I en setning kan det finnes en annen setning, som har rolle i hovedsetningen som setningsdel. Denne ikke hovedsetningen kaller man bisetning. Bisetninger har oftest ikke rollevisere. Bisetninger begynner normalt med et innledende småord, subjunkcio :

• Ke er er den viktigste subjunksjonen.

• Cxu innleder spørrende bisetninger .

• Tabelvortoj je KI innleder spørrende bisetninger og relative bisetninger .

Andre bindeord er se , cxar , dum , gxis , kvankam , kvazaux , ol og apenaux .

Ke

Subjunksjonen ke viser virkelig ikke noen betydning. Det viser bare begynnelsen på bisetningen, og som ikke har en annen subjunksjon. Ke - setningen kan ha mange forskjellige setningsroller. Setningsrollen kan man gjøre mer innlysende, hvis man erstatter ke - setningen med tabellordet tio . Noen ganger bruker man småordet tio og ke - setningen tilsammen, særlig når det er nødvendig å indikere setningsrollen til ke - setningen med preposisjon.

Ke-setninger som subjekt, objekt eller tillegg

Hvis preposisjonen er pri , forlater man normalt den ( og det hjelpende tio ):

Preposisjonen por setter man normalt direkte foran ke - setningen uten hjelp av tio . Det fullstendige uttrykket por tio ke bruker man meget sjelden. Man bruker også anstataux direkte foran ke , og noen ganger malgraux , krom og sen :

Noen gange bruker man en enkel ke - setning uten por i stedet for por {tio] ke :

Bare por ke , malgraux ke , anstataux ke , krom ke og sen ke er generelt akseptert. Men bare sjeldenhet er argument mot setninger som: Ni parolis, pri ke la prezoj cxiam altigxas. Oni argumentis, kontraux ke ili eklogxu en la urbo. Li sukcesis eskapi, pro ke vi dormis. Sjeldenhet er likevel et sterkt argument. Man trenger ikke unødig uttrykke seg på en slik uvanlig måte, at man muligens ikke blir forstått. Det er da bedre å bruke hjelpe tio : pri tio ke , kontraux tio ke o.s.v. I stedet for antaux (tio) ke og post ( tio ) ke bruker man antaux ol og post kiam . I stedet for pro ke bruker man pro tio ke , tial ke eller cxar .

{Ke-setninger som supplement

Ofte har en ke - setning rolle som tillegg, som forklarer betydningen av ordet.

Ke-setning som predikativ

Ke - setning kan være predikativ beskrivelse av substantivisk setningsdel:

Utelatelse av ke

Noen ganger kan man forlate ke foran en bisetning men nesten bare i indirekte tale :

Spørrende bisetninger

Hvis bisetningen er et spørsmål, begynner den med cxu eller med et KI- vorto . Spørrebisetninger kan fungere i samme funksjon som ke - setninger .

I noen språk bruker man i bisetninger det samme ordet for cxu og for se . I esperanto må man skille dem. Cxu viser et spørsmål. Se viser en betingelse . Forskjellen er meget stor.

Relative bisetninger

Tabellord med KI innleder også bisetninger uten spørsmålsbetydning. Ofte representerer et slikt KI- ord en eller annen sak, som også finnes i hovedsetningen. Slike KI- ord kaller man relative, fordi de viser relasjon mellom bisetning og hovedsetning.

Relativt kiu

Ofte er det vanskelig å skille relativ kiu - setning fra hovedsetningen, fordi betydningen er avhengig av begge setningene tilsammen:

Mange setter ikke komma foran og etter kiu - setninger, som er nødvendige for betydningen til hele setningen. Om det eksisterer det likevel ingen regler. Man kan alltid sette komma.

En relativ kiu - setning står normalt straks etter det angående ordet, men noen ganger i en annen posisjon, f.eks. i begynnelsen til hele setningen. Da er det beskrevne ordet alltid tiu eller har tiu foran seg:

Noen ganger har et hovedord mer enn en relativ kiu - setning som tillegg. Normalt tillegger man konjunkcion for klarhet, f.eks. kaj eller sed : Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato, kaj kiu portis grandan valizon. Begge kiu - setningene forholder seg til ordet viron . Hvis det er flere enn to relative kiu - setninger, er det tilstrekkelig å sette de sammen foran siste kiu - setning: Jen estas afero, kiu estas tre utila, kiu helpos vin en multaj okazoj, kaj kiun vi tre zorge gardu. Alle tre kiu - setningene er tillegg til ordet afero .

