Binnen een zin kan een andere zin staan ​​die als zinsdeel een rol speelt in de hoofdzin. Zo'n ondergeschikte zin wordt een bijzin genoemd. Bijzinnen hebben meestal geen rolindicator. Een bijzin begint normaal gesproken met een inleidend woord, onderschikkend voegwoord:

• Ke is het belangrijkste voegwoord.

• Ĉu leidt vragende bijzinnen in.

• Tabelwoorden op KI leiden vragende bijzinnen en betrekkelijke bijzinnen in.

Andere ondergeschikte voegwoorden zijn se (als), ĉar (omdat), dum (terwijl), ĝis (tot), kvankam (hoewel), kvazaŭ (alsof), ol (dan [vergelijking]) en apenaŭ (nauwelijks).

Ke

Het voegwoord ke geeft niet direct één of andere betekenis aan. Het duidt alleen op het begin van de bijzin, die geen ander voegwoord heeft. Een ke-zin kan veel diverse functies in de zin hebben. De functie in de zin kan men laten blijken, als men de ke-zin vervangt door het tabelwoord tio. Soms gebuikt men het woordje tio en de ke-zin samen, vooral als men de functie van de ke-zin moet aangeven d.m.v. een voorzetsel.

Ke-zinnen als onderwerp, object of bepaling

Als het voorzetsel pri is, kan men het weglaten (en het hulpwoord tio):

Het voorzetsel por plaatst men normaliter net voor de ke-zin zonder hulpwoord tio. De volledige uitdrukking por tio ke gebruikt men heel zelden. Men gebruikt ook anstataŭ net voor ke, en soms malgraŭ, krom en sen:

Soms gebruikt men een eenvoudige ke-zin zonder por in plaats van por (tio) ke:

Alleen por ke, malgraŭ ke, anstataŭ ke, krom ke en sen ke zijn algemeen geaccepteerd. Maar alleen ongebruikelijkheid is het argument tegen zinnen zoals: Ni parolis, pri ke la prezoj ĉiam altiĝas. = "We spraken over dat de prijzen altijd stijgen." Oni argumentis, kontraŭ ke ili ekloĝu en la urbo. = "Men sprak zich negatief uit over (het idee) dat ze zich zouden vestigen in de stad." Li sukcesis eskapi, pro ke vi dormis. = "Hij slaagde erin te ontsnappen, omdat jij sliep." Tio okazis, antaŭ ke mi naskiĝis. = "Dat gebeurde voordat ik geboren werd." Ongebruikelijkheid is toch een sterk argument; men zou zich niet onnodig op een ongebruikelijke manier moeten uitdrukken met de kans dat anderen het niet begrijpen. Gebruik liever een hulpwoord tio: pri tio ke, kontraŭ tio ke, enzovoort. In plaats van antaŭ (tio) ke en post (tio) ke gebruikt men antaŭ ol en post kiam. Gebruik in plaats van pro ke liever pro tio ke, tial ke of ĉar.

Ke-zinnen als supplement

Vaak fungeert een ke-zin als een aanvulling die de betekenis van een woord uitlegt.

Ke-zin als predicatief

Een ke-bijzin kan een predicatieve beschrijving kan zijn van een zelfstandig naamwoord:

Het weglaten van ke

Soms wordt ke weggelaten voor een bijzin, maar bijna alleen in indirecte spraak:

Vragende bijzinnen

Als een bijzin een vraag is, begint deze met ĉu of met een KI-woord. Vragende bijzinnen kunnen dezelfde zinsrollen hebben als ke-bijzinnen.

In sommige talen wordt in bijzinnen hetzelfde woord gebruikt voor ĉu en voor se. In het Esperanto moet men onderscheid maken. Ĉu geeft een vraag weer. Se geeft een voorwaarde weer. Het verschil in betekenis is erg groot:

Betrekkelijke bijzinnen

Tabelwoorden beginnend met KI leiden ook bijzinnen in zonder vragende betekenis. Dikwijls geeft een dergelijk KI-woord een of andere zaak weer, waarvan ook in de hoofdzin sprake is. Dergelijke Ki-woorden noemt men betrekkelijke woorden, omdat zij een verband weergeven tussen de bijzin en de hoofdzin.

