La rolfinaĵo N estas nomata akuzativa finaĵo aŭ simple akuzativo. Ĝi povas almetiĝi kiel finaĵo de diversspecaj vortoj:

• substantivoj: domo → domon, hundo → hundon, virino → virinon, seĝoj → seĝojn, ekskursoj → ekskursojn
• adjektivoj: ruĝa → ruĝan, granda → grandan, virina → virinan, verdaj → verdajn, knabaj → knabajn
• personaj pronomoj: mi → min, ĝi → ĝin, ili → ilin, oni → onin, si → sin
• tabelvortoj je U, O, kaj A: kiu → kiun, iu → iun, ĉiuj → ĉiujn, kio → kion, ĉio → ĉion, ia → ian, nenia → nenian, tiaj → tiajn
• lokaj adverboj kaj lokaj tabelvortoj je E: hejme → hejmen, tie → tien, ie → ien

La finaĵo N staras ĉiam post eventuala J-finaĵo: domojn, hundojn, virinojn, ruĝajn, grandajn, virinajn, kiujn, kiajn.

Se substantivo havas la finaĵon N, tiam ankaŭ ĉiuj adjektivoj kaj tabelvortoj je U kaj A, kiuj estas epitetoj de tiu substantivo, havu la finaĵon N:

Objekta predikativo tamen ne havu N-finaĵon: Mi refarbis la flavajn seĝojn blankaj.

La finaĵo N povas montri:

• objekton
• mezuron
• tempopunkton
• direkton
• aliajn signifojn

Objekto

Objekto estas tio, kio estas rekte trafata de ago. La rekta objekto estas montrata per la akuzativa N-finaĵo. Tio ebligas uzi diversajn vortordojn.

Ĉiuj el la sekvaj frazoj montras baze la saman signifon: kato mordas hundon; kato hundon mordas; mordas kato hundon; mordas hundon kato; hundon kato mordas; hundon mordas kato (ĉiufoje la kato estas tiu, kiu mordas, dum la hundo suferas de la mordado). Pro la N-finaĵo, ĉiu el la ses samsignifaj variantoj estas klare komprenebla. La vortordo dependas nur de stilo kaj gusto.

Mi amas vin; mi vin amas; vin mi amas; vin amas mi; amas mi vin; amas vin mi. Ĉiuj ses variantoj havas la saman bazan signifon: La agon amas faras "mi", kaj la amo iras al "vi".

Frazon kun objekto oni povas transformi en pasivan frazon. Tiam la objekto fariĝas subjekto.

Esti kaj similaj verboj ne estas agoj, kiuj direktiĝas al io. Frazparto, kiu rilatas al esti, ne estas objekto, sed predikativo, kiu neniam havas N-finaĵon: Tio estas tri seĝoj. Mi estas kuracisto. Ŝi fariĝis doktoro. Mia patro nomiĝas Karlo.

La subjekto de verbo povas stari ankaŭ post la predikato. Ĉe iuj verboj tia vortordo estas tre ofte uzata. Ne uzu N-finaĵon ĉe tiaj subjektoj:

Mezuro

Mezuraj adjektoj kaj suplementoj ofte havas N-finaĵon.

Tempa mezuro

N-finaĵo ĉe tempa esprimo povas montri mezuron de tempolongo, tempodaŭro aŭ ofteco. Tiaj esprimoj respondas al la demandoj: kiel longe?, (dum) kiom da tempo?, kiel ofte? k.s.

Plej ofte tempomezura N-frazparto estas adjekto de verbo:

Tempomezura N-frazparto povas ankaŭ esti suplemento de adjektivo aŭ adverbo:

Tempomezura N-frazparto povas ankaŭ kunlabori kun tempa post-adjekto aŭ tempa antaŭ-adjekto por kune montri tempon: Du tagojn post tio ŝi forveturis Norvegujon. Pasis du tagoj post "tio".

Diversaj mezuroj

Aliaj mezuroj funkcias tute same kiel tempaj mezuroj. Povas esti mezuro de spaca longeco, alteco, larĝeco, distanco, profundo, pezo, kosto k.t.p. Ili respondas al la demandoj kiom?, kiel multe?, kiel malproksime?, kiel longe?, kiel alte?, kiel profunde?, kiel peze? k.s.:

Mezuro sen rolmontrilo

Mezuro povas ankaŭ aperi en frazrolo, kiu ne havu rolmontrilon: Dek jaroj estas tre longa tempo. Dek jaroj estas ĉi tie subjekto. Pasis du tagoj. Du tagoj rolas kiel subjekto.

Tempopunkto

Frazparto kun N-finaĵo povas esti adjekto, kiu montras tempopunkton. Tia N-adjekto respondas la demandojn: kiam?, kiudate?, kiutage?, kiujare?, kiufoje? k.s. Oni povas diri, ke tia N-finaĵo estas anstataŭigo de tempa prepozicio, ordinare en:

Ĉe nomoj de semajntagoj, akuzativa substantivo montras precizan konatan tagon: dimanĉon = "en certa konata dimanĉo", eĉ se oni ne uzas la. Adverba formo de tia tagonomo normale montras, ke temas ĝenerale pri tiaj tagoj: dimanĉe = "en dimanĉoj, en ĉiu dimanĉo": Mi alvenos en Lyon lundon la 30-an de Aŭgusto.