Noen ganger er en relativt kiu - setning meget svakt forbundet til ordet, hvis tillegg det er. Slik kiu - setning fortsetter enkelt fortellingen. Man kunne like gjerne bruke egen hovedsetning. En viderefortellende kiu - setning står alltid i slutten av hovedsetningen:

Relativ kio

Relativt kio kan være brukt som subjunksjon slik som relativt kiu . Man bruker relativt kio i stedet for kiu , hvis bisetningen er tillegg til et tabellord med O:

Ofte er det beskrevne tabellordet underforstått:

Man bruker relativt kio i stedet for kiu , hvis bisetningen er tillegg til substantivisk adjektiv med meget generell betydning. Man kunne si, at ordet io er underforstått etter adjektivet. Men i virkeligheten bruker man aldri slike fullstendige uttrykk med io :

Hvis man setter inn et substantiv, f.eks. afero , må man alltid bruke relativt kiu : La sola afero, kiun mi deziras.. La unua afero, kiu okazis... Okazis la plej bona afero, kiun oni povus imagi.

Hvis betydningen til et substantivisk adjektiv er mindre abstrakt, og et virkelig substantiv er underforstått, da skal man bruke kiu :

Man bruker relativt kio i stedet for kiu også for å beskrive en hel setning. Da representerer kio ideen til hele setningen:

Betonte vendinger med relativt kiu eller kio

Det eksisterer en spesiell betont setningsvending,i hvilken man bruker presentasjon av verbet esti pluss en relativ bisetning med kiu eller kio :

Ofte kan man legge lettere trykk med ordrekkefølgen: Angående disse sakene bestemmer han. Makaroni spiser vi.

Relativt kies

Relativt kies viser oftest eierskap eller tilhørighet:

Relativt kies kan også vise meningsobjektet eller subjektet til et handlende substantiv:

I noen språk eksisterer det et ord, som ligner på kies , men som har flere betydninger. Esperantoordet kies kan bety bare de kiu , og bare når det handler om eierskap/tilhørighet, tanke objekt eller tanke subjekt. Kies kan ikke bety el kiu , al kiu , pri kiu eller lignende: Venis grupo de junuloj , el kiuj du estis miaj filoj . Ne eblas: *..junuloj, kies du estis miaj filoj.* Selvstendig setning er: Du el la junuloj estis miaj filoj. Det handler om tilhørighet av individer fra en gruppe. Man må si el la junuloj , ne de la junuloj . Derfor er kies ikke mulig. Nia asocio , al kiu ne apartenas tiuj personoj , ne havas ian ajn respondecon pri iliaj agoj. Ne eblas: * Nia asocio, kies ne apartenas..* Den selvstendige setningen er: Tiuj personoj ne apartenas al nia asocio. Man sier aldri * aparteni de * . Det er da ikke mulig å bruke kies .

Relativt kiam

Relativt kiam kan innlede tidsbisetning. Slik bisetning kan forholde seg til tidsuttrykk i hovedsetningen eller til et underforstått tiam :

En relativ kiam - setning kan ha tidspreposisjon foran seg. Preposisjonen viser rollen til hele kiam - setningen, ikke til ordet kiam :

Hvis man setter inn tiam i slike setninger, må preposisjonen stå foran tiam : Adam vivis, post tiam, kiam naskiĝis al li Set, 800 jarojn.

Ved spørsmåls- kiam er det annerledes. Preposisjonen foran spørsmåls- kiam viser rollen til kiam , ikke til hele spørresetningen: Ŝi demandis, ĝis kiam mi restos hejme. = Ŝi demandis, ĝis kiu tempo mi restos hejme.

Relativt kie

Relativt kie kan innlede stedsbisetning. En slik bisetning kan forholde seg til stedsuttrykk i hovedsetningen eller til et underforstått tie :

I stedet for relativt kie kan man ofte bruke en kiu(j) , cxe kiu(j) , sur kio eller lignende, særlig hvis bisetningen er tillegg til substantivet, som ikke har rolle som stedstillegg i hovedsetningen. Men kie er ofte mer elegant:

Relativt kia

Relativt kia kan innlede en bisetning med egenskap. En relativt kia - setning kan forholde seg til tia , tiaspeca eller tiuspeca i hovedsetningen:

Hvis den relative KI- setningen forholder seg til substantivet med tia , kan man også bruke relativt kiu : Vi havas plenan rajton uzi la monon en tia maniero, kiu ŝajnas al Vi la plej bona.

Et relativt kiu viser et bestemt individ, mens et relativt kia viser art:

Men i disse eksemplene viser allerede tiun og tian tilstrekkelig klart forskjellen mellom individ og art. Man kan da bruke kiu i begge bisetningene. Oftest foretrekker man kiu , men kia blir mer brukt når det handler om en art.

Bruk relativt kia bare foran en setning med verb. Foran en enkelt setningsdel, eller gruppe med setningsdeler uten verb, bruker man sammenligningsordet kiel : Li vizitis (tiajn) urbojn kiel Parizo. Ikke si: ...urbojn kia Parizo.

Relativt kies

Relativt kiel kan innlede måte eller gradsbisetning. En relativt kiel - setning forholder seg til tiel i hovedsetningen, men ofte er tiel utelatt:

En relativ kiel - setning beskriver noen ganger hele setningen. Da representerer kiel ideen til hele setningen, slik som relativt kio : Ŝia beleco, kiel oni diris, estas la deloga beleco de la malbono. = Sxia beleco estas deloga de la malbono. + Tiel oni diris. = Oni diris, ke sxia beleco estas..

Relativt kiom

Relativt kiom kan innlede mengde- eller målebisetning. Relativt kiom - setning forholder seg til tiom i hovedsetningen, men ofte er tiom utelatt:

Bisetning med et relativt kiom viser ofte en eller annen begrensning:

Relativt kial

Også kial blir brukt som relativt ord, men bare som supplement til substantiv som kauxzo eller motivo , og også da svært sjelden:

Man bruker da ikke setninger som: Ili foriris tial, kial mi foriris. Men man sier: Ili foriris pro la sama kaŭzo, kial mi foriris. Eller oftere: ...pro la sama kaŭzo, pro kiu mi foriris.

For å representere hele setningen, som viser årsak, kan man bruke pro kio : Mi ne ricevis vian leteron, pro kio mi ne respondis. Man kan også velte setningskonstruksjonen, med å bruke cxar : Ĉar mi ne ricevis vian leteron, mi ne respondis.

En relativ kial - setning viser ikke selv en årsak eller motiv. Årsaken viser ordet, som kial - setningen hører til, og småordet kial representerer den grunnen i bisetningen. For å innlede bisetningen, som selv viser årsak eller motiv, bruker man særlig cxar : Ili foriris, ĉar mi foriris. (Mia foriro estas la kauxzo de ilia foriro. )

Utelatelse av TI-ord

Et relativt KI- ord forholder seg ofte til samme sort TI- ord i hovedsetningen. Ofte kan man underforstå TI- ordet uten å forandre betydningen. Det eksisterer ikke absolutte regler, når man kan utelate et TI- ord. Viktigst er klarheten: Hvis setningen er altfor uklar, må man ikke utelate TI- ordet. Relativt KI- ord og det tilsvarende TI- ordet må normalt ha samme form: De tilhører den samme tabellordgruppen (tiu — kiu, tio — kio, tiel — kiel o.s.v.), og de har samme rolleviseren, eller de er begge uten rollevisere.

Man utelater ikke normalt et enkelt tiun eller tiujn : Mi finfine provis tiujn, kiujn vi tiom laŭdis. Ikke si: * Mi finfine provis, kiujn vi tiom laudis*

Hvis tiu står foran et substantiv som bestemmelse til det, kan man ikke utelate tiu uten å forandre betydning. Men man kan ofte forandre tiu til la uten stor betydningsforskjell: Li ankoraŭ ne redonis tiun libron, kiun li pruntis de mi. → Li ankoraŭ ne redonis la libron, kiun li pruntis de mi. Hvis man hadde sagt: Li ankoraŭ ne redonis libron, kiun..., hadde det handlet om en av de bøkene, som han lånte av meg. Betydningen hadde blitt forandret.

Hvis tio og kio har preposisjon, foretrekker man å ikke utelate tio : Marta renkontiĝis kun tio, kun kio renkontiĝas milionoj da homoj. Ne: * Marta renkontigxis, kun kio renkontigxas .. *

Hvis en relativ kiam - setning forholder seg til tiam , utelater man oftest tiam . Man beholder tiam bare hvis man vil betone: Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn.

I stedet for post tiam kiam , de tiam kiam o.s.v., bruker man normalt bare post kiam , de kiam o.s.v. Man utelater da tiam , men bevarer preposisjonen. I slike tilfeller forholder preposisjonen seg ikke til ordet kiam , men til hele kiam - setningen: Post tiam, kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. → Post kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto.

I stedet for gxis (tiam) kiam sier man enkelt gxis . Man må heller ikke bruke dum (tiam) kiam , men helt enkelt dum. Gxis og dum er selv subjunksjoner, og trenger slettes ikke hjelp av kiam . I stedet for antaux tiam kiam bruker man normalt antaux ol .

Hvis en relativ kie - setning forholder seg til tie alene, forlater man ofte tie , men man kan bevare tie for betoning: Kie estas pano, [tie] ne mankas panpecetoj.

En relativ kia - setning forholder seg alltid til tia i hovedsetningen. Oftest bevarer man tia , men hvis setningen er klar, kan man utelate den: Li havas [tian] kapon, kian vi ne trovos en la tuta mondo.

Relativ kiel - setning forholder seg alltid til tiel i hovedsetningen, men ofte kan man underforstå tiel : Ne vivu [tiel] kiel vi volas, vivu [tiel] kiel vi povas.

En forholds- kiom setning forholder seg alltid til tiom i hovedsetningen, men ofte kan man underforstå tiom : Da pulvo ni havas [tiom] kiom vi volas.

En forholds- kies setning har meget sjelden noe forhold til ties i hovedsetningen. Når det likevel noen ganger er slik, kan man knapt forlate ties : Kies ĝi estas, ties ĝi restu.

En relativ kial - setning forholder seg aldri til tial i hovedsetningen .

Utelatelse av TI- ord er vanligvis ikke mulig, når TI-ordet og et relativt KI- ord har forskjellige rollevisere, eller når en av de har og den andre ikke har en rolleviser:

I noen språk der det mulig å forlate relativ KI- ordet. Det er ikke mulig i esperanto. Ikke si: La viro, mi vidis, portis valizon. Si: La viro, kiun mi vidis, portis valizon. Ikke si: Nun estas la horo, ŝi normale alvenas. Si: Nun estas la horo, kiam ŝi normale alvenas.

I noen språk kan man noen ganger forlate forholds KI- ordet, men bevare en eventuell preposisjon, som da står alene et sted i bisetningen ( til og med på slutten). Det er absolutt ikke mulig på esperanto. En preposisjon må stå foran den setningsdelen, hvis rolle den viser. Ikke si: Mi vidis tiun knabinon, vi parolis pri. Si absolutt: Mi vidis tiun knabinon, pri kiu vi parolis.

Se

Se = " under betingelse av, med den antakelse at, i tilfelle at ". Se innleder en bisetning, som viser en betingelse, antagelse eller hendelse:

Når en se - setning er i begynnelsen av setningen, må man bruke tiam i hovedsetningen for å hjelpe på klarheten. Tiam representerer ideen i se - setningen. Man kan også bruke tiuokaze , tiaokaze eller lignende: Se ĉiu balaos antaŭ sia pordo, tiam en la tuta urbo estos ordo.

Noen ganger representerer tio i hovedsetningen ideen fra den tidligere se - setningen: Se ŝi havas multe da mono, tio ne nepre signifas, ke ŝi estas feliĉa. = Hvis hun har mye penger, faktumet, at hvis hun har mye penger, betyr ikke det absolutt...

Se brukes også i hovedsetningen for å uttrykke et sterkt ønske, som sannsynligvis er urealistisk. Verbet har alltid US- formen i en slik setning: Ho, se mi estus sola ! Se mi ne havus infanon ! = Mi deziregas, ke mi estu sola, ke mi ne havu infanon (sed tio ne eblas). Man kan si, at den virkelige hovedsetningen er underforstått: Ho, se mi estus sola , tiam mi estus felicxa ! Man kan bruke nur i ønske se - setninger for å forsterke den ønskete betydning: Ho, se mi nur estus sola ! Ho, se mi nur povus esti tiu felicxulo !

Ĉar

Cxar = " fordi at ". Cxar innleder en biseting, som viser en årsak eller et motiv:

Hvis cxar - setningen finnes i begynnelsen av setningen, bruker man ofte tial i hovedsetningen. Tial representerer ideen til cxar - setningen: Cxar la auxtoro de la lingvo Esperanto tuj en la komenco rifuzis unu fojon por cxiam cxiuj personajn rajtojn kaj privilegiojn rilate tiun lingvon , tial Esperanto estas " nenies proprajxo ". I slutten av den lange cxar - setningen glemmer man muligens, at den begynte med cxar . Tial innleder følgene av årsaken, og gjør oppmerksom på, at det handler om årsak. Noen ganger bruker man tial direkte foran cxar for å understreke: Mi petas tion cxi tial , cxar mi scias la inklinon de la plimulto da homoj . Etter tial bruker man likevel normalt ke - setning. Tial ke = pro tio ke = cxar : Tio cxi estas nur tial , ke la ideo mem de lingvo " tutmonda " estas tiel alta kaj alloga . Varianten * pro tio cxar * bruker man likevel ikke.

Dum

Dum innleder en tidsbisetning. Dum - setning viser noe som foregår samtidig med hovedsetningen. Man bruker dum , hvis bisetningen og hovedsetningen mer eller mindre foregår fortløpende, og fortsetter mer eller mindre på samme tid.

Ofte viser en dum - setning noe, som er en motsetning til hovedsetningen. Da kan betydningen av tiden bli svekket og iblant nesten forsvinne:

Dum var i begynnelsen bare konjunksjon. Senere ble dum også preposisjon: Dum la manĝado venas apetito.

Hvis ikke begge handlingene fortsetter, eller hvis man ikke spesielt vil vise en fortsettelse, bruker man det relative kiam . Da er begge handlingene muligens samtidig bare et øyeblikk: Kiam mi venis al li, li dormis. Kiam oni estas riĉa, oni havas multajn amikojn. Dum og kiam viser forskjellige nyanser. Man må da ikke bruke begge samtidig. Ikke si: Tio okazis, dum kiam mi loĝis en Romo. Si ..dum mi logxis en Romo , hvis det handler om langvarig tilfelle. Si ..kiam mi logxis en Romo , hvis det var en kort stund, eller hvis varigheten ikke er viktig.

Ĝis

Gxis innleder en bisetning, som viser tidspunktet for slutten på hovedsetningen. Når handlingen gxis - setningen begynner, slutter handlingen til hovedsetningen.

Gxis - setningen viser alltid noe mer eller mindre momentant. Ikke si: * Mi restis, gxis li dormis. * Si: Mi restis, gxis li ekdormis. Eller: Mi restis, gxis mi vidis, ke li dormas. Eller lignende.

I tidsbisetning er det overflødigt, og bør unngås, å legge til kiam etter gxis . Ikke si Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. Si enkelt: Mi daŭrigos demandadi, ĝis vi respondos. Gxis er selv subjunksjon, og trenger ikke hjelp av kiam . Men hvis det handler om spørsmålsbisetning, gxis kiam er det helt normalt: Mi demandis, ĝis kiam ili restos tie.

Det kan synes rart, at man bruker gxis kiam bare ved spørsmål. Forklaringen er, at ikke spørrende gxis kiam er en helt annen setningskonstruksjon enn spørrende gxis kiam . Sammenligningen er bare tilfeldig. Foran ikke spørrende bisetning relaterer gxis seg til hele bisetningen: Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. = Mi daŭrigos demandadi ĝis la tempo de via respondo. I spørrende bisetning forholder gxis seg bare til kiam : {5} = {6} Ved denne slags spørrende bisetningen, er både gxis og kiam absolutt nødvendige for betydningen. Ved en tids gxis - setningen er kiam helt overflødig. Et tillegg av et slikt overflødig kiam kunne i noen tilfeller gi forståelsen av at det handlet om spørsmål, selv om det slettes ikke er tilfelle.

