Vprašanja na KI
Vprašanja na KI se naredijo s tabelnimi besedami na KI. Vprašalna beseda na KI predstavi informacijo, katero iščemo.
Beseda na KI navadno stoji na začetku vprašalnega stavka:
- Kion vi volas? — Mi volas manĝon! - Kaj hočeš? - Hočem obrok hrane!
- Kian manĝon vi deziras? — Mi deziras malmultekostan manĝon! - Kakšno hrano želiš? - Želim poceni hrano!
- Kiel vi fartas? — Mi fartas bone! - Kako se imaš? - Imam se dobro!
- Kiom da pomoj vi havas? — Mi havas du kilogramojn da pomoj! - Koliko jabolk imaš? - Imam dva kilograma jabolk!
- Kies estas tiu aŭto? — Ĝi apartenas al Anno! Ĝi estas de Anno! Ĝi estas ŝia! - Čigav je tisti avto? - Pripada Ani! Anin je! Njen je!
- Kiam do? — Morgaŭ! - Kdaj torej? - Jutri!
Besede na KI uporabljamo tudi v vprašalnih odvisnih stavkih: Ŝi demandis, kion mi volas.
Vprašanja s ĉu
Vprašanja z ali tvorimo z vprašalnico ĉu. Ĉu išče potrditev o pravilnosti cele povedi. Odgovor je običajno jes ali ne.
Ĉu stoji navadno na začetku vprašalne povedi.
- Ĉu vi komprenas min? — Jes, mi komprenas vin! Ne, mi ne komprenas vin! - Ali me razumeš? - Da, razumem te! Ne, ne razumem te!
- Ĉu vi estas Kanadano? — Jes, mi estas Kanadano! Ne, mi ne estas Kanadano! - Ali si Kanadčan? - Da, sem Kanadčan! Ne, nisem Kanadčan!
- Ĉu li? — Jes, li! - Ali on? - Da, on!
- Ĉu ĝi estas taŭga? — Jes, (ĝi) estas! - Ali se obnese? - Da, (obnese) se!
Vprašanje s ĉu je lahko tudi alternativno. Tedaj je odgovor navadno izbira med različnimi možnostmi:
- Ĉu vi volas kafon aŭ teon? — Mi volas kafon! Mi volas teon! Mi volas nek kafon, nek teon! Mi volas kaj kafon, kaj teon! - Ali hočeš kavo ali čaj? - Hočem kavo! Hočem čaj! Nočem niti kave niti čaja! Hočem in kavo in čaj!
- Ĉu li aŭ ŝi? — Ŝi! Li! Iu ajn el ili! Neniu el ili! Ambaŭ! - Ali on ali ona? - Ona! On! Kdor koli izmed njiju! Nihče od njiju! Oba!
Besede za odgovore
Da odgovorimo na vprašanja na ĉu, lahko preprosto izrečemo stavek (ves ali skrajšan), ki daje odgovor na vprašanje:
- Ĉu vi amas min? — Mi amas vin! - Ali me ljubiš? - Ljubim te!
- Kaj ĉu vi longe lernis? — Ho, mi lernis ne malpli ol tri jarojn. - In ali si se dolgo učil? - Oh, učil sem se ne manj kot tri leta.
A običajno uporabljamo besedici za odgovarjanje jes in ne. Takšna besedica je že sama kot ves stavek. Pogosto pa vendar za večjo jasnost za besedico za odgovor dodamo ves stavek ali del takšnega stavka odgovora .
Jes
Besedica za odgovor jes daje trdilen odgovor:
- — Ĉu vi volas kafon? — Jes! (= Mi volas kafon.) - — Ali hočeš kavo? — Da! (= Hočem kavo.)
- — Ĉu vi ion deziras? — Jes! (= Mi ion deziras.) - — Ali kaj želiš? — Da! (= Želim nekaj.)
-
Ĉu la Universala Kongreso estos en Eŭropo ĉi-jare? — Mi pensas, ke jes! = Mi pensas, ke ĝi ja estos en Eŭropo ĉi-jare! - Ali bo Svetovni kongres letos v Evropi? — Da, mislim, da bo! = Mislim, da bo gotovo letos v Evropi!
Besedica za odgovor jes nadomesti ves odvisni stavek za odgovor (razen uvajalnega ke).
Ne uporabljajmo jes znotraj stavka za poudarjanje resničnosti česa. Za ta namen uporabljajmo besedico ja. Ne recite: Tiu ĉi suko ne estas dolĉa, dum tiu alia jes estas. Recite: Tiu ĉi suko ne estas dolĉa, dum tiu alia ja estas.
Ne
Besedica za odgovor ne daje nikalen odgovor:
- — Ĉu vi volas kafon? — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - — Ali hočeš kavo? — Ne! (= Nočem kave.)
- — Ĉu vi ion deziras? — Ne! (= Mi nenion deziras.) - — Ali kaj želiš? — Ne! (= Ničesar ne želim.)
- Ĉu li estas blondulo aŭ brunulo? — Ne, pli kaŝtanhara. = Li estas nek blondulo nek brunulo, li estas pli kaŝtanhara. - Ali je on svetlolasec ali rjavolasec? — Ne, bolj kostanjevih las. = Ni niti svetlolasec niti rjavolasec, on je kostanjevih las.
