AĈ

AĈ = „უხარისხობა, უარყოფითი ნიშან-თვისების ქონა“.

AD

AD = „განგრძობითი მოქმედება“.

თუკი იმის ჩვენება გვინდა, რომ საუბარია მოქმედებაზე, მაგრამ არ გვინდა AD-ის განგრძობითი მნიშვნელობა, უნდა გამოვიყენოთ მოქმედების აღმნშვნელი განგრძობითი მნიშვნელობის არმქონე სხვა ძირი, ან სულ სხვაგვარად გამოვხატოთ სათქმელი: martelado (ჭედვა, უროს (ჩაქუჩის) რტყმა) → martelbato = უროს ერთი დარტყმა; brosado (ჯაგრისით წმენდა) → brostiro = ჯაგრისით გახახუნება (ერთხელ).

AĴ

AĴ = "(კონკრეტული) რაიმე''.

მეტი სიზუსტისთვის ზოგჯერ მიმღეობითი სუფიქსის დამატება შეიძლება: draŝataĵo (მარცვალი, რომელიც ინაყება), draŝitaĵo (დანაყული მარცვალი), draŝotaĵo (დასანაყი მარცვალი), brulantaĵo (ის, რაც იწვის), brulintaĵo (ის, რაც უკვე დაიწვა). თუმცა ჩვეულებრივ მხოლოდ AĴ-სიტყვაც სავსებით საკმარისია.

AN

AN = „ჯგუფის/გუნდის წევრი, რომელიმე ადგილის მცხოვრები, რისიმე მიმდევარი“ და ა.შ.

AR

AR = ერთნაირი დასახელების რაიმე საგანთა ერთობლიობა.

ĈJ

ĈJ მამრობითი სქესის მოფერიბითი სახელების საწარმოებლად გამოიყენება. ĈJ-ს წინ სახელის შემოკლებული ფორმა დაისმის. ჩვეულებრივ სახელი ხუთსიტყვიანია ხოლმე:

ĈJ, ისევე როგორც NJ, ოდნავ გამორჩეული სუფიქსია, რადგან იგი ხმოვნით არ იწყება და გარდა ამისა შესაძლებელია ასევე მის წინ მდგომი ძირის შემოკლებაც. ზოგჯერ ალბათ შეიძლება ჯერ ვიხმაროთ სუფიქსი UL, თუკი ეს სიტყვას მეტ კეთილხმოვნებას შესძენს: Petro → Petrulo → Petruĉjo და სხვ. თუმცა ეს არც ტრადიციაა და არც ლოგიკური გამოყენება, მაგრამ როცა საუბარია მოფერებით სახელწოდებებზე არც ტრადიცია, არც ლოგიკა და არც თანმიმდევრული გრამატიკა დიდად მნიშვნელოვანი არაა. მოფერებითი (კნინობითი) სახელები აბსოლუტურად სურვილისამებრ შეგვიძლია ვაწარმოოთ (მაგ. სხვა ენებიდან გადმოღებით).

EBL

EBL = „შესაძლოა გაკეთდეს“. EBL მხოლოდ გარდამავალ ზმნებთან იხმარება:

ხანდახან იხმარება EBL (ასევე IND და END) ზმნის შემდეგ, რომელიც ჩვეულებრივ გარდაუვალია, მაგრამ შეიძლება დამატება დაერთოს:

ჩვეულებრივ ამბობენ iri sur/laŭ vojo (კვალს გაყოლა) loĝi en domo (სახლში ცხოვრება), მაგრამ სწორია აგრეთვე iri vojon და loĝi domon, თუმცა იშვიათად იხმარება.

EC

EC = „რისიმე ან ვისიმე ნიშან-თვისება“. EC ყოველთვის რაიმე აბსტრაქტულს აღნიშნავს.

ზოგჯერ EC ალოგიკურად გამოიყენება ეროვნულ ენათა გავლენის გამო: Bedaŭrinde mi ne havas la eblecon tion ĉi fari. (სამწუხაროდ, არ მაქვს ამის გაკეთების „შესაძლობა“). რეალურად, საუბარია არა ნიშან-თვისებაზე (რასაც „eco“ აღნიშნავს), არამედ უბრალოდ შესაძლებლობაზე: eblo (ან eblaĵo). რეკომენდებულია ისეთივე ფორმა ვიხმაროთ, როგორსაც თავად ზამენჰოფი ხმარობდა: Bedaŭrinde mi ne havas la eblon tion ĉi fari. (თუკი eblo-სა და ebleco-ს შორის ვყოყმანობთ, ავირჩიოთ eblo, რადგან იგი მოიცავს როგორც ebleco-ს, ისე eblaĵo-ს და ამიტომაც eblo თითქმის არასდროს იქნება არასწორი არჩევანი.)

EC აგრეთვე A ან E-დაბოლოებით შეგვიძლია ვიხმაროთ (ან ზმნური დაბოლოებით). ასეთი ფორმები ჩვეულებრივ ნიშნავს „მსგავსი, მსგავსად, ისევე როგორც“:

ზოგჯერ მეტი სიცხადისთვის სანაცვლოდ შეგვიძლია ვიხმაროთ შეერთებული სიტყვები ŝajna-თი, simila-თი, maniera-თი და stila-თი. ხანდახან ფორმები ...eca-თი ნიშნავს „შესაბამის ნიშან-თვისებასთან დაკავშირებულს“: patreca testo = მამობის ტესტი, ტესტი მამის ვინაობის დასადგენად.

EG

EG = „ყველაზე დიდი/მაღალი ხარისხი“

EJ

EJ = „რაიმესთვის განკუთვნილი ადგილი, სივრცე (სახლი, ოთახი, შენობა) )“. ის, რაც EJ-ს წინ დგას, ყოველთვის მდებარეობს (ხდება) შესაბამის აღნიშნულ ადგილას.

თუკი საუბარია ქარხანაზე ან რაიმე მსგავსზე, სასურველია გამოვიყენოთ უფრო ცხადი შეერთებული სიტყვები: tabakfarejo = „სიგარეტებისა და თამბაქოს სხვა ნაწარმის დასამზადებელი ადგილი“, ŝtalejo ან ŝtalfabriko = „ლითონის ქარხანა“, gisejo ან gisfabriko = „ლითონშენადნობთა ქარხანა“.

EM

EM = „რისიმე სიყვარული“ (რაიმეს გაკეთებისადმი მისწრაფება).

EM-სიტყვა მეტწილად მიუთითებს, რომ რაღაც თავისი ბუნებით ხშირად ან ტენდენციურად მიდრეკილია რაიმე მოქმედებისაკენ:

ზოგჯერ EM მომენტალური ან შემთხვევითი სურვილის, ანაც წარსული საჭიროების გამოსახატად იხმარება:

სურვილისამბერ ალტერნატივისათვის შესაძლებელია vola-ს გამოყენებით მიღებულ კომბინირებულ სიტყვათა ხმარებაც: manĝivola, venĝovola. მაგრამ ზოგადად EM-იც საკმარისია.

ზოგიერთ შემთხვევაში EM შესაძლებლობას უჩვენებს:

აგრეთვე შეგვიძლია ვიხმაროთ შეერთებული სიტყვები pova-ს ან kapabla-ს გამოყენებით: produktipova, kreokapabla. თუმცა ჩვეულებრივ EM-იც საკმაოდ გასაგებია.

ზოგ სიტყვაში EM ნიშნავს, რომ მავანს თავისი ბუნების გამო რაღაც ემუქრება და რომ იგი რისკავს რაღაცას, რაც არასასურველია.

ზოგჯერ EM-სიტყვა ზმნიდან გამოუსვლელად იწარმოება:

ამიტომ gastema შეიძლება ნიშნავდეს „სტუმრობის მოყვარულს“. თუკი ასეთ მნიშვნელობას არ ვგულისხმობთ, სასურველია ვიხმაროთ დაბოლოება ama: gastama = „სტუმართმოყვარე“, samseksama = „ჰომოსექსუალი“. სხვა მხრივ, როცა AM ზედმეტად ძლიერი ან აზრობრივად აცდენილი ჩანს, რეკომენდებულია ისევ EM-ის გამოყენება.

EM-სიტყვებს მეტწილად A-დაბოლოება გააჩნიათ, მაგრამ ნებისმიერის დართვაა შესაძლებელი. O-დაბოლოებასთან ადრე ყოველთვის სუფიქს EC-ს ურთავდნენ: manĝemeco, timemeco და ა.შ. მაგრამ ჩვეულებრივ EC საჭირო არაა. საკმარისია მხოლოდ manĝemo, timemo და ა.შ. სუფიქს UL-ის წინ ხშირად EM-ის გამოტოვებაც შეიძლება, თუკი მნიშვნელობა ცხადი რჩება: timemulo → timulo, drinkemulo → drinkulo.

EM ჩვეულებრივი ძირის მნიშვნელობითაც კი გამოიყენება: emo = მიდრეკილება, ema = მიდრეკილი.

END

END აღნიშნავს რაიმეს გაკეთების აუცილებლობას. გამოიყენება მხოლოდ გარდამავალ ზმნებთან.

ER

ER = „მთლიანის უმცირესი ნაწილაკი“. ER მაშინ იხმარება, როცა რაიმე მრავალი ერთნაირი ნაწილისაგან შედგება. ის, რაც ER-ის წინ დგას, ყოველთვის უჩვენებს მთელს, რასაც ქმნიან მცირე შემადგენელი ნაწილები.

ER უჩვენებს მთლიანის ურთიერთმსგავს მცირედ ნაწილთაგან ერთ-ერთს. თუკი საუბარია განსხვავებულ და სხვადასხვანაირ ცალეკულ ნაწილებზე, მაშინ ER-ის ნაცვლად PART უნდა გამოვიყენოთ: mondoparto (≈ kontinento), landparto, korpoparto, parto de libro. როცა საუბარია რაიმე მთელს მოწყვეტილ ნაწილზე, უნდა ვიხმაროთ PEC: Mi disŝiris la leteron kaj disĵetis ĝiajn pecetojn en ĉiujn angulojn de la ĉambro.

ESTR

ESTR = „პირი, რომელიც რაიმეს უძღვება; ლიდერი, ხელმძღვანელი“. სიტყვა, რომელიც ESTR-ის წინ დგას, ყოველთვის აღნიშნავს ადგილს, საქმიანობას, რომელსაც პირი უძღვება.

ET

ET = „რისიმე უმცირესი ხარისხი“

ზოგჯერ ET წინდებულად იხმარება გარკვეული მნიშვნელობის აღსანიშნად:

ID

ID = „დაბადებული“. ID-ის წინ მდგარი სუბიექტი მუდამ იმას უჩვენებს, თუ ვინ/რამ დაბადა.

ჩვეულებრივ ID ცხოველების აღმნიშვნელ სიტყვებთან გამოიყენება. ამ დროს ID უჩვენებს აღნიშნული ცხოველის ნაშიერს:

ზოგჯერ ID-ს ნორჩი მცენარის აღსანიშნავად იყენებენ: arbo → arbido = ნორჩი ხე, ნერგი.

ადამიანის აღმნშვნელ სიტყვებთან ID ბავშვს, მემკვიდრეს ნიშნავს. ამ შემთხვევაში ID განსაკუტრებით ოფიციალურ ტიტულატურასა და ისტორიულ სახელებში იხმარება:

ზოგჯერ ID ფიგურალურად გამოიყენება ქვეყნის ან ენის მიმანიშნებელ სიტყვებში:

IG

IG = მოქმედების გამოწვევის აღმნიშვნელი სუფიქსი. IG-ის წინ მდგარი ფუძე ყოველთვის აღნიშნავს მოქმედების შედეგს.

შეგვიძლია IG-ზმნა ვაწარმოოთ მოქმედებითი ფუძიდან (რომელიც ჩვეულებრივ ზმნაა). ასეთი IG-ზმნა ნიშნავს, რომ კონკრეტული მოქმედება გამოწვეულია/შესრულებულია ვინმეს მიერ. ასეთი IG-ზმნის დამატება ისაა, რომელიც ჩვეულებრივი ზმნის ქვემდებარე იქნებოდა.

შესაძლებელია გარდაუვალი ზმნიდან გამოსვლა:

შეგვიძლია აგრეთვე გარდამავალი ზმნიდანაც გამოვიდეთ. ასეთი IG-ზმნის დამატება ან ჩვეულებრივი ზმნის ქვემდებარეა ან დამატება:

შესაძლებელია ასევე IG-ზმნის მიღებაც ძირიდან, რომელიც ჩვეულებრივ ქვემდებარეა.

ასეთი IG-ზმნა შეიძლება აღნიშნავდეს, რომ მოქმედებისას თავად დამატება გარდაიქმნება იმად, რასაც ფუძე უჩვენებს, მაგრამ იგი ასევე შეიძლება ნიშნავდეს, რომ დამატება ფუძისებურად იწარმოება, ან შეიძლება ნიშნავდეს, რომ ფუძესთან დაკავშირებული დამატების მიერ განხორციელებული მოქმედება გამოწვეულია:

შეგვიძლია აგრეთვე IG-ზმნის წარმოება მოკლე წინადადებიდან წინდებულით:

Sen...igi-ის საწინააღმდეგო მნიშვნელობა შეიძლება თეორიულად გამოიხატოს kun...igi-თ, მაგრამ ასეთნაირი სიტყვა პრაქტიკაში არ იხმარება, რადგან ბევრ ზმნას საკუთრივ აქვს მსგავსი მნიშვნელობა: maski = „kunmaskigi“, vesti = „kunvestigi“. ასეთ შემთხვევებში sen...igi-ს ალტერნატივა იქნება წინდებულ MAL-ს პლუს IG: malvesti = senvestigi, malmaski = senmaskigi. Senfortigi მეტნაკლებად უდრის malfortigi-ს. Senfortigi-ს საწინააღმდეგო სიტყვაა თეორიულად „kunfortigi“, მაგრამ ეს გამოუსადეგარი და არასაჭირო სიტყვაა, რომლის მაგივრადაც უბრალოდ fortigi-ს ვამბობთ.

IG-ზმნის წარმოება ასევე ნაწილაკით ან აფიქსითაცაა შესაძლებელი:

