helpi vin. - 如果你去看医生, 他会帮助你。

说的是每一位医生, 而并不取决于其性别。

Li 的此种用法有时被认为性别歧视, 但其实仅仅是语法问题。之所以使用 li 不是因为忽视女性, 而是因为 li 有两种意思: 男性及中性。有时, 这确实会造成含混之处。这时, 要毫不犹豫地通过例如 ŝi aŭ li, tiu, tiu persono 等词语来更清楚地表达。

注：然而, 有些人毫不犹豫地提议新的代词来代替 li 的中性用法。大约每一个未用到的辅音+ i 都已提出过, 但都没有太多的实际结果。但是现在, 有时有人会遇到 ŝli kaj ri, 而其他人则坚持用gi 或 ĵi 或还有别的。

Ĝi

Ĝi 是单数的。Ĝi 和{ 1}ĝia 用于谈论无性别的事物:

La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. - 这把刀子切起来很快, 因为它很锋利。
Trovinte pomon, mi ĝin manĝis. - 找到苹果后, 我就把它吃了。
Mi disŝiris la leteron kaj disĵetis ĝiajn pecetojn en ĉiujn angulojn de la ĉambro. - 我把信撕碎了, 把它的碎片扔进了房间的四角。

Ĝi 也用于小孩子, 他们很小, 性别并不重要。但是, 也可以使用 li, 正如人们对于不了解其性别的人所做的一样:

La infano ploras, ĉar ĝi volas manĝi. - 孩子在哭, 因为它 [他] 想吃东西。
Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. - 我指给那孩子看, 它 [他] 的洋娃娃在哪里。

但是,如果要特别指出小孩子的性别, 或是谈论大一点的孩子, 当然要使用 li 或 ŝi。

Ĝi 也用于谈论动物, 甚至在已知其性别时:

"Pip, pip!" diris subite malgranda muso, kiu elkuris, kaj post ĝi venis ankoraŭ unu. - “吱吱!” 一只跑出来的小老鼠突然说, 在它之后又出来一只。
Mi frapos vian ĉevalon sur la kapon tiel, ke ĝi falos senviva. - 我可要砸碎你这匹马的脑袋, 叫它倒下来死掉。

在特别场合下,当会招致误解时,可以使用 li 或 ŝi 来谈论动物。

Ĝi 也可以指代单数的表示团组的词, 如: familio, popolo, armeo 等:

Hodiaŭ la problemo interesas la publikon, morgaŭ ĝi povas esti indiferenta pri ĝi. - 今天公众对这个问题感兴趣, 而明天他们可能对它漠不关心。

第一个 ĝi 指代 publikon (多人), 第二个 ĝi 才是 la problemo。

Ĝi 通常指代事物, 动物, 及其他被明确限定的事物。Tio 则用来表示抽象的关系, 指代整句或表示非限定的事物 (= tiu afero):

— Ŝi forvojaĝis. — Jes, mi tion scias. = Jes, mi scias, ke ŝi forvojaĝis. - 她去旅行了。－是的, 我知道这件事。= 是的, 我知道她旅行在外。

Ili

Ili 是复数的。Ili 和 ilia 用于谈论多个已知的事物或人 (他们既不含说话人, 也不含听话人)。Ili 不表示性别:

Kie estas la knaboj? Ili estas en la ĝardeno. - 男孩们在哪里? 他们在花园里。
Kie estas la knabinoj? Ili ankaŭ estas en la ĝardeno. - 女孩们在哪里? 她们也在花园里。
Kie estas la tranĉiloj? Ili kuŝas sur la tablo. - 那些刀子在哪里? 它们 (放) 在桌上。
Donu al la birdoj akvon, ĉar ili volas trinki. - 请给那些鸟一些水, 因为它们想要喝水。
Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn; mi ankaŭ tre amas iliajn infanojn. - 彼得先生和妻子很爱我的孩子们; 我也很爱他们的孩子们。

在一些语言中, 表 ili 的代词有时用来表示非限定的人。在世界语中, 使用 oni。

Oni

Oni 和 onia 是不定代词, 用于谈论任何的人, 谈论许多或若干个非限定的人时, 用于无所谓论及何人时, 等等。Oni 通常为单数, 但是也可以为复数。Oni 完全不表示性别:

En malbona vetero oni povas facile malvarmumi. - 在不好的天气里, (人们) 可能容易感冒。
Kiam oni estas riĉa (aŭ riĉaj), oni havas multajn amikojn. - (人们) 有钱时, (人们) 就会有许多朋友。
Oni diras, ke la vero ĉiam venkas. - 人们说, 真理常胜。
Kun bruo oni malfermis la pordegon, kaj la kaleŝo enveturis en la korton. - 大门轧轧地被人打开了, 马车开进了院子。
Oni tiel malhelpis al mi, ke mi malbonigis mian tutan laboron. - 有人妨碍我, 致使我弄乱了我的全部活儿。
La malpura aero malsanigas onin. - 浑浊的空气使人生病。
Kiam oni venas al tiu urbo, oni devas atenti pri la krimuloj. Ili kapablas ŝteli eĉ oniajn vestaĵojn. - 来到这座城市, (人们) 必须提防罪犯。他们甚至于会偷 (人们的) 衣服。
Ne kritiku onin, ĉar oni povas ankaŭ vin kritiki. - 不要对人橫加批评, 因为人们也会批评你。

在实际中, onin 和 onia 的形式极少可能用到。由于它们极少使用, 一些人感觉它们怪异, 并且避免使用它们。

Si

Si 和sia 是特殊的第三人称代词, 在某些情况下必须用它来代替普通的第三人称代词。Si 有为单数, 有时为复数, 取决于它所指代的事物。Si 本身不表示性别。

经常会有这样的情况, 用作主语的事物还会以另一种作用出现在同一句中。如果主语是 mi, ni, 或 vi (或 ci), 只要重复同一个代词即可:

Mi lavas min. - 我洗澡。

两个 mi 是同一人。
Mi vidas mian fraton. - 我看到我的兄弟。

Mi 和 mia 表示同一人。

Ni lavas nin. - 我们洗澡。

两个 ni 是同一些人。
Ni vidas niajn fratojn. - 我们看到我们的兄弟。

Ni 和 nia 表示同一些人。

Vi lavas vin. - 你 (们) 洗澡。

两个 vi 是同一 (些) 人。
Vi vidas viajn fratojn. - 你 (们) 看到你 (们) 的兄弟。

Vi 和 via 表示同一 (些) 人。

但是, 如果主语是第三人称 (既非说话人, 也非听话人), 则必须使用 si 来表示另一作用。如果, 例如 li 既作主语又作另一作用, 则一定说的是两个不同的人。同样的情况也适用于 ŝi, ĝi, 和 ili:

Ŝi lavas ŝin. - 她给她洗澡。

一个女子给另一个女子洗澡。
Ŝi lavas sin. - 她洗澡。

一个女子洗自己的身体。Ŝi 和 sin 表示同一人。
Ŝi vidas ŝian patrinon. - 她看到她的母亲。

一个女子看到另一个女子的母亲。
Ŝi vidas sian patrinon. - 她看到 (自己的) 母亲。

一个女子看到自己的母亲。
La virino serĉas ŝian filon. - 那个妇女寻找她的儿子。

那个妇女寻找另个女人的儿子。
La virino serĉas sian filon. - 那个妇女寻找 (自己的) 儿子。

那个妇女寻找自己的儿子。

Li lavas lin. - 他给他洗澡。

一个男子给另一个男子洗澡。
Li lavas sin. - 他洗澡。

一个男子洗自己的身体。Li 和j sin 表示同一人。

Ĝi lavas ĝin. - 它给它洗澡。

一个动物洗另一个动物 (或物品)。
Ĝi lavas sin. - 它洗澡。

一个动物洗自己的身体。Ĝi 和 sin 表示同一个动物。
La hundo ludas per sia pilko. - 那只狗玩球。

那只狗玩自己的球。

Ili lavas ilin. - 他 (它) 们给他 (它) 们洗澡。

一群人或动物给另一群洗澡。
Ili lavas sin. - 他们洗澡。

一群人洗自己的身体。Ili 和 sin 表示同一群人。
La naĝintoj ne trovas siajn vestaĵojn. - 那些游过泳的人没有找到 (自己的) 衣服。

他们没有找到自己的衣服。

Oni ne forgesas facile sian unuan amon. - 人们不会轻易地忘记自己的初恋。

Si 不可作主语

SiSi manĝas. Mi kaj si dancas. Petro kaj si fiŝkaptas. Mia kaj sia fratoj estas samklasanoj. Sia edzino estis kisata de li. 本身永远不可作主语, 也不可作主语的一部分, 因为这时 si 就会指代其本身了。同样, sia 也不可以成为主语的一部分。诸如以下的句子是不可能的: Si manĝas. Mi kaj si dancas. Petro kaj si fiŝkaptas. Mia kaj sia fratoj estas samklasanoj. Sia edzino estis kisata de li. 因此, 不要说: Karlo kaj sia frato promenas en la parko. 如果说这样的句子, 则很有可能让 sia 指代 Karlon, 而主语却不是 Karlo, 而是 Karlo kaj sia frato。要说: Karlo kaj lia frato promenas en la parko. [卡尔和他的兄弟在公园里散步]。然而, 如果句子做如下改动就可以用 si 了: Karlo kun sia frato promenas en la parko.. 现在, 主语是 Karlo, sia 正好指代 Karlo。句成分 kun sia frato 不是主语的一部分, 而是 kun 状语。

Si 用于被动句

Si 和 sia 指代语法主语。这在被动句中也同样有效, 尽管在这样的句子中语法主语并非施动者:

Ŝi estas amata de siaj instruistinoj. - 她被自己的老师们所爱。
Karlo estis akompanata de Petro al sia domo. = ...al la domo de Karlo. - 卡尔由彼得陪同回家。= ...回到卡尔的家。
Karlo estis akompanata de Petro al lia domo. = ...al la domo de Petro. - 卡尔由彼得陪同去了彼得家。= ...去了彼得的家。
Li sendas leteron al sia kuzo. → Letero estas sendata de li al lia (propra) kuzo. - 他给自己的堂兄寄信。→ 信是由他寄给他的堂兄的。

在被动句中, 不能说 sia kuzo, 因为那时说的会是 “信的堂兄” 了。

从句

从句的谓语有其自己的主语。如果在从句中使用 si(a), 它就应该总是指代从句的主语, 而从不指代主句的主语:

Elizabeto rigardis la viron, kiu kombis al si la harojn. - 伊丽莎白注视着那个梳理头发的男子。

男子梳理自己的头发, 而不是伊丽莎白的。Si 指代 kombis 的主语, 即 kiu, 而 kiu 指代那个男子。
Karlo kaj Petro diris, ke la infanoj jam vestis sin. - 卡尔和彼得说, 孩子们已经穿好衣服了。

孩子们穿上自己的衣服, 而非卡尔和彼得的。
Li vidis, ke la hundo ludas per sia pilko. - 他看到, 狗正在玩球。

球是属于狗 (从句的主语) 的。
Abimeleĥ, la reĝo de la Filiŝtoj, rigardis tra la fenestro, kaj vidis, ke Isaak amuziĝas kun sia edzino Rebeka. - 非利士人的王亚比米勒从窗户里往外观看, 见以撒和他的妻子利百加戏玩。

利百加是以撒 (amuziĝas 的主语) 之妻, 不是亚比米勒 (vidis 的主语) 之妻。如果是亚比米勒之妻, 就要说 lia edzino。
Mia avo diris, ke li tre amis sian patrinon. - 我的祖父说, 他非常爱他的母亲。

Sian指代 amis 的主语, 该主语与 mia avo 可以为同一人, 但也可以是另一个男子。

Si 本身不可以作主语。也不可能为了让 si 指代主句的主语, 而将 si 用作从句的主语或从句主语的一部分。不可能说: Karlo diris, ke si venos morgaŭ. 也不可能说: Karlo diris, ke sia frato venos morgaŭ.。从句中的si 始终指代从句本身的主语。必须说: Karlo diris, ke li venos... / ke lia frato venos... 也不可能说: Ŝi sentis, ke pluvas sur sin. 必须说: Ŝi sentis, ke pluvas sur ŝin.

带 A 词尾的分词类似于从句:

Li ekvidis la anĝelon de la Eternulo, starantan sur la vojo kun elingigita glavo en sia mano. - 他就看见耶和华的使者站在路上, 手里有拔出来的刀。

使者手拿宝剑站着。
Karlo promenis kun virino vestita per sia plej bela vesto. - 卡尔和一位身穿最美衣服的女子一起散步。

她身穿最美的衣服。

由 kiel 或 ol 引导的比较短语也类似于从句。这种比较短语中的 si 要指代被省略的动词的主语:

Ŝi amas lin kiel sin mem. - 她爱他就像爱自己。

她爱他, 就像她爱自己一样。
Ŝi estas tiel saĝa kiel ŝia fratino. - 她像她的姐姐一样聪明。

她的姐姐也聪明。
Li punis ilin same kiel siajn fratojn. - 他惩罚他们就像惩罚自己的兄弟一样。

他也惩罚了自己的兄弟。
Ŝi amas lin pli ol sin mem. - 她比爱自己更爱他。

她爱他胜过爱自己。
Li estas pli aĝa ol lia frato. - 他比他的兄弟年纪大。

他的兄弟上了年纪, 但是较小。

名词的复杂后置修饰语或补足语, 可以看作是省略了动词的从句。这时, si 可以指代被省略的动词的主语。这一主语始终与前面的名词一致。然而, 这些句子的用法并不一致:

Ili vizitis muzeon faman pro siaj belaj pentraĵoj. = ...muzeon, kiu estas fama pro siaj belaj pentraĵoj. - 他们参观了以其美画著称的博物馆。

画是属于博物馆的。
Picasso vizitis muzeon faman pro liaj pentraĵoj. = ...muzeon, kiu estas fama pro liaj pentraĵoj. - 毕加索参观了因其画而闻名的博物馆。

画是毕加索的。
Ŝi vidis soldaton kun sia pafilo en la mano. = ...soldaton, kiu staris kun sia pafilo en la mano. - 她看到一位持枪的士兵。

不定式

如果 si 与不定式动词连用, 则 si 指代该不定式的意义主语。这个意义上的主语常常与谓语的主语一致, 但也不总是如此:

Ĉiu homo devas zorgi pri si mem. - 每一个人都要保重自己。

Si 指代 zorgi 的主语, 它与 devas 的主语一致。
La sinjoro ordonis al la servisto vesti sin. - 主人命令仆人穿上衣服。

Vesti 的意义主语是 la servisto。Sin 指代仆人。
La sinjoro ordonis al la servisto vesti lin. - 主人命令仆人给他穿衣服。

仆人不应该给自己穿衣服, 而是给另一人穿衣服, 很可能就是给主人穿衣服。

如果不定式的意义主语不在句中, 并且如果它无关紧要, 则通常是让 si 指代谓语的主语:

La reĝo sendis voki sian kuraciston. - 国王派人去叫医生。

Voki 的意义主语不在句中, 而且并不重要。因此, sia 可以指代国王。Sendis voki 可以视为一个只有一个主语 (la reĝo) 的动词。
La reĝo sendis la serviston voki lian kuraciston. - 国王派仆人去叫医生。

本句中确有 voki 的主语 (la servisto)。如果说成 sian kuraciston, 则仆人势必要叫来自己的而不是国王的医生。

动作名词

如果名词明确地表示动作, 并且有意义主语, 则 si 通常要指代该主语。然而, 规则却是不固定的:

Petro pacience aŭskultis la plendadon de Karlo pri ĉiuj siaj problemoj. - 彼得耐心地倾听卡尔对自己所有问题的抱怨。

卡尔抱怨自己所有的问题, 是卡尔 (plendado 的意义主语) 的而不是彼得 (aŭskultis 的主语) 的问题。

当 sia 位于动作名词前作为其限定词时, 它总是指代谓语的主语:

Karlo rakontis al Eva pri sia vojaĝo al Azio. - 卡尔对艾娃讲述自己的亚洲之行。

卡尔曾去亚洲旅行。
Karlo demandis al Eva pri ŝia vojaĝo al Eŭropo. - 卡尔询问艾娃有关她的欧洲之行。

艾娃曾去欧洲旅行。

Si(a) 用于固定短语

在一些固定短语中, si(a) 并不遵循一般规则。以下是一些例子:

siatempe = 当时; 及时; 在适当的时候。当 siatempe 具有这一特殊意义时, 人们总是说 siatempe 而不受主语支配: Mi volis siatempe proponi regulon. 我想在合适的时候提出规则。Tiam mi donos al via lando pluvon siatempe. (我)必按时降雨在你们的地上。
名词+en si = 本身; 本来。当涉及到这一特殊意义时, 即使有关事物并非主语, 人们也使用 si: Se oni rigardas la aferon en si, oni vidas... = Se oni rigardas la aferon tia, kia ĝi estas... 如果关注这件事本身, (人们) 就会看到...