Betrekkelijk kiu

Het is dikwijls moeilijk om een betrekkelijke kiu-zin te onderscheiden van de hoofdzin, omdat de betekenis afhangt van beide zinnen samen:

Velen plaatsen geen komma's voor en na kiu-zinnen, die nodig zijn voor de betekenis van de hele zin. Hier zijn echter geen regels over. U kunt altijd komma's plaatsen.

Een betrekkelijke kiu-zin staat normaal net na het antecendent, maar soms op een andere plaats, bv. in het begin van de hele zin. Dan is het beschreven woord altijd tiu of heeft het tiu voor zich:

Soms heeft een hoofdwoord meer dan één betrekkelijke kiu-zinnen als epitheton. Meestal wordt voor de duidelijkheid een conjunctie toegevoegd, bijvoorbeeld kaj of sed: Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato, kaj kiu portis grandan valizon. Beide kiu-zinnen verwijzen naar het woord viron. Als er meer dan twee betrekkelijke kiu-zinnen zijn, volstaat het om een voegwoord te plaatsen voor de laatste kiu-zin: Jen estas afero, kiu estas tre utila, kiu helpos vin en multaj okazoj, kaj kiun vi tre zorge gardu. Alle drie de kiu-bijzinnen zijn epitheton van het woord afero.

Soms is een betrekkelijke kiu-zin zeer zwak verbonden met het woord, waarvan het een epitheton het is. Een dergelijke kiu-zin zet gewoon het verhaal verder. Men zou evengoed een aparte hoofdzin kunnen gebruiken. Een verder vertellende kiu-zin staat altijd aan het begin van de hoofdzin:

Betrekkelijk kio

Betrekkelijk kio kan gebruikt worden als onderschikkend voegwoord vergelijkbaar met betrekkelijk kiu. Men gebruikt betrekkelijk kio in plaats van betrekkelijk kiu als de bijzin een epitheton is van een tabelwoord (correlatief) met een O-uitgang:

Vaak wordt het tabelwoord waarnaar verwezen wordt door de bijzin, geïmpliceerd:

Men gebruikt betrekkelijk kio in plaats van kiu als de bijzin een epithon van een zelfstandig naamwoord-achtig bijvoeglijk naamwoord is met een heel algemene betekenis. Men zou kunnen zeggen dat het woord io geïmpliceerd is na het bijvoeglijk naamwoord. Maar in feite wordt zo'n volledige uitdrukking nooit gebruikt met io:

Als je een zelfstandig naamwoord invoegt, bijvoobeeld afero, dan moet je altijd het betrekkelijke kiu gebruiken: La sola afero, kiun mi deziras... La unua afero, kiu okazis... Okazis la plej bona afero, kiun oni povus imagi.

Als de betekenis van een zelfstandig naamwoord-achtig bijvoeglijk naamwoord minder abstract is en er een echt zelfstandig naamwoord wordt geïmpliceerd, moet kiu worden gebruikt:

Men gebruikt betrekkelijk kio in plaats van kiu ook voor het vewijzen naar de hele hoofdzin. Op die manier verwijst kio naar het idee van de hele hoofdzin:

Nadrukkelijke zinswendingen met betrekkelijk kiu of kio

Er bestaat een bijzondere benadrukkende zinswending, waarin men de tegenwoordige tijd gebruikt d.m.v. het werkwoord esti plus de betrekkelijke bijzin met kiu of kio:

Dikwijls kan men iets gemakkelijker benadrukken door middel van de woordvolgorde: Pri ĉi tiaj aferoj decidas li. Makaroniojn ni manĝas.

Betrekkelijk kies

Het betrekkelijke kies geeft meestal bezit of behoren tot aan:

Een betrekkelijk kies kan ook het impliciet object of onderwerp aangeven van een handelend zelfstandig naamwoord:

In sommige talen is er een woord dat lijkt op kies, maar dat meer betekenissen heeft. Het Esperanto kies kan alleen de kiu (= van wie) betekenen, en alleen als het gaat om bezit/[bij iemand horen], object of onderwerp. Kies kan niet betekenen el kiu, al kiu, pri kiu of vergelijkbaar: Venis grupo de junuloj, el kiuj du estis miaj filoj. (= "Er kwam een groep jongeren, waarvan twee mijn zoons waren."). Het is niet mogelijk: ...junuloj, kies du estis miaj filoj. Een onafhankelijke zin is : Du el la junuloj estis miaj filoj. Het gaat om het scheiden van individuen van een groep. Er moet worden gezegd el la junuloj, niet de la junuloj. Dus kies is niet mogelijk. Nia asocio, al kiu ne apartenas tiuj personoj, ne havas ian ajn respondecon pri iliaj agoj. (= "Onze vereniging, waartoe deze jongeren niet behoren, heeft geen enkele verantwoordelijkheid voor hun daden.") Het is niet mogelijk: Nia asocio, kies ne apartenas... De onafhankelijke zin is: Tiuj personoj ne apartenas al nia asocio. Ze zeggen nooit aparteni de. Het is daarom niet mogelijk om kies te gebruiken.

Betrekkelijk kiam

Een betrekkelijk kiam kan een tijdsbepalende bijzin inleiden. Een dergelijke bijzin kan slaan op een tijd-uitdrukking in de hoofdzin of op een verondersteld tiam:

Een betrekkelijke kiam-zin kan beginnen met een tijd-voorzetsel. Het voorzetsel geeft de functie aan van de hele kiam-zin, niet van het woord kiam:

Als tiam in dergelijke zinnen wordt ingevoegd, moet het voorzetsel voor tiam staan: Adam vivis, post tiam, kiam naskiĝis al li Set, 800 jarojn.

Bij een vragend kiam is het anders. Een voorzetsel voor een vragend kiam toont de rol van kiam, niet van de hele vragende zin: Ŝi demandis, ĝis kiam mi restos hejme. = Ŝi demandis, ĝis kiu tempo mi restos hejme.

Betrekkelijk kie

Een betrekkelijk kie kan een bijzin met plaats-functie inleiden. Een dergelijke bijzin kan verwijzen naar een plaats-uitdrukking in de hoofdzin of naar een verondersteld tie:

In plaats van een betrekkelijk kie kan men dikwijls en kiu(j), ĉe kiu(j), sur kio en dergelijke gebruiken, vooral als de bijzin een epitheton van een zelfstandig naamwoord is, die niet fungeert als een bepaling van plaats in de hoofdzin. Maar kie is dikwijls eleganter:

Betrekkelijk kia

Het betrekkelijke kia kan een bijzin met eigenschaps-functie inleiden. Een betrekkelijke kia-zin kan horen bij tia, tiaspeca of tiuspeca in de hoofdzin:

Als een betrekkelijke KI-bijzin verwijst naar [tia + zelfstandig naamwoord], dan kan men ook betrekkelijk kiu gebruiken: Vi havas plenan rajton uzi la monon en tia maniero, kiu ŝajnas al Vi la plej bona.

Het betrekkelijke kiu verwijst naar een specifiek individu, terwijl een betrekkelijk kia een soort aangeeft:

Maar in deze voorbeelden geven tiun en tian al genoeg het onderscheid tussen een individu en een soort. Men kan dus kiu gebruiken in beide bijzinnen. Dikwijls verkiest men kiu, maar kia onderstreept meer, dat het om een soort gaat.

Gebruik betrekkelijk kia alleen achter een zinsdeel met een werkwoord. Achter een of meerdere zindsdelen zonder werkwoord, gebruikt men vergelijkend kiel: Li vizitis (tiajn) urbojn kiel Parizo. Zeg niet: ...urbojn kia Parizo.

Betrekkelijk kiel

Een betrekkelijk kiel kan een bijzin met wijze-functie of graad-functie inleiden. Een betrekkelijke kiel-zin verwijst naar tiel in de hoofdzin, maar dikwijls wordt tiel weggelaten:

Een betrekkelijk kiel-zindseel verwijst soms een hele hoofdzin. Op die manier verwijst kiel het idee van de hele hoofdzin, vergelijkbaar met betrekkelijk kio: Ŝia beleco, kiel oni diris, estas la deloga beleco de la malbono. = Ŝia beleco estas la deloga beleco de la malbono. + Tiel oni diris. = Oni diris, ke ŝia beleco estas... ("Haar schoonheid is de verleidelijke schoonheid van het kwaad. + Zo zei men (dat). = Ze zeiden dat haar schoonheid..."

Betrekkelijk kiom

Een betrekkelijk kiom kan een hoeveelheids- of maat-bijzin inleiden. Een betrekkelijke kiom-zin verwijst naar de tiom in de hoofdzin, maar dikwijls wordt tiom weggelaten:

Een bijzin met een betrekkelijk kiom geeft dikwijls een of andere beperking aan:

Betrekkelijk kial

Ook kial wordt gebruikt als betrekkings-woord, maar alleen als supplement van zelfstandige naamwoorden als kaŭzo of motivo, en zelfs dan uiterst zelden:

Je gebruikt dus geen zinnen als: Ili foriris tial, kial mi foriris. Maar je zegt: Ili foriris pro la sama kaŭzo, kial mi foriris. Of vaker: ...pro la sama kaŭzo, pro kiu mi foriris.

Om naar een hele hoofdzin te vewijzen die een reden aangeeft, kun je pro kio gebruiken: Mi ne ricevis vian leteron, pro kio mi ne respondis. Je kunt de zinsconstructie ook omdraaien door ĉar te gebruiken: Ĉar mi ne ricevis vian leteron, mi ne respondis.

Een betrekkelijk kial-zinsdeel geeft zelf geen oorzaak of motief aan. De oorzaak wordt weergegeven door het woord waarnaar het kial-zinsdeel verwijst, en het kleine woordje kial vertegenwoordigt die oorzaak van het zinsdeel. Om een bijzin te introduceren dat zelf een oorzaak of motief aangeeft, gebruik je vooral ĉar: Ili foriris, ĉar mi foriris. (Mijn vertrek is de oorzaak van hun vertrek.)

Weglating van het TI-woord

Een betrekkelijk KI-woord verwijst dikwijls naar een gelijkaardig TI-woord in de hoofdzin. Dikwijls kan men het TI-woord erbij denken zonder dat de betekenis verandert. Er zijn geen absolute regels die zeggen, wanneer men het TI-woord kan weglaten. Belangrijk is dat de zin duidelijk is. Als de zin moeilijk verstaanbaar zou worden, laat men het Ti-woord best niet weg. Het betrekkelijke KI-woord en het overeenkomende TI-woord moeten normaal gezien dezelfde vorm hebben: zij moeten tot dezelfde tabelwoordengroep (tiu — kiu, tio — kio, tiel — kiel k.t.p.) behoren, en hetzelfde rolkenmerk hebben, ofwel moeten ze beide geen rolkenmerk hebben.

Normaal gesproken laat je tiun of tiujn niet alleen staan: Mi finfine provis tiujn, kiujn vi tiom laŭdis. Zeg niet: *Mi finfine provis, kiujn vi tiom laŭdis. = "Ik heb eindelijk die geprobeerd die je zo geprezen hebt."

Als tiu voor een zelfstandig naamwoord staat als kwalificatie, kun je tiu niet weglaten zonder de betekenis te wijzigen. Maar je kunt tiu vaak veranderen in la zonder een significante verandering in betekenis: Li ankoraŭ ne redonis tiun libron, kiun li pruntis de mi. → Li ankoraŭ ne redonis la libron, kiun li pruntis de mi. Als iemand zou zeggen: Li ankoraŭ ne redonis libron, kiun..., zou het gaan over een van die boeken die hij van mij leende. De betekenis zou veranderen.

Als tio en kio een voorzetsel hebben, laat dan tio niet weg: Marta renkontiĝis kun tio, kun kio renkontiĝas milionoj da homoj. Niet: Marta renkontiĝis, kun kio renkontiĝas...

Als een betrekkelijk kiam-zinsdeel betrekkeing heeft op tiam, dan laat men vaak tiam weg. Men behoudt tiam alleen om nadruk te leggen: Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn.

In plaats van post tiam kiam, de tiam kiam, enzovoort, gebruikt men meestal alleen post kiam, de kiam, enzovoort. Men laat tiam weg, maar behoudt het voorzetsel. In dergelijke gevallen verwijst het voorzetsel niet naar het woord kiam, maar naar het hele kiam-zinsdeel: Post tiam, kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. → Post kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto.

I.p.v. ĝis (tiam) kiam zegt men beter gewoon ĝis. Men gebruikt best ook niet dum (tiam) kiam, maar gewoon dum. Ĝis en dum zijn zelf voegwoorden, en hebben helemaal geen behoefte aan kiam. I.p.v. antaŭ tiam kiam gebruikt men normaliter antaŭ ol.

Als een betrekkelijk kie-zinsdeel verwijst naar een enkele tie, laat men vaak tie weg, maar kan men tie behouden om nadruk te leggen: Kie estas pano, [tie] ne mankas panpecetoj.

Een betrekkelijk kia-zinsdeel verwijst altijd naar tia in de hoofdzin. Meestal wordt tia behouden, maar als een zin duidelijk blijft mag het weggelaten worden: Li havas [tian] kapon, kian vi ne trovos en la tuta mondo.

Een betrekkelijk kiel-zinsdeel heeft altijd betrekking op tiel in de hoofdzin, maar soms kun je tiel impliceren: Ne vivu [tiel] kiel vi volas, vivu [tiel] kiel vi povas.

Een betrekkelijk kiom-zinsdeel heeft altijd betrekking op tiom in de hoofdzin, maar soms kun je tiom impliceren: Da pulvo ni havas [tiom] kiom vi volas.

Een betrekkelijk kies-zinsdeel heeft zeer zelden betrekking op ties in de hoofdzin. Wanneer dat toch een keer het geval is, kan men ties nauwelijks weglaten: Kies ĝi estas, ties ĝi restu.

Een betrekkelijke kial-zin verwijst nooit naar de tial in de hoofdzin.

Het weglaten van een TI-woord is normaal gesproken niet mogelijk wanneer het TI-woord en het bijbehorende KI-woord verschillende rolkenmerken hebben, of wanneer de een een rolkenmerk heeft en de ander niet:

In sommige talen is het soms mogelijk om een betrekkelijk KI-woord weg te laten. Dat kan niet in het Esperanto. Zeg niet: La viro, mi vidis, portis valizon. Zeg: La viro, kiun mi vidis, portis valizon. Zeg niet: Nun estas la horo, ŝi normale alvenas. Zeg: Nun estas la horo, kiam ŝi normale alvenas.

In bepaalde talen kan men het betrekkelijk KI-woord weglaten, maar een eventueel voorzetsel behouden, dat dan ergens alleen staat in de bijzin (eventueel zelfs aan het einde). Dat is totaal onmogelijk in het Esperanto. Een voorzetsel moet staan voor het zinsdeel, waarvan het de functie aangeeft. Zeg niet: Mi vidis tiun knabinon, vi parolis pri. Zeg beslist: Mi vidis tiun knabinon, pri kiu vi parolis.

Se

Se = "als, onder de voorwaarde dat, in de veronderstelling dat, in het geval dat". Se introduceert een bijzin die een voorwaarde, veronderstelling of gebeurtenis weergeeft:

Wanneer een se-zinsdeel aan het begin van een zin staat, wordt tiam vaak gebruikt in de hoofdzin om de duidelijkheid te vergroten. Tiam vertegenwoordigt het idee van het se-zinsdeel. U kunt ook tiuokaze, tiaokaze of iets soortgelijks gebruiken: Se ĉiu balaos antaŭ sia pordo, tiam en la tuta urbo estos ordo.

Soms vertegenwoordigt tio in de hoofdzin het idee van een vorig se-zinsdeel: Se ŝi havas multe da mono, tio ne nepre signifas, ke ŝi estas feliĉa. = Se ŝi havas multe da mono, la fakto, ke ŝi havas multe da mono, ne nepre signifas...

Se wordt ook gebruikt in een hoofdzin om een ​​sterk verlangen uit te drukken dat waarschijnlijk niet te realiseren is. Het werkwoord heeft altijd een US-vorm in zo'n zin: Ho, se mi estus sola! Se mi ne havus infanon! = Mi deziregas, ke mi estu sola, ke mi ne havu infanon (sed tio ne eblas). Men kan zeggen dat een echte hoofdzin wordt geïmpliceerd: Ho, se mi estus sola, tiam mi estus feliĉa! Je kunt nur (= slechts, alleen, uitsluitend) gebruiken in wensende se-zinnen om de wensbetekenis te versterken: Ho, se mi nur estus sola! Ho, se mi nur povus esti tiu feliĉulo!

Ĉar

Ĉar = "want, omdat". Ĉar introduceert een bijzin die een oorzaak of reden laat zien:

Als een ĉar-zin aan het begin van een zin staat, wordt tial vaak gebruikt in de hoofdzin. Tial vertegenwoordigt het idee van het ĉar-zinsdeel: Ĉar la aŭtoro de la lingvo Esperanto tuj en la komenco rifuzis unu fojon por ĉiam ĉiujn personajn rajtojn kaj privilegiojn rilate tiun lingvon, tial Esperanto estas "nenies propraĵo". = 'Omdat de auteur van de taal Esperanto vanaf het meteen aan de start voor eens en voor altijd alle persoonlijke rechten en privileges opgaf met betrekking tot die taal, (daarom) is Esperanto "niemands eigendom".' Aan het einde van de lange ĉar-zin zou men vergeten zijn dat het begon met ĉar. Tial introduceert het gevolg van de oorzaak en herinnert eraan dat het een kwestie van een oorzaak is. Soms wordt tial direct vóór ĉar gebruikt om te benadrukken: Mi petas tion ĉi tial, ĉar mi scias la inklinon de la plimulto da homoj. = "Ik vraag dit daarom, omdat ik de neiging van de meerderheid van de mensen ken." Na tial gebruikt men gewoonlijk een ke-zin. Tial ke = pro tio ke = ĉar: Tio ĉi estas nur tial, ke la ideo mem de lingvo "tutmonda" estas tiel alta kaj alloga. = "Dit is alleen daarom, dat het hele idee van 'wereldwijde' taal zo verheven en aantrekkelijk is." De variant pro tio ĉar mag niet worden gebruikt.

Dum

Dum introduceert een tijd-gerelateerd zinsdeel. Een dum-zinsdeel laat iets zien dat tegelijk met de hoofdzin voortduurt. Dum wordt gebruikt als zowel de bijzin als de hoofdzin min of meer doorlopend zijn en min of meer even lang duren:

Vaak laat een dum-zinsdeel iets zien dat contrasteert met de hoofdzin. Dan kan de tijdsduur-gerelateerde betekenis verzwakken en soms bijna verdwijnen:

Dum was aanvankelijk slechts een voegwoord. Later werd dum ook een voorzetsel: Dum la manĝado venas apetito.