როდესაც ძირი არც ნიშან-თვისებას აღნიშნავს და არც მოქმედებას, ხშირად დაბნეულობა წარმოიშობა ხოლმე ჩვეულებრივი უსუფიქსო ზმნისა თუ IG სუფიქსიანი ზმნის გამოყენება-არგამოყენების თაობაზე. ხშირად ენობრივი ტრადიცია ჩვეულებრივ ზმნას IG-ისებურ მნიშვნელობას ანიჭებს: konfuzo = malordego → konfuzi = უწესრიგობის შექმნა. ზოგჯერ ტრადიცია მხოლოდ IG-იან ფორმას ირჩევს: grupo → grupigi = დაჯგუფება. ზოგჯერ ჩვეულებრივსა და IG-ფორმიან ზმნას განსხვავებული მნიშვნელობები ენიჭებათ, მაგრამ ორივენი IG-ისებურ აზრს გამოხატავენ: koloro → kolori = ფერის მიცემა; koloro → kolorigi = გაფერადება. თუმცა ასეთ დელიკატურ განსხვავებათა ყოველთვის მიყოლა სავალდებულო სულაც არაა. სულ მცირე, უნდა შეგვეძლოს გარჩევა თუკი ზოგჯერ ვინმე ერთმანეთში აურევს მაგ. kolori-სა და kolorigi-ს. ზოგჯერ ჩვეულებრივ ფორმას ისეთი მნიშვნელობა აქვს, რომელიც არაა IG-ისებური: lumo → lumi = ნათება; lumo → lumigi = რაიმეს განათება. ზოგჯერ ორივე ფორმას იგივე მნიშვნელობა აქვს: ordo → ordi ან ordigi = მოწესრიგება, დალაგება. ამჯამად ზოგადად ფორმა ordigi მეტად გამოიყენება.

ზოგჯერ ზედმეტ IG-ს ურთავენ ზმნას, რომელსაც ჩვეულებრივ იგი არ უნდა დაერთოს. აზრის გამარტივების შემთხვევაში ეს შეიძლება დასაშვები ყოფილიყო, მაგრამ სასურველია ტრადიციული ფორმების გამოყენება. თუმცა ფორმები არასდროსაა აბსოლუტურად სტაბილური. ზოგ შემთხვევაში IG-სუფიქსი შეიძლება სავალდებულო არ იყოს, რადგან მარტივ ფორმას იშვიათად აქვს რაიმე სხვა მნიშვნელობა. ალბათ მომავალში უფრო შემოკლებული ფორმები შემოვა ხმარებაში IG-ის გარეშე. ხშირად ორივე ფორმა შეიძლება გამოვიყენოთ ერთმანეთის პარალელურად მნიშვნელობის განუსხვავებლად: loki/lokigi, arkivi/arkivigi, listi/listigi.

ჩვეულებრივ IG ზმნური დაბოლოებით გვხვდება ხოლმე, მაგრამ O, A ან E-დაბოლოებაც შეიძლება დაირთოს. ასეთი ფორმები იგივე მოქმედებით მნიშვნელობას ზმნურ ფორმად წარმოგვიდგენენ: akrigo = „გათლა, გალესვა“, akriga =„თლასთან/ლესვასთან დაკავშირებული, სალესი, სათლელი“, sidigo = „ვინმე დასვა“, sidige = „ვინმეს დასმასტან დაკავშირებულაი“, edzigo = „დააქორწინო“, edziga = „საქორწინო“.

IG ჩვეულებრივ ძირადაც შეიძლება შეგვხვდეს: igi = ვინმესთვის რაიმეს გაკეთებინება.

IĜ

IĜ = „ახალ მდგომარეობაზე, ადგილზე, მოქმედებაზე გადასვლა“. ის, რაც IĜ-ის წინ დგას, ყოველთვის მოცემული ცვლილების შედეგს უჩვენებს.

გარდაუვალი ზმნიდან წარმოებული IĜ-ზმნა უჩვენებს კონკრეტულ მოქმედებაზე გადასვლას. ასეთ ზმნასთან IĜ თითქმის წინდებულ EK-ს უტოლდება. ზოგჯერ ასეთი IĜ-ზმნები უჩვენებს ნიუანსს, რომ მოქმედება თავის მხრივ ან სურვილის საწინააღმდეგოდ ხდება:

შეგვიძლია ასევე IĜ-ზმნა გარდამავალი ზმნიდანაც ვაწარმოოთ. ასეთ IĜ-ზმნაში IĜ უჩვენებს არა ერთი მდგომარეობიდან მეორეში გადასვლას, არამედ მხოლოდ ზმნას აქცვეს გარდაუვლად,წინადადებაში მისი ფუნქციის შესაცვლელად:

გარდაუვალი ზმნით წარმოებული IĜ-ზმნა ხშირად ძალიან წააგავს ვნებით ზმნას. განსხვავება ისაა, რომ IĜ-ზმნა გვიჩვენებს , რომ მოქმედება მეტნაკლებად თავისთავად ხდება, ან რომ მოქმედების საბოლოო გამომწვევი არ გვაინტერესებს: Li estis naskita en Januaro. ჩვეულებრივი ვნებითი წინადადება. ყურადღება ექცევა მხოლოდ იმ მოქმედებას, რომელიც გარკველი შედეგით შესრულდა (IT-ფორმის გამო). Li naskiĝis en Januaro. ის გახდა დაბადებული. ყურადღება გამახვილებულია დაბადებულზე, ბავშვზე, და არა დამბადებელ დედაზე.

შეგვიძლია აგრეთვე IĜ-ზმნის ფუძიდან წარმოება, რომელიც ჩვეულებრივ არსებითი სახელია. ასეთი IĜ-ზმნა შეიძლება ნიშნავდეს, რომ ქვემდებარე ან ფუძეს ემსგავსება, ან ზუსტად იმად იქცევა, რასაც ფუძე უჩვენებს, ანდაც მასში ფუძისათვის დამახასიათებელი მოქმედება ხდება:

შეგვიძლია IĜ-ზმნა აგრეთვე წინდებულიანი მოკლე ფრაზისგან ვაწარმოოთ. ზუსტი მნიშვნელობა დამოკიდებულია წინდებულზე. თუკი მაგ. წინდებული ადგილს ან მოძრაობას აღნიშნავს, IĜ ნიშნავს „მოძრაობას, სიარულს, გადაადგილებას“:

ასევე შესაძლებელია IĜ-ზმნისგან ნაწილაკის ან აფიქსის წარმოებაც:

IĜ ჩვეულებრივ ზმნური დაბოლოებით გვხვდება, მაგრამ შეიძლება აგრეთვე O, A ან E-დაბოლოებაც ჰქონდეს. ასეთი ფორმები მოქმედების იგივე მნიშვნელობას ზმნად წარმოადგენენ: akriĝo = „გაბასრება, წამახვილება“, akriĝa = „წვერის წამახვილებასთან დაკავშირებული“, sidiĝo = „დაჯდომა/დასხდომა“, sidiĝe = „დამჯდარი, მჯდომარე მდგომარეობასთან დაკავშირებულად“, edziĝo = „დაქორწინება“, edziĝa = „საქორწინო, დაქორწინებასთან დაკავშირებული“, unuiĝo = „გაერთიანება“.

ზოგჯერ O-დაბოლოებიანმა IĜ-სიტყვამაც შეიძლება უჩვენოს გარდამავალი მოქმედების შედეგი: Unuiĝo Franca por Esperanto (ასოციაციის სახელი). Dio nomis la sekaĵon Tero, kaj la kolektiĝojn de la akvo Li nomis Maroj.

IĜ აგრეთვე ჩვეულებრივ ფუძედაც იხმარება: iĝi = გახდომა

IL

IL = „ხელსაწყო, ინსტრუმენტი“.

სუფიქს IL-ს ძალზედ ზოგადი მნიშვნელობა აქვს. არსის უკეთ გადმოსაცემად შეგვიძლია შეერთებული სიტყვები ვაწარმოოთ სხვა ძირებთან ერთად, მაგ: presmaŝino (საბეჭდი მანქანა), transportaparato (სატრანსპორტო აპარატი), vendaŭtomato (სავაჭრო ავტომატი), თუმცა ხშირად IL-ფორმა სავსებით საკმარისია.

ზოგიერთ IL-სიტყვაში მოქმედების აღმნიშვნელი ელემენტი მხოლოდ ნაგულისხმევია. ის, რაც IL-ის წინ დგას, უჩვენებს არა მოქმედებას, არამედ მაგ. მოცემული მოქმედების შედეგს: fajro → fajrilo = ცეცხლის გასაჩენი ხელსაწყო (და არა „ცეცხლსასროლი ხელსაწყო“)

IN

IN = „მდედრობითი სქესი“. სუფიქსი IN შეგვიძლია გამოვიყენოთ მხოლოდ მასთან, რასაც სქესი შეიძლება გააჩნდეს, სახელდობრ - ადამიანებთან ან ცხოველებთან. IN მდედრობითი სქესის აღმნიშვნელ მნიშვნელობას ამატებს (და თავდაპირველ მამრობითობას ცვლის).

მეტწილად IN მამრობითი სქესის აღმნიშვნელ სიტყვებს ემატება. ამ დროს სიტყვა მდედრობით მნიშვნელობას იძენს:

შეგვიძლია IN აგრეთვე იმ სიტყვასაც დავუმატოთ,რომელიც სქესობრივად ნეიტრალურია, მაგრამ ეს გაცილებით იშვიათად ხდება ხოლმე. სქესობრივად ნეიტრალური სიტყვა ამ დროს მდედრობით მნიშვნელობას იძენს:

ნეიტრალური სიტყვით მამრობითი სქესი შეიძლება აღინიშნოს ძირით VIR პრეფიქსად ან ზედსართავად.

არსებობს რამდენიმე სიტყვა, რომლებიც საკუთრივ მდედრობითია: damo (მანდილოსანი), nimfo (ნიმფა), matrono (გათხოვილი ქალი), putino (ბოზი) და ა.შ. ასეთ სიტყვებს IN არ დაერთვის.

IN იხმარება ასევე როგორც ჩვეულებრივი ძირი: ino = მდედრობითი სქესის ცხოველი (ან ადამიანი); investaĵo = ქალის ტანსაცმელი.

IND

IND = „იმსახურებს“. IND-ის გამოყენება მხოლოდ გარდამავალ ზმნებთან შეგვიძლია:

ING

ING = „დამჭერი რაშიც რაიმეს დებენ“. ING-ის წინ მდგარი სიტყვა ჩვეულებრივ სწორედ ისაა, რასაც მიემართება სუფიქსის შინაარსი.

ISM

ISM = „მოძღვრება, სისტემა, დოქტრინა“ და ა.შ. ზოგჯერ ISM-სიტყვა ასევე რაიმე გარკვეული მოქმედების ცალკეულ მაგალითს გვიჩვენებს. ISM-ის მნიშვნელობა ძალზედ ვარირებს და დამოკიდებულია იმაზე, რის შემდეგაც იგი დგას.

IST

IST = „პირი, რომელიც რაიმეთია დაკავებული (პროფესია, საქმიანობა და ა.შ.)“. ის, რაც IST-ის წინ დგას, წარმოადგენს ყოველთვის მოცემული პირის საქმიანობას.

ხშირად არასწორადაა გაგებული თითქოს IST მხოლოდ საქმიანობას აღნიშნავდეს, რეალურად კი მისი მნიშვნელობა გაცილებით ფართოა:

საჭიროებისამებრ შეგვიძლია უფრო ზუსტი სიტყვები ვაწარმოოთ. ზოგადი fiŝisto-ს მაგივრად შეგვიძლია ვიხმაროთ fiŝkaptisto, მეთევზე (= თევზმჭერი), fiŝbredisto, თევზის მრეწველი/მომშენებელი და fiŝvendisto, თევზის გამყიდველი.

IST-სიტყვისთვის ხშირად მსგავსი ISM-სიტყვა არსებობს. ასეთ წყვილთა ორ ფორმას შორის კავშირები შესაძლოა ერთმანეთისგან ძალზედ განსხვავდებოდეს: alkoholisto ალკოჰოლიკი; alkoholismo = ალკოჰოლიზმი; kapitalisto = კაპიტალისტი; kapitalismo = კაპიტალიზმი. არსებობს აგრეთვე მრავალი სიტყვა, რომლებიც ბოლოვდება „ist“-ით ან „ism“-ით, და რომლებიც სხვადასხვა „-ისტ“-ებსა და „-იზმ“-ებს აღნიშნავენ, თუმცა შერწყმულ სიტყვებს არ წარმოადგენენ, მაგ: turisto (ტურისტი) — turismo (ტურიზმი), faŝisto (ფაშისტი) — faŝismo (ფაშიზმი), ekzistencialisto (ეგზისტენციალისტი) — ekzistencialismo (ეგზისტენციალიზმი).

ხშირად IST ნიშნავს „საპასუხო „-იზმ“-ის მხარდამჭერს/მიმდევარს“. ამ დროს IST = ISM-AN: oportunisto = ოპორტუნისტი; komunisto = კომუნისტი. მაგრამ IST ყოველთვის არ უდრის ISM-AN-ს. მაგ. kapitalisto იგივე არაა, რაც kapitalismano.

შენიშვნა: AN და IST ზოგ შემთხვევაში არსობრივად ერთმანეთთან ძალიან ახლოსაა. ამ დროს არჩევა სურვილისამებრ შეგვიძლია. ჩვეულებრივ იმას ირჩევენ ხოლმე, რომელიც სიტყვას უფრო საერთაშორისო ელფერს სძენს, მაგ: Kristo (ქრისტე), Kristano (ქრისტიანი) და Kristanismo (ქრისტიანობა). ფორმები Krististo და Kristismo არასდროს გვხვდება. ისინი ისეთივე ლოგიკური იქნებოდა, მაგრამ ნაკლებად ინტერნაციონალურად ჟღერადი. შეადარებისთვის: Budho, Budhisto და Budhismo, აქ დაბოლოება პირიქითაა არჩეული, ასევე სწორედ ინტერნაციონალური ჟღერადობის გამო. Budhisto-სთან ერთად ასევე Budhano-ც გამოიყენება, თუმცა არ ვხმარობთ Budhanismo-ს. (P.S. ზოგნი Budao-ს, Budaisto-სა და Budaismo-ს ხმარობენ.)

დაუშვებელია ვთქვათ kirurgisto, astronomisto, ekologisto და ა.შ. მაგრამ ბევრ შემთხვევაში სუფიქს IST-ის მეშვეობით შეგვიძლია ასეთი პირისთვის პარალელური სიტყვა ვაწარმოოთ, თუკი მისი საქმიანობის აღმნიშვნელი პარალელური სიტყვა არსებობს:

NJ

NJ-ს მეშვეობით იწარმოება მოფერებითი სიტყვები მდედრობითი სქესისათვის. NJ-ს წინ სახელის შემოკლებული ფორმა იწერება. ჩვეულებრივ დაახლოებით 5-ამდე ასოს ვინარჩუნებთ:

NJ-ს გამოყენებით ჩვეულებრივ საბოლოო IN-სუფიქსს ვიცილებთ. თუმცა ზოგჯერ შეგვიძლია IN-ის ხმოვანი დავტოვოთ, თუკი ეს სიტყვას უფრო კეთილხმოვანს გახდის: kuzino → Kuzinjo, knabino → Knabinjo. დასაშვებია აგრეთვე ზედმეტი IN-სუფიქსის გამოყენებაც კი: Klaro → Klarino → Klarinjo.

OBL

OBL = „გამრავლება“. OBL მხოლოდ რიცხვით სახლებსა და მსგავსმნიშვნელობიან სიტყვებთან იხმარება. ის, რაც OBL-ის წინ დგას, ყოველთვის გამრავლების ჯერადობას უჩვენებს:

A-დაბოლოებიანი OBL-სიტყვა ასევე შესაძლოა ნიშნავდეს, რომ რაღაც ამდენი ნაწილისგან შედგება:

OBL-ის წინ ყოველთვის რიცხვი იწერება. სიცხადისთვის შეგვიძლია დეფისი გამოვიყენოთ. ჩვეულებრივ, დეფისები იქ დაისმის, სადაც თავდაპირველ რიცხვი ადგილია გამოტოვებული: dek du → dekduoblo ან dek-duoblo; dudek → dudekoblo; du mil dudek → dumildudekoble ან უფრო du-mil-dudekoble. მართლწერის იგივე წესები ეხება სუფიქსებს ON-სა და OP.

ON

ON = „გაყოფა“. ON მხოლოდ რიცხვით სახელებთან და მსგავმნიშვნელობიან სიტყვებთან გამოიყენება. ის, რაც ON-ის წინ დგას, ყოველთვის უჩვენებს, თუ რამდენზე იყოფა მოცემული რიცხვი:

ON-სიტყვებისთვისაც მართლწერის იგივე წესები მოქმედებს, რაც OBL-სიტყვებისთვის.

ზოგჯერ ON-ს ძირ PART-ში ურევენ. დაუშვებელია ვთქვათ მაგ. landono ნაცვლად landparto-სა = „ქვეყნის ნაწილი“. ON აღნიშნავს არა ნაწილს იმისა, რის წინაც იგი დგას, არამედ რაიმე სხვის ნაწილს. Triono არ ნიშნავს სამის ნაწილს, არამედ რაიმე მთელის ერთ მესამედს.

OP

OP = „ჯგუფი გარკვეული რაოდენობის წევრებით“. OP მხოლოდ რიცხვით სახელებთან და მსგავსმნიშვნელობიან სიტყვებთან იხმარება. ის, რას მის წინ დგას, ყოველთვის ჯგუფში წევრების რაოდენობას უჩვენებს:

OP-სიტყვებისთვისაც მართლწერის იგივე წესები მოქმედებს, რაც OBL-სიტყვებისთვის.

O-დაბოლოების წინ სუფქსი OP შეგვიძლია გამოვტოვოთ, რადგან უბრალო O-ფორმა რიცხვით სახელებთან წილობითობას აღნიშნავს:

UJ

UJ = „ის, რაშიც რაიმეს ვდებთ, რაც რაიმეს მოიცავს“. UJ-ს პრაქტიკულად სამი სხვადასხვა მნიშვნელობა აქვს: „ჩასადები“, „მცენარე“ და „ქვეყანა“. ის, რაც UJ-ს წინ დგას, ყოველთვის იმას აღნიშნავს, რაც დევს (ხდება).

UJ-მ შესაძლოა აღნიშნოს რაიმე ჩასადები, ლარნაკი, ყუთი და ა.შ. რომელთაც რაიმეს ჩასადებად, შესანახად ვიყენებთ:

სიზუსტისთვის, შედგენილი სიტყვები სხვა ძირებითაც მიიღება, მაგ: teskatolo (ჩაის ყუთი), tekruĉo (ჩაიდანი), tetaso (ჩაის ჭიქა), cigarskatolo (პორტსიგარი), cigaredpaketo (სიგარეტის შეკვრა), konservoskatolo (კონსერვის ყუთი).

დააკვირდით, რომ ის, რაც UJ-ს წინ დგას, ყოველთვის აუცილებლად შიგთავსს აღნიშნავს, ხოლო ის, რაც SKATOL-ის, VAZ-ისა და ა.შ. წინ დგას, შეიძლება ზოგჯერ აღნიშნავდეს შიგთავსს, ზოგჯერ მასალას, ზოგჯერ კი - სრულიად რაიმე სხვას, მაგ: ladskatolo = „თუნუქის ყუთი“, lignositelo = „ხის სათლი“. მაგრამ ladujo ნიშნავს „ჩასადებს თუნუქისათვის“ და lignujo - „ჩასადებს ხისათვის“.

ხილის (ან ყვავილების) დასახელებებთან UJ-მ შესაძლოა მცენარე (ჩვეულებრივ ხე ან ბუჩქი) აღნიშნოს, რომელიც იძლევა სწორედ აღნიშნულ ხილს (ან ყვავილს):

შეგვიძლია ასევე ვთქვათ pomarbo, vinberarbusto k.t.p.