En horesprimoj oni uzu je, precipe se la vorto horo estas forlasita, por ne konfuzi horon kun dato:

Tempopunkto sen rolmontrilo

Tempopunkto povas ankaŭ aperi en frazrolo, kiu ne havu rolmontrilon: Hodiaŭ estas sabato, kaj morgaŭ estos dimanĉo. Sabato kaj dimanĉo rolas kiel subjekto.

Direkto

N-adjektoj kaj N-suplementoj povas montri direkton. Tiam ili respondas la demandojn al kiu loko?, en kiu direkto? k.s.

Sola N-finaĵo

Solan direktan N-finaĵon oni uzas nur kiam temas pri iro al la interno de io. Oni ne diras iri muron, iri kuraciston, sed iri al muro, al kuracisto. Efektive oni uzas solan direktan N preskaŭ nur ĉe nomoj de lokoj (precipe ĉe urbonomoj).

N kun en, sur kaj sub

Direkta N-finaĵo aperas plej ofte kune kun en, sur kaj sub, la tri plej gravaj lokaj prepozicioj. Kiam en, sur kaj sub montras simplan pozicion, oni uzas ilin sen la finaĵo N. Sed se oni volas montri, ke io moviĝas al tiu loko, oni devas kompletigi per rolmontrilo, kiu montras direkton. Teorie oni povus uzi al (al en, al sur, al sub), sed en la praktiko oni uzas ĉiam N-finaĵon:

Ĉe aliaj lokaj prepozicioj ol en, sur kaj sub oni ofte ne uzas direktan N-finaĵon, sed lasas al la kunteksto montri, ke temas pri direkto. Sed oni ja povas uzi direktan N ankaŭ ĉe aliaj lokaj prepozicioj, se tio helpas al klareco:

En iaj okazoj oni kutimas ne uzi direktan N-finaĵon, ĉar la vera celo estas subkomprenata esprimo. Tiu esprimo havus N-finaĵon, se oni enmetus ĝin:

Tamen ne estus eraro diri sub la kverkon kaj antaŭ min, ĉar ankaŭ tiuj esprimoj povas esti rigardataj kiel celoj en tiuj frazoj.

Lokaj prepozicioj estas ofte uzataj en figura senco. Io abstrakta, neloka, estas esprimata kvazaŭ loko. Ankaŭ tiam oni povas uzi direktan N-finaĵon por esprimi figuran direkton, ekz: Mi ŝanĝos ilian malĝojon en ĝojon.

Kelkaj prepozicioj per si mem montras direkton: al, ĝis, el kaj de. Tiuj prepozicioj neniam montras pozicion. Post ili oni ne uzu N-finaĵon: al la urbo, ĝis la fino, el la lernejo, de la komenco.

N post lokaj adverboj

Oni povas meti la finaĵon N ankaŭ post lokaj adverboj kun E-finaĵo, kaj post lokaj tabelvortoj por montri direkton al ia loko:

N por aliaj signifoj

N-adjektoj kaj N-suplementoj montras plej ofte mezuron, tempopunkton aŭ direkton, sed iafoje tia N-frazparto montras alian rolon, por kiu oni normale uzas prepozicion:

Teorie oni povas ĉiam anstataŭigi prepozicion per N, se la senco ne fariĝas malklara. Aparte ofte oni uzas N anstataŭ je. La regulo pri klareco tamen preskaŭ ĉiam malebligas uzi N anstataŭ la demovaj prepozicioj de kaj el, ĉar N mem estas almova rolmontrilo. Iafoje oni tamen renkontas frazojn kiel: Ili eliris la buson. Tiam la N-finaĵo estas objekta: la buso estas objekto de la ago "eliri". Estas multe pli klare, kaj sekve rekomendinde, diri: Ili eliris el la buso.

Akuzativo kaj propraj nomoj

Ĉe plene Esperantigitaj propraj nomoj oni uzas akuzativon tute laŭ la ĉi-antaŭe montritaj reguloj:

Ne-Esperantigitaj propraj nomoj povas aperi sen O-finaĵo. Ĉe tiaj nomoj oni ankaŭ povas forlasi N-finaĵon, eĉ se la frazrolo principe postulas tian finaĵon:

Se la nomo povas akcepti N-finaĵon (se ĝi finiĝas per vokalo), tiam oni ja kompreneble povas aldoni tian finaĵon. Oni ankaŭ povas almeti O-finaĵon al fremda nomo. Se oni uzas O-finaĵon, oni ankaŭ devas uzi N-finaĵon, se la frazrolo tion postulas. Oni ankaŭ povas antaŭmeti titolon aŭ similan esprimon, kiu povas ricevi N-finaĵon: