Til innholdet
  2. 13 Tabellord

I Esperanto finnes 45 småord som kalles tabellord fordi man kan sette dem opp i en tabell etter betydning og ord-deler.

Man kan si at tabellordene består av en forstavelse og en etterstavelse, men man ser ikke på tabellordene som sammensatte ord. Tabellordene er et eget lukket system, og man kan normalt ikke blande dem med vanlige ord-deler i språket.

Førstedeler

KI-
spørreord, relativt ord, utropsord
TI-
påpekende ord
I-
ubestemte ord
ĈI-
altomfattende ord
NENI-
nektende ord

Annendeler

-U
individ, individuell gjenstand, individuell sak
-O
begrep, ting, sak, forhold
-A
egenskap, slag(s)
-ES
eier
-E
sted
-AM
tid, gang ( forekomst, betingelse )
-AL
årsak
-EL
måte, grad
-OM
mengde, antall

Noen etterstavelser til tabellordene ligner på vanlige endelser, men meningen er ikke de samme:

KI-ord

Tabellordene med KI blir brukt særlig som spørreord og som forholdsord , men også som utropsord :

  • Kio estas tio? - Hva er det ?

    Spørrende kio .

  • Kiu kuraĝas rajdi sur leono? - Hvem har mot til å ri på en løve ?

    Spørrende kiu .

  • Kiel vi fartas? - Hvordan har du det ?

    Spørrende kiel .

  • Fremdulo, diru, kiu kaj el kie vi estas. - Fremmede, si, hvem og fra hvor er du.

    Spørrende kiu og kie .

  • La fera bastono, kiu kuŝis en la forno, estas nun brule varmega. - Jernstangen, som lå i ovnen, er nå glødende varm.

    Forhold kiu .

  • Kiam mi venis al li, li dormis. - Da jeg kom til han, sov han.

    Forhold kiam .

  • Li estas tiu, kies monon vi prenis. - Han er den, hvis penger du stjal.

    Forhold kies .

  • Kia granda brulo! - Hvilken stor brann !

    Utrop kia .

  • Fi, kiel abomene! - Fy, så avskyelig !

    Utrop kiel .

  • Kion mi vidas! - Hva ser jeg !

    Utrop (og spørrende ) kio .

Småordet ajn

Det adverbiale småordet ajn viser udefinert betoning eller likegyldighet. Ajn er brukt hovedsakelig sammen med forholds KI- ord, men også med I- ord og CXI- ord, noen ganger med NENI- ord. Ajn står alltid etter det angående tabellordet:

  • Mi kondukos vin al ŝi, kie ajn ŝi estos trovebla! - Jeg skal lede deg til henne, hvor hun enn vil bli funnet !

    Ikke viktig, hvor hun kan finnes.

  • Kiu ajn ŝi estos, mi deziras al ŝi feliĉon! - Hvem hun enn er, så ønsker jeg henne lykke til !

    Det er ikke viktig, hvem hun blir.

  • Mi donis solenan promeson, ke mi silentos, ĝis mi revenos, kiam ajn tio ĉi fariĝos. - Jeg gav høytydelig løfte, at jeg skal tie stille, til jeg kommer tilbake, når som helst det blir.

  • Ĉiam ajn vi estas bonvena ĉe mi. - Du er alltid velkommen til meg.

    Kom, når du vil.

  • Kial ŝi forlasis tiun lokon, en kiu ŝi havis ian ajn eblon, por ion ajn laborenspezi? - Hvorfor forlot hun det stedet, hvor hun hadde noen som helst muligheter, for noe som helst inntekt ?

    Uten det stedet mangler det helt en mulighet.

  • Nenion ajn mi diros. - Ingenting som helst skal jeg si.

    Absolutt ingenting.

Foran ajn Zamenhof, på grunn av innflytelse av nasjonale språk, brukte noen ganger forholds KI- ord, når det hadde vært mer logisk å bruke CXI- ord eller I- ord. Hvis det ikke handler om innføring av bisetning, CXI - ord eller I- ord er å foretrekke. Mi konsentas akcepti kian ajn pagon. Bedre: ... cxian ajn pagon eller ..ian ajn pagon .

TI-ord

Tabellord med TI er pekeord. Oftest viser de til noe som før er sagt eller noe som vil bli sagt. De kan også vise til noe direkte synlig, hørlig eller lignende:

  • Mi volas, ke tio, kion mi diris, estu vera. - Jeg vil, at det som jeg sa, skal være sant.

    Tio viser til en tidligere nevnt sak.

  • Tio estas mia hejmo. - Det er mitt hjem.

    Tio viser til noe synlig ( mulig sammen med fingervisning ).

  • Li estas tiel dika, ke li ne povas trairi tra nia mallarĝa pordo. - Han er så tykk, at han kan ikke gå gjennom den smale døren vår.