ხალხის სახელწოდებასთან UJ ყოველთვის „ამ ხალხის ქვეყანას“ აღნიშნავს:

ზოგჯერ ქვეყნის ან რეგიონის აღმნშვნელი UJ-სიტყვა სხვაგვარი სიტყვისგან იწარმოება:

ქვეყნების დასახელელებში UJ-ს ალტერნატივისათვის ასევე სუფიქსურად ფუძე LAND-სა და არაოფიციალურ სუფიქს I-ს ხმარობენ. თუმცა ქვეყნების უმრავლესობას არაკომბინირებული დასახელებები აქვს: Usono, Birmo, Liĥtenŝtejno, Islando (არ იწარმოება ფუძიდან LAND!) და სხვ. ასეთ შემთხვევებში შესაბამის ქვეყანათა წარმომადგენლებისათვის სუფიქსი AN იხმარება: Usonano (ამერიკელი), Birmano (ბირმელი) და ა.შ.

UJ აგრეთვე ჩვეულებრივ ძირადაც გამოიყენება: ujo = ლარნაკი, ყუთი, ჩასადები; enujigi = ჩასადებში ჩადება. ასეთ შემთხვევებში UJ არასდროს არ აღნიშნავს ქვეყანას ან მცენარეს.

UL

UL = „გარკვეული მახასიათებლის მქონე პირი“. ის, რაც UL-ის წინ დგას, ყოველთვის უჩვენებს იმას, რაც მოცემულ პირს ახასიათებს.

UL რეგულარულად გამოიყენება ასევე ცხოველების დასახელებებთან, თუმცა ადამიანებზე საუბარი არაა:

ზოგჯერ UL ფიგურალურად იხმარება სრულიად სხვადასხვა, მათ შორის უსულო საგანთა აღსანიშნად, რომელთაც კონტექსტიდან გამომდინარე სულიერის თვისებებს მივაწერთ.

სიტყვებთან, რომლებიც თავის მხრივ გარკვეულ პირს აღნიშნავენ, UL არ იხმარება. განსაკუთრებით ყურადღება მიაქციეთ O-დაბოლოებიან მიმღეობებს. ასეთი მიმღეობა მუდამ პირს აღნიშნავს და UL-ის დამატება ჩვეულებრივ შეცდომაა. არასწორია:parolantulo, kurintulo, konatulo, სწორია: parolanto, kurinto, konato. მაგრამ თუკი O-დაბოლოებიან მიმღეობას ან პირის აღმნიშვნელ რაიმე სხვა სიტყვას UL-ს მაინც ვამატებთ, მაშინ ვირებთ განსაკუთრებული მნიშვნელობის მქონე სიტყვას. Virulo არ უდრის viro-ს, არამედ ნიშნავს „[მამა]კაცურობით დამახასიათებელ პირს“ = vireculo. Konatulo ნიშნავს „ნაცნობობით (ცნობილობით) დამახასიათებელ პირს“ = famulo, მაშინ როცა konato უბრალოდ ნაცნობს ნიშნავს.

UL ჩვეულებრივ ძირადაც გამოიყენება: ulo = პიროვნება (სიტყვასიტყვით: „ტიპი“).

UM

სუფიქს UM-ს კონკრეტულად განსაზღვრული მნიშვნელობა არ გააჩნია. მისით იწარმოება სიტყვები, რომელთაც UM-ის წინ მდგომ სიტყვასთან რაიმე აზრობრივი კავშირი აქვთ. ყველა UM-სიტყვა ცალკე უნდა ვისწავლოთ, თუმცა არსებობს მსგავსმნიშვნელობიან UM-სიტყვათა რამდენიმე ჯგუფი.

მრავალი UM-ზმნა ნიშნავს „UM-ის წინ მდგომის საშუალებით კონკრეტულად მოქმედებას“:

ზოგიერთი UM-ზმნა ნიშნავს „რაიმენაირად მოწოდებას, UM-ის წინ მდგომი ძირის საშუალებით“:

UM-ზმნათა ჯგუფი უჩვენებს სიკვდილით დასჯის აღსრულების გზას:

ზოგიერთი UM-სიტყვა ტანსაცმლის ნაწილსა და მსგავს რაიმეს აღნიშნავს. ის, რაც UM-ის წინ დგას, აღნიშნავს სხეულის ნაწილს, სადაც ტანსაცმლის მოცემული ნაწილი გვხვდება:

მათემატიკაში UM რიცხვით სისტემათა დასახელებების საწარმოებლად გამოიყენება. UM დაისმის იმ რიცხვის წინ, რომელიც უჩვენებს, თუ რამდენ ციფრს იყენებს სისტემა:

ზოგი სხვა UM-სიტყვა:

თუკი ახალი UM-სიტყვის წარმოება გვინდა, ფრთხილად უნდა ვიყოთ, რადგან შესაძლოა სხვებმა იგი ვერ გაიგონ. UM-სიტყვას, რომელიც ზემოხსენებულ ჯგუფთაგან ერთ-ერთს მიეკუთვნება, გაცილებით მარტივად მიიღებენ, ხოლო სასვებით განსხვავებული შინაარსის მქონე სიტყვის შემოღება კი უფრო გართულდება. მაგრამ, UM-სიტყვები ხშირად მხოლოდ სასაუბრო კონტექსტში იწარმოებიან და ერთჯერადი ხმარების შემდეგ ქრებიან.