Als niet beide acties continu zijn, of als men continuïteit in het bijzonder niet wil laten zien, gebruikt men betrekkelijk kiam. Dan kunnen de twee acties slechts tijdelijk gelijktijdig zijn: Kiam mi venis al li, li dormis. Kiam oni estas riĉa, oni havas multajn amikojn. Dum en kiam tonen verschillende nuances. Gebruik dus niet beide tegelijk. Zeg niet: Tio okazis, dum kiam mi loĝis en Romo. Zeg ...dum mi loĝis en Romo, als het een langdurige gebeurtenis is. Zeg ...kiam mi loĝis en Romo, als het een kortdurende gebeurtenis was, of als de duur niet belangrijk is.

Ĝis

Ĝis leidt een bijzin in, die het eindpunt van het tijdsinterval uit de hoofdzin aangeeft. Als de handeling van de ĝis-zin begint , eindigt de handeling van de hoofdzin:

Een ĝis-zinsdeel laat altijd iets min of meer tijdelijks zien. Zeg niet: Mi restis, ĝis li dormis. = "Ik bleef tot hij sliep." Zeg: Mi restis, ĝis li ekdormis. = "Ik bleef tot hij in slaap viel." Of: Mi restis, ĝis mi vidis, ke li dormas. = "Ik bleef totdat ik zag dat hij sliep." Of vergelijkbaar.

In een tijd-gerelateerde bijzin is het overbodig, zelfs te vermijden, om kiam toe te voegen na ĝis. Zeg niet: Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. Zeg gewoon: Mi daŭrigos demandadi, ĝis vi respondos. Ĝis is zelf een voegwoord en heeft geen hulp nodig van kiam. Maar als het een vraag-gerelateerde bijzin is, dan is ĝis kiam volkomen normaal: Mi demandis, ĝis kiam ili restos tie.

Het lijkt misschien vreemd om ĝis kiam alleen bij vragen te gebruiken. De verklaring is dat de niet-vragende ĝis kiam een geheel andere zinsconstructie is dan de vragende ĝis kiam. De gelijkenis is slechts schijn. Voor een niet-vragende bijzin verwijst ĝis naar de hele bijzin: Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. = Mi daŭrigos demandadi ĝis la tempo de via respondo. In een vragende bijzin verwijst ĝis echter alleen naar kiam: {5} = {6} Bij deze soort vragende bijzin zijn zowel ĝis als kiam absoluut noodzakelijk voor de betekenis. Bij een tijd-gerelateerde ĝis-bijzin is kiam echter volkomen overbodig. Het toevoegen van zo'n overbodig kiam zou soms zelfs kunnen doen geloven dat het een vraag is, hoewel dat helemaal niet zo is.

Sommigen voegen ten onrechte ne toe aan een ĝis-zin (vanwege de invloed van de nationale taal), wat een volkomen verkeerd gevoel geeft. Er wordt bijvoorbeeld gezegd: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi ne donos pruvojn. De bedoelde betekenis is dat het "weigeren te geloven in jouw woorden" zal stoppen op het moment dat er inderdaad bewijs wordt geleverd. Er moet dus worden gezegd: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi donos pruvojn. Als je dum gebruikt in plaats van ĝis, moet je nog steeds ne gebruiken: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, dum vi ne donos pruvojn. De actie "weigeren te geloven in jouw woorden" zal doorgaan gedurende de tijd dat je geen bewijs levert (tot het moment dat je wel bewijs levert).

Ĝis was van bij het begin niet alleen een voegwoord, maar ook een voorzetsel: Post la vespermanĝo niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj akompanis ilin ĝis ilia domo.

Kvankam

Kvankam introduceert een bijzin die een onvoldoende oorzaak of een onvoldoende obstakel aangeeft. Een Kvankam-bijzin laat iets zien wat het idee in de hoofdzin niet heeft kunnen belemmeren:

Als een kvankam-zinsdeel aan het begin staat, gebruikt men voor de duidelijkheid vaak tamen in de hoofdzin:

Gebruik nooit sed (en ook niet kaj) om een ​​kvankam-zin te helpen. Zeg niet: Kvankam mi ne volis tion, sed mi faris. Zeg: Kvankam mi ne volis tion, mi tamen faris. Of: Mi ne volis tion, sed mi tamen faris.