- Ha, ĉu efektive la malgranda Kay mortis? La rozoj estis sub la tero, kaj ili diras, ke ne! = ...ili diras, ke li ne mortis. - Ah, ali je mala Kay zares umrla? Vrtnice so pod zemljo in pravijo, da ni! = ... pravijo, da ni umrla.
Bodite pozorni na razliko med ne kot nikalno besedo znotraj stavka in ne kot besedico za odgovor:
-
Ne venu ĉi tien! = Mi volas, ke vi ne venu ĉi tien. - Ne prihajaj sem! = Hočem, da ne prideš sem.
Ne zanika povedek.
-
Ne, venu ĉi tien! = Ne! Mi ja volas, ke vi venu ĉi tien. - Ne, pridi sem! = Ne! Saj hočem da prideš sem.
Ne je besedica za odgovor in nastopa sama bolj ali manj kot ves stavek.
Če takoj za ne kot odgovorom sledi stavek, ki se začenja z glagolom, moramo izgovoriti z jasnim premorom za ne, da se izognemo nesporazumu.
Jes in ne pri nikalnih vprašanjih
Obstajata dva načina za uporabo besed za odgovor pri nikalnih vprašanjih. En sistem je bolj pogost pri zahodnih jezikih, drug sistem pa je bolj pogost pri vzhodnih jezikih. Zato lahko govorimo o zahodni in vzhodni uporabi, a dejansko obstajata v mnogih državah in jezikih vzporedno oba sistema. Tudi v esperantu sta oba sistema domača. Zamenhof je bolj pogosto uporabljal jes in ne po zahodnem sistemu, a je večkrat uporabil tudi vzhodni sistem.
Zahodni sistem
V zahodnem sistemu jes predstavlja trdilni stavek za odgovor in ne predstavlja nikalni stavek za odgovor. Nikalni odgovor je stavek z nikalnico (ne ali besedo na NENI) v delu z glavnim stavkom. V zahodnem sistemu pomen besede za odgovor ni odvisen od oblike vprašanja. Če je vprašanje nikalno, odgovorimo z isto besedico za odgovor, kot bi jo uporabili, če bi bilo vprašanje brez nikalnice. Pomembna je le oblika tistega stavka za odgovor, katerega besedica za odgovor predstavlja:
-
Ĉu vi volas kafon?
- Ali hočeš kavo?(trdilno vprašanje)
- — Jes! (= Mi volas kafon.) - — Da! (= Hočem kavo.)
- — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - — Ne! (= Nočem kave.)
-
Ĉu vi ne volas kafon?
- Ali nočeš kave?(nikalno vprašanje)
- — Jes! (= Mi volas kafon.) - — Da! (= Hočem kavo.)
- — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - — Ne! (= Nočem kave.)
-
Ĉu vi nenion deziras?
- Ali ničesar ne želiš?
- — Jes! (= Mi ja deziras ion.) - — Da! (= Saj želim nekaj.)
- — Ne! (= Mi deziras nenion.) - — Ne! (= Ničesar ne želim.)
Za odgovor (po zahodnem sistemu) pritrdilno na nikalno vprašanje lahko tudi uporabimo poudarjen odgovor Jes ja! = Jes, tiel ja estas! (ali podobno): Ĉu vi ne volas trinki la malvarman kafon? — Jes ja! (= Jes, mi ja volas trinki ĝin.) Nekateri uporabljajo tamen namesto jes ja.
Vzhodni sistem
V vzhodnem sistemu jes potrdi točno tisto, kar vsebuje vprašanje, in ne zanika ves vprašalni stavek. V tem sistemu jes in ne zamenjata vlogi pri nikalnih vprašanjih:
-
Ĉu vi volas kafon?
- Ali hočeš kavo?(trdilno vprašanje)
- — Jes! (= Mi volas kafon.) - — Da! (= Hočem kavo.)
- — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - — Ne! (= Nočem kave.)
-
Ĉu vi ne volas kafon?
- Ali nočeš kave?(nikalno vprašanje)
- — Jes! (= Mi ne volas kafon.) - — Da! (= Nočem kave.)
- — Ne! (= Mi ja volas kafon.) - — Ne! (= Saj hočem kavo.)
-
Ĉu vi nenion deziras?
- Ali ničesar ne želiš?
- — Jes, mi nenion deziras. - — Da, ničesar ne želim.
- — Ne, mi ja deziras ion. - — Ne, saj želim nekaj.
Dve logiki
Oba sistema odgovarjanja na nikalna vprašanja sta logična, a na različna načina. Dobro bi bilo, če bi v esperantu obstajal le en sistem. V načelu lahko priporočimo zahodni sistem, ker je do sedaj najčešče uporabljen in izrazito najbolj pogost pri Zamenhofu. Toda zdi se, da ni mogoče doseči popolnoma enotne uporabe samo enega sistema. Obe uporabi sta domači v jeziku. Zato bodite previdni pri odgovarjanju na nikalna vprašanja. Raje dodajte jasen stavek za odgovor, da ne tvegate nesporazuma.