    Tiel viser til den følgende ke -setningen.

  • Kio estas, kio vin tiel afliktas? - Hva er det, som bekymrer deg slik ?

    Tiel viser til en sett eller hørt sak.

  • Ŝi estis en tiu momento tre bela. - Hun var i det øyeblikket meget pen.

    Tiu viser til tidligere nevnt øyeblikk.

  • Tiu ĉi malfreŝa pano estas malmola, kiel ŝtono. - Dette gamle brødet er hardt, som stein.

    Tiu viser til tilstedeværende sak ( det gamle brødet ).

Småordet ĉi

Til tabellord med TI kan man legge til småordet cxi , som viser nærhet til taleren. Cxi kan stå både foran og bak tabellordet. Cxi kan ikke få endelser. Et enkelt TI- ord viser alltid noe som ikke er helt nærmt til taleren. TI- ord + cxi viser noe nærhet til taleren:

  • tie = på det stedet → tie ĉi, ĉi tie = på dette stedet nær meg
  • tiu domo ( bort fra meg ) → tiu ĉi domo, ĉi tiu domo ( nær til meg )
  • tio = den saken ( bort fra meg ) → tio ĉi, ĉi tio = denne saken
  • tiel = på den måten → tiel ĉi, ĉi tiel = på denne måten ( som jeg viste )

Ĉi tiam aŭ tiam ĉi blir i praksis ikke brukt. Istedet bruker man nun.

Cxi er et særskilt ord. Ikke bruk delingsstrek. Ikke skriv : ĉi-tiu, tiu-ĉi, ĉi-tie, tie-ĉi, ĉio-ĉi o.s.v. Skriv : ĉi tiu, tiu ĉi, ĉi tie, tie ĉi, ĉio ĉi o.s.v.

Man lager ofte adjektiv eller adverb av en setningsdel, som inneholder småordet cxi . Da blir hele uttrykket et ord . Normalt forsvinner TI- ord. For klarhet bruker man da delingsstrek etter cxi : ĉi tie → ĉi-tiea, en tiu ĉi nokto → ĉi-nokte, sur ĉi tiu flanko → ĉi-flanke, la somero de tiu ĉi jaro → la ĉi-jara somero.

I-ord

Tabellord med I representerer upresise eller ukjente saker:

  • Ŝi ricevis ion por manĝi kaj por trinki. - Hun fikk noe til å spise og til å drikke.

    Man sier ikke, hva hun fikk.

  • Venis iuj personoj, kiujn mi ne konas. - Det kom noen personer, som jeg ikke kjenner.

    Man vet ikke, hvem personene var..

  • Ili iam revenos. - De kommer tilbake en eller annen gang.

    Tidspunktet er ukjent.

  • Hodiaŭ estas ies tago de naskiĝo. - I dag er en eller annens fødselsdag.

    Man sier ikke, hvis fødselsdag det er.

ĈI-ord

Tabellordene ved CXI har altomfattende betydning:

  • Li faris ĉion per la dek fingroj de siaj manoj. - Han gjorde alt med sine ti fingre på hendene.

    Cxio uttrykker alle sakene, som han har gjort.

  • Ĉiu homo amas sin mem. - Ethvert menneske elsker seg selv.

    Det eksisterer ikke noen person, som dette ikke gjelder for.

  • Tiuj ĉi du amikoj promenas ĉiam duope. - Disse to vennene går alltid to og to.

    Cxiam viser, at det ikke finnes noen gang, da de ikke går to og to.

  • Ĉie regis ĝojo. - Overalt hersket glede.

    Det eksisterte ikke et sted, hvor det ikke var glede.

Noen ganger bruker man småordet cxi foran eller bak et tabellord med CXI: ĉio = cxiuj aferoj → ĉio ĉi, ĉi ĉio = alle disse sakene, alt dette her.

NENI-ord

Tabellord ved NENI har nektende betydning:

  • La tempon venontan neniu ankoraŭ konas. - Den kommende tid er det ingen som kjenner.

    Neniu uttrykker, at det ikke eksisterer en person, som kjenner den tiden som kommer.

  • Mi neniel povas kompreni, kion vi parolas. - Jeg kan på ingen måte forstå, hva du snakker om.

    Neniel {} viser, at det ikke eksisterer en måte, som jeg kunne forstått deg.

  • Kiam mi ien veturas, mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - Når jeg reiser et eller annet sted, tar jeg aldri med meg mye bagasje.

    Neniam utrykker, at det ikke eksisterer en slik gang, som jeg ville tatt mye bagasje med til reise.

NENI- ord er tilstrekkelig for å gjøre hele setningen nektende .