Kvankam (hoewel) lijkt veel op malgraŭ (ondanks). Het verschil is dat kvankam een bijzin introduceert, terwijl malgraŭ een voorzetsel is dat voor een zelfstandig naamwoord staat: Ili rifuzis helpi, kvankam mi petegis. ("Ze weigerden te helpen, ook al smeekte ik") = Ili rifuzis helpi malgraŭ mia petego. ("Ze weigerden te helpen ondanks mijn smeekbeden.")

Maar ook malgraŭ kan een bijzin inleiden met de hulp van ke of tio ke: Zij weigerden te helpen hoewel ik erom smeekte. De uitdrukking malgraŭ (tio) ke is minder gebruikelijk, en daarom meer nadrukkelijk dan kvankam. Er bestat zelfs nog een sterkere uitdrukking spite ke, die duidt op een opzettelijke weerstand: Zij weigerden ondanks het feit dat ik smeekte. Ook eĉ + se kunnen soms een gelijkaardige betekenis hebben. Eĉ + se geven aan, dat het verrassend zou zijn moest de zaak niet hinderen: Zij zouden weigeren, zelfs als ik zou smeken.

Kvazaŭ

Kvazaŭ = "alsof, net zoals het zou zijn als". Kvazaŭ kan een bijzin introduceren die een denkbeeldige vergelijking laat zien:

In dergelijke kvazaŭ-zinnen moet men normaal gezien een voorwaardelijke wijs gebruiken. Maar, als de kvazaŭ-zin op één of andere wijze iemands gedachte weergeeft, dan moet men de indicatief gebruiken. Dan gaat het het over de indirecte rede, waarin men altijd de werkwoordsvorm van de oorspronkelijke gedachte of uitspraak gebruikt: Ŝi havis la senton, kvazaŭ tio estas ŝia arbo.

Kvazaŭ heeft vaak de rol van een bijwoordelijk woord (waarmee helemaal geen bijzin wordt geïntroduceerd). Dan gebruikt men normaal gesproken alleen indicatief: Ili vidas en mi personon, kiu kvazaŭ ludas la rolon de ia reĝo.

Ol

Ol kan een tijd-gerelateerde bijzin introduceren, als voor die bijzin het woord antaŭ staat:

Ol toont meestal vergelijkingen in samenwerking met pli of alia. Ook in antaŭ ol gaat het om vergelijking. Er worden twee tijden vergeleken. Een van die tijden is eerder, dus ervoor. Logischerwijs zou je ook antaŭ kiam kunnen gebruiken, net zoals je post kiam gebruikt. Als alternatief zou men net zo logisch post ol kunnen gebruiken in plaats van post kiam. Maar het is al lang gebruikelijk om antaŭ ol en post kiam te gebruiken. Beide zijn logisch. Ook logisch zouden zijn: antaŭ ke (= antaŭ tio ke), en post ke (= post tio ke), maar deze uitdrukkingen worden in de praktijk niet gebruikt. Het wordt aanbevolen om antaŭ ol en post kiam te gebruiken, omdat ze vanwege hun regelmaat het gemakkelijkst te begrijpen zijn.

Als de hoofdzin en de bijzin hetzelfde onderwerp hebben, kan men (in plaats van een bijzin) gebruik maken van [antaŭ ol + infinitief]: Oni devas iri longan distancon, antaŭ ol veni al la rivero.

Apenaŭ

Apenaŭ is meestal een bijwoord-achtig woordje, maar het kan ook een voegwoord zijn van een tijd-gerelateerde bijzin. Dan betekent apenaŭ "zodra, direct nadat" of "bijna tegelijk met". Dergelijke apenaŭ-zinnen staan ​​altijd voor de hoofdzin:

Je kunt ook apenaŭ gebruiken als bijwoord in een hoofdzin: Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, kiam el la buŝo... De zin kiam el la buŝo... is nu een tijd-gerelateerde bijzin.