Noen gjør feil med å legge til ne i en gxis - setning ( grunnet nasjonal innflytelse), som gir helt feil mening. Man sier f.eks.: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi ne donos pruvojn. Den tilsiktete betydning er, at handlingen " avslå å tro på dine ord " holder opp i det øyeblikket, når bevis er gitt. Man må da si: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi donos pruvojn. Hvis man bruker dum i stedet for gxis , må man likevel bruke ne : Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, dum vi ne donos pruvojn. Handlingen " avslå å tro på dine ord " vil fortsette gjennom den tiden, når du ikke vil gi bevis ( til det øyeblikket, til du jo vil gi bevis).

Gxis er fra begynnelsen ikke bare subjunksjon, men også preposisjon : Post la vespermanĝo niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj akompanis ilin ĝis ilia domo.

Kvankam

Kvankam innleder bisetning, som viser utilstrekkelig hindring. Kvankam - setningen viser noe, som ikke lykkes i å hindre ideen i hovedsetningen:

Hvis en kvamkam - setning står i begynnelsen, kan man ofte for å klargjøre bruke tamen i hovedsetningen:

Bruk aldri sed ( heller ikke kaj ) for å hjelpe en kvamkam - setning. Ikke si: Kvankam mi ne volis tion, sed mi faris. Si: Kvankam mi ne volis tion, mi tamen faris. Eller: Mi ne volis tion, sed mi tamen faris.

Kvankam ligner mye på malgraux . Forskjellen er, at kvankam innleder en bisetning, mens malgraux er preposisjon, som står foran substantivisk setningsdel: Ili rifuzis helpi, kvankam mi petegis . = Ili rifuzis helpi malgraux mia petego .

Men også malgraux kan innlede bisetning med hjelp av ke eller tio ke : Ili rifuzis helpi malgraux (tio), ke mi petegis . Uttrykket malgraux (tio) ke er mindre vanlig, og derfor mer betont enn kvankam . Det eksisterer også et sterkere uttrykk spite ke , som viser intens motstand: Ili rifuzis spite ke mi petegis . Også ecx + se kan noen ganger ha lignende betydning. Ecx + se viser, at det hadde vært overraskende, hvis saken ikke kunne hindres: Ili rifuzis, ecx se mi petegus .

Kvazaŭ

Kvazaux = " slik det kunne vært om ". Kvazaux kan innlede en bisetning som viser fantasi sammenligning:

I slike kvazaux - setninger kan man bruke vanligvis kondisjonalis. Men hvis kvazaux - setningen på en eller annen måte gjengir noens tanker, da bruker man oftest indikativ. Da handler det om indirekte tale hvor man alltid bruker verbformen til den første tanke eller utsagn : Ŝi havis la senton, kvazaŭ tio estas ŝia arbo.

Kvazaux spiller ofte rolle som adverbialt småord ( som slettes ikke innleder en bisetning. Da bruker man normalt bare indikativ: Ili vidas en mi personon, kiu kvazaŭ ludas la rolon de ia reĝo.

Ol

OL kan innlede tidsbisetning, hvis det foran bisetningen er ordet antaux :

OI viser oftest sammenligning sammen med pli eller alia. Også i antaux ol handler om sammenligning. Man sammenligner to tider. Den ene tiden er tidligere, da før den andre. Logisk kunne man også bruke antaux kiam , slik som man bruker post kiam . Alternativt kunne man like logisk bruke post ol i stedet for post kiam . Men det har lenge vært vanlig å bruke antaux ol og post kiam . Begge er logiske. Logisk kunne også antaux ke ( = antaux tio ke ), og post ke ( = post tio ke ) være, men disse uttrykkene blir ikke brukt i praksis. Det anbefales å bruke antaux ol og post kiam , fordi de er lettest forståelige på grunn av sin alminnelighet.

Hvis hovedsetningen og bisetningen har det samme subjektet, kan man i stedet for bisetningen bruke antaux ol + infinitiv: Oni devas iri longan distancon, antaŭ ol veni al la rivero.

Apenaŭ

Apenaux er oftest et adverbialt småord, men det kan også være bindeord i en tidsbisetning. Da apenaux betyr " straks etter når " eller " nesten samtidig når ". Slike apenaux -setninger står alltid foran hovedsetningen:

Alternativt kan man bruke apenaux som adverbialt småord i hovedsetningen: Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, kiam el la buŝo... Setningen kiam el la busxo.. er nå tidsbisetning.