Tabellord med U

kiu
Spør om identiteten til en eller flere kjente personer, gjenstander eller saker.
tiu
Viser en bestemt av flere kjente personer, gjenstander eller saker.
iu
Viser ukjent eller ikke definert individuell person, gjenstander eller saker.
ĉiu
Viser enkeltvis og uten unntak individene av personer i gruppen, gjenstander eller saker.
neniu
Nekter de individuelle i en gruppe av personer, gjenstander eller saker.

U- ordene viser individualitet og identitet. De er de grunnleggende av alle tabellord.

Tabellordene med U kan få N- endelse, og J- endelse. Med J- endelse viser de flere individuelle personer, gjenstander og saker.

Tabellord med U er difiniloj . Derfor kan man ikke bruke la ammen med de.

Tabellord med U er normalt tillegg (bestemmelse) til et substantiv, men substantivet er ofte underforstått. Hvis ikke noe i teksten viser noe annet, antar man at det handler om ordet " persono (j)(n) ":

  • Kiu libro estas via? → Kiu estas via? - Hvilken bok er din ? → Hvilken er din ?
  • Tiu seĝo ŝajnas bona. → Tiu ŝajnas bona. - Den stolen ser god ut.→ Den ser god ut.
  • Ĉiu homo devas pensi mem. → Ĉiu devas pensi mem. - Ethvert menneske må tenke selv. → Enhver må tenke selv.
  • Kiu persono venis? → Kiu venis? - Hvilken person kom ? → Hvem kom ?
  • Ĉu estas iu [persono] en la kuirejo? — Jes, Paŭlo estas tie. - Er det en eller annen [person] på kjøkkenet ? - Ja, Paul er der.
  • Jen kelkaj bonaj libroj. Kiun [libron] vi volas legi? — Mi volas tiun [libron]. - Her er noen gode bøker. Hvilken [bok] vil du lese ? - Jeg vil ha den [boken].
  • Ĉu vi havas krajonon? — Neniun [krajonon] mi havas. - Har du en blyant ? - Jeg har ingen [blyant].

Cxiu(j) er alltid flertall etter betydning, men man gjør likevel skille mellom entall cxiu og flertall cxiuj .

  • Man bruker cxiu , hvis man tar i betraktning de individuelle spesielt.
  • Man bruker cxiuj , hvis man tenker på hele gruppen samlet.

Iblant har dette skille ingen betydning, men andre ganger er forskjellen stor:

  • Por ĉiu tago mi ricevas kvin eŭrojn. = Por ĉiu aparta tago... - For hver dag får jeg fem euro. = For hver særskilt dag..
  • Ĉiu amas ordinare personon, kiu estas simila al li. = Ĉiu aparta homo amas... - Enhver elsker vanligvis en person, som ligner på han selv. = Ethvert særskilt menneske elsker..

  • Kvinope ili sin ĵetis sur min, sed mi venkis ĉiujn kvin atakantojn. = ...mi venkis la tutan grupon. - Fem om gangen kastet de seg på meg, men jeg overvant alle fem angriperne. = jeg overvant hele gruppen.

    Her er J nødvendig, fordi man nevner tallet fem. Men man kunne alternativt si: ...jeg overvant alle de fem angrepene. Men da snakker man ikke om en kamp mot hele gruppen, men fem mer- eller mindre enkle kamper.

  • Post la kurado ĉiuj estis terure lacaj. - Etter løpingen var alle fryktelig trøtte.

    Man snakker om hele gruppen av løpere. Mulig også: ...enhver var fryktelig trøtt.

  • El ĉiuj miaj infanoj Ernesto estas la plej juna. = El la tuta grupo de miaj infanoj... - Av alle mine barn er Ernest den yngste. = Av hele gruppen av mine barn...

  • Nun mi legas, vi legas kaj li legas; ni ĉiuj legas. - Nå leser jeg, du leser og han leser; vi leser alle.

    Ni er flertallsord. Derfor må cxiuj absolutt ha J- endelse.

Selvstående neniu forekommer vanligvis uten J- endelse:

  • La tempon venontan neniu ankoraŭ konas. Neniu = neniu persono. - Tiden som kommer er det ingen som kjenner. Ingen = ingen person.
  • Mi konas neniun en tiu ĉi urbo. - Jeg kjenner ingen i denne byen.

Også med substantiv etterpå bruker man normalt {1 neniu uten J :

  • Ŝi ne vidis eĉ la ĉielon, ĉar ĝi estis kovrita de nuboj kaj neniu stelo en ĝi brilis. - Hun så ikke engang himmelen, fordi den var dekket av skyer og ingen stjerne strålte i den.

Man kan likevel bruke neniuj , hvis man vil på noen måte vise ideen om " mer enn en ", men det gjør man bare vanligvis når det følger et substantiv:

  • Ĉe la fenestro restis plu neniuj floroj. - Ved vinduet var det ingen blomster igjen.

    Tidligere var der mange blomster.

Tabellord med O

kio
" hvilken sak, hva slags sak "
tio
" den saken "
io
" en eller annen sak, en eller annen slags sak "
ĉio
" enhver sak, allslags saker "
nenio
" ingen sak, ingen slags sak "

Tabellord med O viser en sak, som man ikke kan presist navngi med substantiv. Her blir det generelle ordet "afero" brukt til å klargjøre, men betydningen er mer generell. Tabellord med O bli også brukt for å representere noe, som man har uttrykt med en hel setning.

Tabellord med O kan få N- endelse, men normalt får de ikke J- endelse, fordi de uttrykker et generelt hele.

Tillegg til tabellord med O står alltid etter tabellordet: io bona , kiom novan , cxio grava o.l.

Tabellord med O er selvstendige setningsdeler. De kan ikke beskrive et substantiv. De svarer til U- ord + afero :

  • Kio estas tio? = Kiu afero estas tiu afero? - Hva er det ? = Hvilken sak er den saken ?
  • Tio estas speco de meblo. = Tiu afero estas speco de meblo. - Det er en slags møbel. Den saken er en slags møbel.
  • Ĉio restis kiel antaŭe. = Ĉiu afero restis kiel antaŭe. - Alt forble som tidligere. Enhver sak forble som tidligere.
  • Kion bonan vi trovis tie? = Kiujn bonajn aferojn vi trovis tie? - Hva godt fant du der ? = Hvilke gode saker fant du der ?
  • Nenion interesan mi trovis. = Neniun interesan aferon mi trovis. - Ingenting interessant fant jeg. = Ingen interessant sak fant jeg.

Noen ganger kan man nøle mellom tio og gxi . Normalt bruker man tio om noe udefinert, som man ikke kan eller vil nevne med et presist substantiv. Man må absolutt bruke tio for å representere noe, som var uttrykt med en hel setning. Man bruker gxi for noe definert, som man tidligere uttrykte med substantiv, og som man kunne repetere med det samme substantivet med la eller en annen bestemmelse:

  • Ŝi rakontis belan fabelon. Tio estis tre amuza. - Hun fortalte et vakkert eventyr. Det var veldig morsomt.

    Morsomt var det, at hun fortalte et eventyr. Tio representerer hele den foregående setningen.

  • Ŝi rakontis belan fabelon. Ĝi estis tre amuza. - Hun fortalte et vakkert eventyr. Det var meget morsomt.

    Eventyret var morsomt. Gxi representerer setningsdelen la (bela) fabelo .

Tabellord på A

kia
" fra hvilken slag, har hvilken egenskap "
tia
" av det slaget, inneholder den egenskapen "
ia
" av et eller annet slag, har en eller annen egenskap "
ĉia
" av ethvert slag, har alle egenskaper "
nenia
" av intet slag, inneholder ingen egenskap "

Tabellord med A har adjektivisk rolle. De mottar J- endelsen og N- endelsen etter samme regler som adjektiv. Men tabellord med A viser alltid egenskaper og arter, mens sanne adjektiv [ med A- endelse ) kan ha mange flere betydninger.

Tabellord med A er difiniloj . Derfor kan man ikke bruke la sammen med dem.

  • Kia li estas? Ĉu li estas maljuna aŭ juna? - Hvordan er han ? Er han gamel eller ung ?
  • Kian aĝon vi havas? - Hvilken alder har du ?

  • Kia estas via nomo? - Hvordan er navnet ditt ?

    Enten : Kiu [el ĉiuj nomoj] estas via nomo? Eller oftere : Kio estas via nomo? Zamenhof brukte også : Kiel estas via nomo? Oftest sier man likevel : Kiel vi nomiĝas?

  • Be! li staris senhelpe, tian respondon li ne atendis. - Be ! Han sto hjelpeløs, slikt svar ventet han ikke.
  • Estis tia ventego, ke la tegoloj deflugis de la tegmentoj. - Det var en slik kjempevind, at taksteinene fløy fra takene.

  • Restu ĉiam tia, kia vi estas! - Forbli alltid slik, som du er !

    Tia viser til den etterfølgende kia - setningen. Hvis etter tia ikke følger en hel setning ( med predikat), men en enkelt setningsdel, da bruker man ikke kia , men sammenlignende kiel : Han er slik som jeg.

  • Mi ne volis trinki la vinon, ĉar ĝi enhavis en si ian suspektan malklaraĵon. - Jeg ville ikke drikke vinen, fordi den inneholdt noen mistenkelige uklarheter.
  • Maldiligenteco estas la radiko de ĉia malbono. - Dovenskap er roten til alt ondt.
  • Nenia konstruo povas esti sen bruo. - Ingen konstruksjon kan bli til uten støy.

Tabellord med A viser en egenskap eller en art, mens tabellord med U viser identitet. Ved kia/kiu og tia/tiu er forskjellen normalt klar. Ved ia/iu , cxia/cxiu og nenia/neniu er det noen ganger bare liten forskjell:

  • Kia homo li estas? - Hva slags menneske er han ?

    Man vil ha en karakteristikk av mennesket.

  • Kiu homo li estas? - Hvilket mnneske er han ?

    Man ønsker f. eks. navnet til mennesket for å få vite hans identitet.

  • Tia opinio estas tute erara. - En slik mening er helt feil.

    Alle meninger av det slaget er feil.

  • Tiu opinio estas tute erara. - Den meningen er helt feil.

    Den diskuterende meningen er feil. Andre lignende meninger kan være rett.

  • Ni devas enloĝiĝi en ia hotelo. = ...en hotelo de iu el la diversaj specoj de hoteloj. - Vi må finne enslags hotell å bo på. = .. et eller annet av forskjellige slags hoteller.

  • Ni devas enloĝiĝi en iu hotelo. = ...en iu el la diversaj individuaj hoteloj, kiuj troviĝas ĉi tie. - Vi måta inn på et hotell.= .. på et av de forskjellige individuelle hotellene som finnes her.

    Normalt forlater man iu i en slik setning.

Tabellord med ES

kies
" (den)... fra hvem "
ties
" (den)... derfra "
ies
" (den).. av noe "
ĉies
" (den )... fra enhver "
nenies
" (den) ... fra ingen "

ES-ord, som er tillegg til et substantiv, tillegges bestemt betydning. ES- ord er da bestemmelsord - samme som eiendomspronomen- og man kan ikke bruke la sammen med de. Hvis man erstatter ES- ord med de - uttrykk, må man vanligvis legge til la .

Samme som ved eiendomspronomen står ES- ord foran substantiv, mens de - uttrykk med samme betydning må stå bak: ties libro = la libro de tiu (persono ) .

ES-ord kan ikke ha J-ending eller N-ending.

  • Kies filino vi estas? - Hvis datter er du ?
  • Mi efektive ne scias, kies kulpo ĝi estas. - Jeg vet virkelig ikke, hvis skyld det er.
  • Ili ekvidis virinon, kies vizaĝon ili en la krepusko ne rekonis. - De så ei dame, hvis ansikt de ikke kjente igjen på grunn av skumringen.

  • Kies gasto mi estas, ties feston mi festas. - Hvis gjest jeg er, dets fest fester jeg.

    Dets er ikke mye brukt. Normalt foretrekker man eiendomspronomen ( lia , sxia , gxia eller ilia ).

  • La infano ludis kun sia pupo, kiam subite ties kapo frakasiĝis. - Barnet lekte med dukken sin, da plutselig dets hode knustes.

    Ties viser, at det handler om hodet til dukken. Hvis det hadde vært hodet til barnet, ville man sagt gxia kapo .

  • Kiu ĝojas pri ies malfeliĉo, tiu ne restos sen puno. = ...pri la malfeliĉo de iu persono... - Den som gleder seg angående andres ulykke, den forblir ikke uten straff. = angående ulykken til en eller annen person..

    Ies er vanligvis brukt bare angående en ukjent person ( ikke om gjenstander, heller ikke om flere saker eller personer).

  • Tio estis la koro de riĉa fama viro, kies nomo estis sur ĉies lipoj. = ...sur la lipoj de ĉiuj personoj. - Det var hjertet til en rik berømt mann, hvis navn var på alles lepper. på leppene til alle personer.

    Cxies blir vanligvis brukt bare om personer, ikke om saker.

  • Memoru, ke Esperanto estas nenies propraĵo. - Husk at esperanto er ingens eiendom.

    Nenies blir vanligvis brukt bare om personer, ikke om saker.

Tabellord med E

kie
" i hvilket sted "
tie
" på dette stedet "
ie
" på et eller annet sted "
ĉie
" på ethvert sted "
nenie
" på inget sted "

Tabellord med E kan ikke ha J-ending, men man kan legge til N-ending for å vise retning:

kien
" til hvilket sted, i hvilken retning "
tien
" til det stedet, i den retningen "
ien
"til et eller annet sted, i en eller annen retning"
ĉien
" til ethvert sted, i enhver retning "
nenien
" til intet sted, i ingen retning "
  • Kie estas la libro kaj la krajono? - Hvor er boken og blyanten ?
  • Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. - Jeg viste til barnet, hvor dets dukke ligger.
  • Sonorado al li venas, sed de kie — li ne komprenas. - Ringing kommer til han, men fra hvor- kan han ikke forstå.
  • Mi volis resti tie, kie mi estis. - Jeg ville bli der, hvor jeg var.
  • Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. - Hvis han hadde visst, at jeg er her, ville han straks kommet til meg.
  • Ĉu vi loĝas ie? = Ĉu vi loĝas en iu loko? - Bor du et eller annet sted ? = Bor du på et eller anet sted ?
  • Malsaĝulo ĉie sian nomon skribas. - Den ukloke skriver navnet sitt overalt.
  • Pli bela reĝidino ol ŝi troviĝis nenie en la mondo. - Vakrere prinsesse enn henne fantes ikke noe sted i verden.
  • Kien vi iras? — Mi iras en la ĝardenon. - Hvor går du hen ? - Jeg går inn i hagen.
  • Rigardu tien ĉi. - Se hit !
  • Mi nenien plu iros hodiaŭ. - Jeg går ingen steder videre i dag.

Tabellord med AM

kiam
" i hvilken tid, for hvilken gang "
tiam
" på den tiden, den gangen "
iam
" på en eller annen tid, en eller annen gang "
ĉiam
" i enhver tid, hver gang "
neniam
" i ingen tid, ingen gang "

AM- ord kan ikke få J- endelse eller N- endelse.

  • Sed kiam tio okazis? - Men når skjedde det?

    Hvis man spør presist om tid, bruker man likevel ikke kiam , men rekkefølge spørreordet kioma .

  • Li skribis al mi, ke li intencas ĝin eldoni, sed li ne skribis ankoraŭ kiam li ĝin eldonos. - Han skrev til meg, at han har til hensikt å gi den ut, men han har enda ikke skrevet når han skal gi den ut.
  • En unu tago, kiam ŝi estis apud tiu fonto, venis al ŝi malriĉa virino. - En dag, når hun var ved siden av den kilden, kom en fattig kvinne til henne.
  • Tubeto, en kiun oni metas cigaron, kiam oni ĝin fumas, estas cigaringo. - Et rør. som man setter sigaren i , når man skal røyke den , er sigarholder.
  • De kiam vi loĝas ĉi tie? - Hvor lenge har du bodd her ?
  • Li vekiĝis nur tiam, kiam la suno leviĝis. - Han våknet først da, når solen hadde stått opp.
  • Ŝajnas al mi, ke ĉi tiun vizaĝon mi jam iam vidis. - Det ser ut for meg, at det ansiktet har jeg allerede en gang sett.

  • Ŝi estis ja la plej bela knabino, kiun li iam vidis. - Hun var jo de vakreste jenta, som han noen gang hadde sett.

    Iam representerer en eller annen gang i fortiden.

  • Oni diras, ke la vero ĉiam venkas. - Man sier, at sannheten alltid seirer.
  • Bona koro neniam fariĝas fiera. - Et godt hjerte blir aldri stolt.

  • La maljunulo fermos por ĉiam siajn okulojn. - Den gamle lukket for alltid øynene sine.

    Uttrykket por cxiam viser, at det alltid blir følger. Lukkingen av øynene er bare et øyeblikk, men følgene, lukking av øynene, er evig.

Tabellord med AL

kial
" på grunn av hvilken årsak, på grunn av hvilket motiv, på grunn av "
tial
" av den grunn, på grunn av det motivet, på grunn av det "
ial
" av en eller annen grunn, av et eller annet motiv, på grunn av noe "
ĉial
Av enhver årsak, av ethvert motiv, på grunn av alt "
nenial
av ingen grunn, av intet motiv, av ingenting

AL- ord kan ikke få J- endelse eller N- endelse.

  • Kial vi ploras? - Hvorfor gråter du ?
  • Mi komprenas, kial vi faris tion. - Jeg forstår, hvorfor du gjorde dette.

  • Hodiaŭ estas bela frosta vetero, tial mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti. - I dag er vakkert kjølig vær, derfor skal jeg ta skøytene mine og gå på skøyter.

    Bemerk forskjellen mellom tial og cxar . Tial representerer årsak, men cxar innleder en bisetning, som viser årsak: Jeg skal ta skøytene mine og gå på skøyter, fordi i dag er det flott kalt vær.

  • Mi vin ial ankoraŭ ne konas. - På noen måte kjenner jeg deg ikke enda.
  • Vi demandas, kial mi amas vin. Mi respondas: ĉial! - Du spør, hvorfor jeg elsker deg. Jeg svarer: av alle grunner !

Ordet nenial er i praksis brukt veldig lite, men siden man jo bruker den, gjør den hele setningen nektende ( slik som alle NENI- ord):

  • Tian Regularon por nia Ligo mi nenial povus aprobi. = ...mi pro neniuj motivoj povus aprobi. - Slik regelsamling for vår forening kan jeg på ingen måte godkjenne. = jeg kunne av ingen motiv godkjenne.
  • Vi povus inciti lin kiom ajn. Li nenial kolerus. = ...li pro neniu kaŭzo kolerus. - Du kunne pirre han så mye som helst. Han ville på ingen måte bli sint.. = han ville av ingen grunn bli sint.

Hvis man vil uttrykke positiv mening, bruker man sen kauxzo , senkauxze , senmotive eller lignende: Sxi ridis senkauxze. = Sxi ja ridis, sed sen motivo. .

Tabellord med EL

kiel
" på hvilken måte eller grad "
tiel
" på den måten eller graden "
iel
" på en eller annen måte eller grad "
ĉiel
" på enhver måte "
neniel
"på ingen måte"

EL- ordene er generelle adverbiale tabellord, som man bruker, hvis det handler om tid/forekomst AM- vortoj , sted E- vortoj , årsak AL- vortoj eller mengde/ nummer OM- vortoj . EL- ordene dekker mer eller mindre alle andre betydninger, som adverbiale ord kan uttrykke. Særlig handler det om grad eller måte.

EL- ord kan ikke få J- endelse aller N- endelse.

  • Kiel li aspektas? - Hvordan ser han ut ?
  • Kiel vi fartas? - Hvordan har du det ?
  • Rakontu al mi per malmulte da vortoj, kiel tio okazis. - Fortell meg med få ord hvordan dette hendte.
  • Mi zorgas pri ŝi tiel, kiel mi zorgas pri mi mem. - Jeg sørger for henne slik som jeg sørger for meg selv.
  • Kiel alta estas tiu turo? - Hvor høyt er det tårnet ?
  • Kiel longe tio ankoraŭ daŭros? - Hvor lenge skal det fortsette ?
  • Tiu ĉi malfreŝa pano estas malmola, kiel ŝtono. - Dette gamle brødet er hardt, som stein.
  • Bojas hundido, ĉar tiel faras la hundo. - Valpen gjør, fordi hunden gjør det.
  • Ne faru tiel, faru tiel ĉi! - Ikke gjør det slik som det der, gjør det slik som dette!
  • Ili ambaŭ estis tiel malagrablaj kaj tiel fieraj, ke oni ne povis vivi kun ili. - De var begge så ufordragelige og stolte, at man ikke kunne leve med de.
  • Mi estas tiel forta, kiel vi. - Jeg er like sterk, som deg.
  • Iel ni sukcesos. - På en eller annen måte skal vi lykkes.
  • Ili ĉiel helpis al mi. - De hjalp meg på alle måter.
  • Mi neniel esperis sukceson. - Jeg hadde på ingen måte håpet på suksess.

Tabellord med OM

kiom
" hvordan mye, hva slags antall, hva slags mengde "
tiom
" så mye, slik et nummer, slik en mengde
iom
" ikke mye, men heller ikke lite "
ĉiom
" hele mengden "
neniom
" nummerløs, mengdeløs, målingsløs "

OM- ord kan ikke få J- endelse eller N- endelse.

  • Kiom vi volas, ĉu du aŭ tri? = Kiel multajn vi volas... - Hvor mange vil du ha, to eller tre ? = Hvorledes mange vil du ha..
  • Ŝi pripensis, kiom kostos al ŝi la nokta restado. - Hun tenkte, hvor mye vil overnatting koste henne.
  • Ho, kiom pli bona estas via amo, ol vino! - Å, hvor mye bedre er din kjærlighet, enn vin !

  • Kiom mi vidas, vi havas nur unu filon. = Laŭ tio, kion mi vidas, vi havas... - Hvor mye jeg ser, har du bare en sønn. = Etter det, som jeg kan se, har du ...

    Mulig at du har flere sønner, men jeg kan ikke se flere.

  • Sendi 100 ekzemplerojn mi ne povis, ĉar mi nun tiom ne havas. - Å sende 100 eksemplarer kan jeg ikke, fordi jeg ikke har så mye nå.

  • Mi havas tiom multe, ke mi ne bezonas ŝpari! - Jeg har så mye, at jeg ikke trenger å spare !

    Ofte blir kiom og tiom brukt sammen med multe ( eller multaj ). Multe er det mulig å forlate, hvis den betoner litt betydningen. Man kan også bruke kiel multe , tiel multe , men da uten betoning.

  • Ŝi aĉetis iom da butero. = ...kvanton da butero ne tre grandan sed tamen konsiderindan. - Hun kjøpte noe smør. = ... mengden med smør er ikke meget stort men bør likevel taes i betraktning.

    I teorien iom burde bety " en ubestemt mengde ", men i praksis viser den nesten alltid en liten mengde. Betydningen er virkelig enda mer spesiell, nemlig: " ikke mye, men likevel tilstrekkelig mye for å bli betraktet å ha betydning ". Ikke forveksle iom med malmulte : Li faris iom da eraroj. Det er ikke mange feil, men likevel tilstrekkelig til at man ikke roser han Li faris malmulte da eraroj. Feilene var så få at man må rose han.

  • Mi pensas, ke mi ĝin ankoraŭ iom memoras. = ...ne tre multe memoras, sed ankoraŭ ja memoras. - Jeg tenker at jeg enda husker den litt. = ...husker ikke mye, men husker jo enda.

  • Tie supre estingiĝis la ruĝaj koloroj, dum la suno iom post iom malaperis. - Der øverst sluknet de røde fargene ut, men solen litt etter litt forsvant.

    Uttrykket iom post iom viser at noe skjer med mange små knapt synlige forandringer.

  • — Kiom da benzino vi volas? — Mi volas ĉiom, kiom vi havas. = ...Mi volas la tutan kvanton da benzino, kiun vi havas. - - Hvor mye bensin vil du ha ? - Jeg vil ha alt, som du har. = ... Jeg vil ha hele kvantumet med bensin, som du har.

    Betydningen av cxiom blir ofte i praksis meget lik betydningen til cxio , som man bruker mye oftere.

  • Sur la mezo de la strato estas multe da radoj kaj da ĉevalaj hufoj, sed da homoj piedirantaj estas malpli, preskaŭ neniom. - Midt på gaten er det mange hjul og av hestehover, men med gående mennesker er det mindre av, nesten ingen.

OM- ord blir brukt både adverbialt, og substantivisk .

Normalt for å vise grader bruker man kiel og tiel . Men for sterk betoning, kan man i stedet for bruke kiom og tiom : Gxi estis tiom bela, ke mi svenis. La Esperantistoj tute ne pretendas, ke ilia lingvo prezentas ion tiom perfektan, ke nenio pli alta jam povus ekzisti.

Kan ALI - ord være tabellord ?

Mange ganger foreslo man å legge til tabellen forstavelsen * ALI- * ved å skape den nye serien aliu, alio, alia, alies, alie, aliam, alial, aliel, aliom*. Noen til og med praktiserer det ved å bruke særlig ordene aliel og alies.

I offisiell Esperanto er ALI vanlig rotord, som man lager ord av med vanlige endelser.

  • alia = ikke det samme, forskjellig
  • alio = noe annet
  • alie = i et annet tilfelle, på en annen måte
  • alii = " å være en annen, utskillende " (sjelden brukt )

Å ta i bruk de nye tabellordene kunne ført til drastiske forandringer i språket. Her er bare noen eksempler:

Det normale ordet alie betyr oftest " i et annet tilfelle ", men kan også bety " på en annen måte ". Tabellordet * alie * kunne likevel i stedet for bety " på et annet sted ". Følgelig normale setninger som Ni devas alie agi ville helt kunne få en annen betydning.

Alia er ikke tabellord i normal esperanto, men et vanlig adjektiv, og det betyr " av en annen art " eller " med en annen identitet ". Det nye tabellordet * alia * kunne bare bety " av en annen art ". Hvis det hadde eksistert tabellord med ALI, måtte man ikke lenger si f.eks. la alia cxambro estas pli granda , men * la aliu cxambro estas pli granda * . Man måtte også si: * ili amas unu la aliun * i stedet for det normale ili amas unu la alian .

Man gjør ofte sammenføyninger som: de alia speco → alispeca. Men brukere av tabellord som ALI burde si : *aliuspeca * , fordi man kan ikke fjerne etterstavelser i tabellord. Sammenlign med: de tiu speco → tiuspeca (ikke: * tispeca * ).

Enda er det ingen som praktiserer hele tabellserien med ALI på en konsekvent måte. Det eksisterer bare tankeløs og ulogisk bruk av * aliel * og * alies * , og tilfeldig bruk av * aliu * . Noen bruker delvis klassisk esperanto, delvis den reformerte dialekten. Når de sier f.eks. alie eller alia , kan man ikke vite, om man skal forstå etter det grunnleggende språket, eller etter den nye dialekten. Heldigvis bruker de fleste enda språket regelrett og logisk.

Bruk derfor bare de allerede eksisterende tabellordene, og uttrykk andre saker med vanlige røtter etter reglene i Esperanto Fundament :

Uungåelig reform Offisiell Esperanto
aliu alia
alia alia, alispeca, alieca
alies de alia (persono), aliula
alie aliloke
alien aliloken
aliam alifoje, aliokaze
alial alikaŭze
aliel alimaniere, alie
aliom alikvante

Note: Man foreslo "kompromiss" formene aliio , aliiu , aliia , aliie , aliiel o.s.v. ( sammensetninger med roten ALI og tabellord med I). Slike ord er regelmessige, men de er beklageligvis helt ubrukelige i praktisk bruk. Å høre forskjellen mellom aliie og alie , mellom aliia og alia o.s.v., er ikke lett. Det er ikke tilstrekkelig, at ord er regelmessig sammensatt. De må også fungere i praktisk kommunikasjon.

Tibake til toppen